تامىرى تەرەڭ ءتول تاريحتى زامان اعىمىنا ساي قايتا جاڭعىرتۋ – ۋاقىت تالابى. ساق داۋىرىنەن باستاپ, قازاق حاندىعى مەن بۇگىنگە دەيىن جالعاسقان كەزەڭدەگى ايتۋلى وقيعالار تىزبەگىن ساناعا توقۋ ءۇشىن بىرنەشە ەڭبەكتى اقتارۋعا تۋرا كەلەدى. دەگەنمەن ەندى توم-توم تاريحتى ءبىر عانا پاراق بەتىنەن دە تابۋعا بولادى. استانالىق ستۋدەنت نۇرايلى ينايات «Qazaq posters» اتتى جوباسى ارقىلى تاريحي دەرەكتەردى كوپشىلىككە قىسقا دا نۇسقا ۇسىنىپ قانا قويماي, كوركەم بەزەندىرىپ, كورەر كوزگە ەرەكشە اسەر سىيلاۋدى ماقسات ەتتى.
مىڭداعان جازباسى بار تاريحقا جان-جاقتى شولۋ جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ءادىس «History Timeline» دەپ اتالادى. امەريكا مەن ەۋروپادا اسا تانىمال بۇل ءادىستى كوپشىلىك مويىنداپ, بۇگىندە جەكەلەگەن مەملەكەتتەر مەن بۇكىل الەمنىڭ تاريحى دا ءبىر پاراق بەتىندە جازىلعان. ال 20 جاسار نۇرايلىنىڭ نەگىزگى يدەياسى – اتالمىش ءادىس ارقىلى پوستەر دەلىنەتىن پاراقتارعا قازاقتىڭ تاريحىن بار قىرىنان تانىتىپ, تانىمدى اقپارات بەرۋ, اسىرەسە جاس ۇرپاقتى تاريحقا قىزىقتىرۋ. سونداي-اق العاش رەت قازاقستان نارىعىنا «History Timeline» ءادىسىن ەنگىزۋ.
ستۋدەنت تۇركيانىڭ ەديرنە قالاسىنداعى تراكيا ۋنيۆەرسيتەتىندە «حالىقارالىق قاتىناستار» ماماندىعى بويىنشا ءبىر جىل ءبىلىم العان. كەيىن وقۋىن قازاقستاندا جالعاستىرعاندى ءجون كورگەن ول ەلگە ورالىسىمەن-اق جوباسىن باستاۋدى قولعا الادى. ايتۋىنشا, جوباسىن جاساۋعا 3 اي ۋاقىتى كەتكەن. ال تۇرتكى بولعان باستى سەبەپ – قازاق تاريحىنا دەگەن قىزىعۋشىلىق.
«ءار ۇلتجاندى ازامات ءۇشىن تاريح قىزىق دەپ ويلايمىن. ويتكەنى تاريحتى بىلمەي, قازىرگى جاعدايدى ءبىلۋ, بولاشاقتى بولجاۋ قيىن. مەكتەپ كەزىنەن تاريحتى جاقسى كورگەنىمنەن بولار, تاريحي پوستەرلەردى جاساپ شىعارعىم كەلدى. تاريح دەسەك, بولعان وقيعالاردىڭ جىلدارىن, ءتۇرلى سانداردى, جالپى حرونولوگيانى ەستە ساقتاۋ وزىمە قيىنعا سوعادى. بىردە عالامتوردان «History Timeline» ادىسىمەن جاسالعان الەم تاريحىن كورىپ, قىزىعا ءتۇستىم. سەبەبى بارلىعى انىق ءارى تۇسىنىكتى جاسالعان ەكەن. قازاق تاريحىن دا وسىلاي قايتا جاڭعىرتقىم كەلدى» دەيدى ول.
