ەلدىڭ ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىگىن كورسەتەتىن باستى بەلگىلەردىڭ ءبىرى – ءتول ۆاليۋتاسى. بۇل بۇلجىمايتىن قاعيدا دەۋگە بولادى. تاۋەلسىزدىكتىڭ شيرەك عاسىرلىق تويىنىڭ قارساڭىندا ەلوردادا ءتول تەڭگەمىز اينالىمعا ەنگىزىلگەن كۇننىڭ ءمان-ماعىناسىن اشىپ, ۇلتتىق ۆاليۋتامىزدى ۇلىقتاعان القالى جيىن ءوتتى.
«قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنە 25 جىل: ۇلتتىق ۆاليۋتا» دەگەن تاقىرىپپەن وتكەن كونفەرەنتسياعا مەملەكەتتىك حاتشى گۇلشارا ءابدىقالىقوۆا, ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى دانيار اقىشەۆ, پارلامەنت دەپۋتاتتارى, تەڭگەنىڭ دۇنيەگە كەلۋىنە اتسالىسقان بەلگىلى ەكونوميست عالىمدار, قارجىگەرلەر قاتىستى. جيىن باسىندا ءسوز العان مەملەكەتتىك حاتشى گۇلشارا ابدىقالىقوۆا تەڭگەنىڭ ەل تاعدىرىندا الاتىن ماڭىزدى ورنى تۋرالى باياندادى.
– مەملەكەتتىك تۋىمىز, ءانۇرانىمىز, ەلتاڭبامىزبەن قاتار, تاۋەلسىزدىكتىڭ ەڭ باستى بەلگىلەرىنىڭ ءبىرى – مەملەكەتتىڭ ءتول ۆاليۋتاسىنىڭ بولۋى. 1993 جىلى 15 قاراشادا قازاقستاننىڭ ءوز ۆاليۋتاسى – تەڭگە اينالىمعا ەنگىزىلىپ, ۇلكەن تاريحي قادام جاسالدى. ول ەكونوميكا توقىراپ, وندىرىستەر جابىلعان, ءتىپتى قاراپايىم ادامداردىڭ جالاقىسىنا دەيىن سىرتقى فاكتورلارعا تاۋەلدى بولعان اسا كۇردەلى كەزەڭ ەدى.
ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ سىندارلى ساياساتىنىڭ ارقاسىندا ەلىمىز ۋاقىت سىنىنان سۇرىنبەي ءوتتى. ال ءتول تەڭگەمىز تاۋەلسىزدىكتىڭ ايشىقتى سيمۆولدارىنىڭ بىرىنە اينالدى. حالىقتىڭ كوڭىلىنە سەنىم ۇيالاتىپ, بولاشاققا نىق قادام باسۋىنا جول اشتى. الەمدىك داعدارىسقا لايىقتى توتەپ بەرىپ, مىزعىماس قۋاتىن دالەلدەدى, – دەدى مەملەكەتتىك حاتشى.
گۇلشارا ابدىقالىقوۆا «ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ جالپىۇلتتىق بىرلىك پەن كەلىسىم ۇلگىسى قازاقستاننىڭ جارقىن جەتىستىكتەرىنىڭ شەشۋشى فاكتورى ەكەنىن, سونداي-اق, وعان قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى دا ىقپال ەتكەنىن جەتكىزدى. مەملەكەتتىك حاتشى اتاپ وتكەندەي, بۇگىندە تەڭگە ەكونوميكامىزدىڭ تىرەگىنە, بەرەكەلى دە مەرەكەلى تىرشىلىگىمىزدىڭ كۇرەتامىرىنا اينالعان. ول الداعى ۋاقىتتا دا قازاقستاننىڭ جارقىن جەڭىستەرى مەن تولاعاي تابىستارىنىڭ تۇعىرى بولا بەرەتىنىنە سەنىم زور.
وسى كونفەرەنتسيادا ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى دانيار اقىشەۆ تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلدىعىنا ارنالعان 10 مىڭدىق كادەسىيلىق بانكنوتتى جانە مونەتانى جۇرت نازارىنا ۇسىندى.
– ەلباسى ۇسىنعان «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىنىڭ مىزعىماس نەگىزدەرىنىڭ ءبىرى – ۇلتتىق بىرلىك, بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم. بارشامىزدىڭ وتانىمىز ءبىر, تاعدىرىمىز ءبىر. بۇگىن سىزدەردىڭ نازارلارىڭىزعا ۇسىناتىن ەستەلىك مونەتاعا وسى يدەيا نەگىز بولدى. تاۋەلسىزدىك تاريحى – مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاريحىمەن تىعىز بايلانىستى. سول سەبەپتى, ۇلتتىق بانك تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلدىعىنا ارنالعان, ەلىمىزدىڭ دامۋىنا پرەزيدەنتتىڭ قوسقان ۇلەسىن بەينەلەيتىن مەرەيتويلىق بانكنوتتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنادى, – دەدى دانيار اقىشەۆ.
بانكنوتتى تانىستىرۋ سالتاناتىندا ايتىلعانداي, ون مىڭدىق كۋپيۋرادا ساقتار ءداۋىرىنەن بۇگىنگى كۇنگە دەيىنگى تاريح جيناقتالعان. قازاقستاننىڭ كارتاسى ەل حالقىنىڭ ورتاق ءۇيى رەتىندە كورسەتىلگەن. قازاق ەلى مونۋمەنتىندەگى سامۇرىق قۇس وتكەن كۇن مەن بۇگىننىڭ ساباقتاستىعىن بەينەلەيدى. مەرەيتويلىق كۋپيۋرا پرەزيدەنتىمىزدىڭ ەل دامۋىنا سىڭىرگەن ەرەن ەڭبەگىنىڭ كورىنىسىن بەينەلەۋگە باعىتتالعان.
5 مىڭ نومينالداعى مونەتاعا توقتالار بولساق, ول 925 سىنامالى كۇمىستەن جاسالىپتى. بەتكى جاعىندا قازاق ەلى مونۋمەنتى, ۇلتتىق كيىمدەگى ءار ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرى بەينەلەنگەن. كۇن شاپاقتارىنىڭ كورىنىسىمەن كومكەرىلگەن مونەتانىڭ سالماعى 777,5 گرامعا تەڭ.
دانيار اقىشەۆ ايتقانداي, ۇلتتىق بانك كادەسىيلىق بانكنوت پەن مونەتانى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى كۇنى – 1 جەلتوقساندا جارىققا شىعارادى. وسىلايشا, تاۋەلسىزدىك تويىنىڭ قارساڭىندا