«Qazaq posters» جوباسىنىڭ «ۇلى دالا تاريحى», «ءبۇتىن تۇركى تاريحى», «قازاق ورداسى» جانە «الاش ارىستارى» دەپ اتالاتىن بارلىعى 4 پلاكات, شىنىمەن, كەز كەلگەن جاندى تاڭعالدىرماي قويمايدى. سىيلىق قوراپشاسىمەن بىرگە ۇسىنىلاتىن پلاكاتتاردىڭ ارقايسىسى دا ءبىر-بىرىنە ۇقسامايدى. ماسەلەن, «ۇلى دالا تاريحى» اتالاتىن پلاكات بەتىنە ەۋرازيا دالاسىنىڭ 3 مىڭجىلدىق تاريحى سىيىپ كەتكەن. مۇندا ۇلى دالا جەرىندە پايدا بولىپ, قانات جايعان, وزىندىك مادەنيەتى مەن ايبىندى تاريحى بار ەجەلگى تۇركى پاتشالىقتارى تاريحىنىڭ قىسقاشا شەجىرەسى كورسەتىلگەن. ساق, سارمات, عۇنداردان باستاۋ الىپ, شىڭعىس حان ۇلىستارىمەن جالعاسىپ, قازاق حاندىعى جانە تاۋەلسىز قازاقستانعا دەيىنگى ۋاقىت ارالىعىمەن اياقتالادى. ءار تاريحي كەزەڭنىڭ تۇسىنا سول ۋاقىتتاعى ەڭ ايتۋلى وقيعالار تۋرالى اقپارات قوسا بەرىلەدى. تۇركى ۇلىستارى مەن قاعاناتتارىنىڭ تاريحي بايراعى «ءبۇتىن تۇركى تاريحى» اتالاتىن كەلەسى پلاكاتتا بەينەلەنگەن. ۇلى عۇن پاتشالىعى, ۇيعىر قاعاناتى, قاراحان مەملەكەتى, التىن وردا, وسمان, ۇلى موعول پاتشالىعى سەكىلدى بارلىعى 16 تۇركى پاتشالىعىنىڭ بايراعىن وسى جەردەن تابۋعا بولادى. ال «قازاق ورداسىندا» كەرەي مەن جانىبەك, «قاسقا جولىن» قالىپتاستىرعان قاسىم حان, «ەسكى جولىن» سالعان ەسىم حان, «جەتى جارعىسىن» جاساعان تاۋكە حاننان كەنەسارىعا دەيىن حاندىق ءداۋىر شەجىرەسى كورسەتىلدى. جوڭعار باسقىنشىلارىنا قارسى قازاق دالاسىندا بولعان شايقاستار, ۇرىس دالاسىندا قايسارلىق تانىتقان باتىرلار, ءادىل تورەلىگىن ايتقان بيلەر, زامان شىندىعىن جىرلاعان جىراۋلار تۋرالى اقپاراتتىڭ ءبارى دە ءبىر عانا پاراق بەتىندە. ال سوڭعى «الاش ارىستارىنان», اتى ايتقانداي, الاش ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ كورنەكتى وكىلدەرىنىڭ پورترەتىن تاماشالاۋعا بولادى. بارلىعى 30 زيالىنىڭ ەڭ قاجەت دەلىنگەن اقپاراتى بەرىلدى. قىزىعى, سۋرەتتەر جاساندى ينتەللەكت كومەگىمەن وڭدەلىپ, ايقىندالا تۇسكەن. ءتول تاريحتان سىر شەرتەتىن جوبانىڭ ساپالى شىعۋى ءۇشىن ەڭبەكتەر مەن ەنتسيكلوپەديالاردى اقتارىپ, ولاردان تىڭ اقپارات ىزدەستىرىپ, جۇيەلى زەرتتەۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋ كەرەگى انىق. «تاريح – تىلسىم قاتپارلارى كوپ عىلىم» دەگەن نۇرايلى بۇل تۇرعىدا تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى, عىلىم اكادەمياسى, ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى سالتانات اسانوۆامەن كەڭەسىپ, ءار پوستەردەگى اقپاراتتىڭ دۇرىس شىعۋىنا باسا نازار اۋداردى.
«بۇل جوبانىڭ باسى-قاسىندا بولىپ, ىزدەنىپ, زەردەلەپ جۇرگەنىمدە ءتۇرلى وي ءتۇيدىم. ماسەلەن, قازاق تاريحى تۋرالى زەرتتەۋشى-عالىمداردىڭ پىكىرى ءبىر ارناعا توعىسپاي جاتاتىنىن, ءتىپتى الاش ارىستارىن مەنسىنبەيتىن ادامدار تۋرالى جايتتاردى دا كەزدەستىردىم. تاريحتى مۇلدەم جوققا شىعارىپ, قازاق تاريحى تەك 500 جىلعا عانا سوزىلعان دەيتىندەر دە بار. وسى تۇرعىدا مۇنداي جوبانىڭ قاجەتى جايلى نىق سەنىممەن ايتا الامىن.
تاريحپەن عانا شەكتەلمەي, مادەنيەتتەگى بەلدى تۇلعالار نەمەسە ەلىمىزدىڭ كيەلى جەرلەرى تۋرالى دا تانىمدىق پلاكاتتار نەگە ۇسىنباسقا دەگەن يدەيالار كەلەدى. قازاق تاريحىندا ويىپ تۇرىپ ورىن العان ايەلدەردى دە جەكەلەپ كورسەتكىم كەلەدى. الداعى ۋاقىتتا جوبانى اعىلشىن تىلىنە اۋدارىپ, شەت مەملەكەتتەردە قازاق تاريحىنىڭ تانىلۋىنا ۇلەس قوسۋ – ارمانىم.
پوستەرلەر – جاس زەرتتەۋشىلەر, ستۋدەنتتەر جانە مەكتەپ وقۋشىلارى ءۇشىن تاپتىرماس كومەكشى قۇرال. جوبانى ەلورداداعى №63 مەكتەپ-گيمنازيانىڭ وقۋشىلارىنا دا تانىستىرىپ, ۇسىندىم. ۇستازدار مەن وقۋشىلار تاراپىنان جاقسى پىكىر ەستۋ بويىما قانات ءبىتىرىپ, قالاداعى وزگە دە مەكتەپتەرگە ۇسىنۋعا ەرەكشە شابىت سىيلادى» دەپ ءبولىستى جوبا اۆتورى.
نۇرايلىنىڭ يدەياسىن قولداپ, سەنىم بىلدىرگەن ەڭ ءبىرىنشى اتا-اناسى ەدى. اكەسى – كاسىبي ديزاينەر, پوستەرلەردىڭ اسەم بەزەندىرىلۋىنە اتسالىستى. بارلىعى 4000 ونىمگە تاپسىرىس بەرىلىپ, ساپالى قاعازدا باسىپ شىعارۋعا, ديزاينىن ۇيلەستىرۋگە, جالپى وندىرۋگە بىرنەشە ميلليون قارجى جۇمسالعان. دەسە دە ساتىلىمعا شىققانىنا كوپ بولماعان جوباعا سۇرانىس بار, ءوڭىر-وڭىردەن قولداپ جاتقاندار دا جەتەرلىك, ءتىپتى شەتەلدەن الدىرتقاندار بولدى. ەلىمىزدىڭ تانىمال قوعام قايراتكەرلەرى تاراپىنان دا قىزىعۋشىلىق تانىتقاندار بار. سولاردىڭ ءبىرى بەلگىلى جۋرناليست قاينار ولجاي جاس كاسىپكەردىڭ جوباسىن الەۋمەتتىك جەلىدە كوپشىلىككە تانىستىرىپ, قازاقتىڭ رۋحاني الەمىندەگى ءارى بيزنەستەگى تىڭ جاڭالىق دەپ ەسەپتەپ, تاريحي پوستەرلەر ءار ءۇيدىڭ تورىندە تۇرۋى قاجەت دەگەن پىكىر ءبىلدىردى.
ءيا, ءتول تاريحتى تورگە شىعارۋدا جاستاردىڭ اتسالىسىپ جۇرگەنى قۋانتادى. وتكەنگە كوز جىبەرىپ, تاريحىمىزدى زەردەلەپ, جوعالتقانىمىزدى تۇگەندەپ, كىم ەكەنىمىزدى تانۋعا جەتەلەيتىن تانىمدى جوبالار بۇگىندە اسا قاجەت. تاريحتى تانۋ, ءبىلۋ, زەرتتەۋ – ۇلتتىق سانامىزدى اسقاقتاتىپ, اداستىرمايتىن جارىق تا سارا جول. وسىنداي سانالى ويدىڭ جۇزەگە اسۋىنىڭ ءبىر كورىنىسى – نۇرايلىنىڭ جوباسى.
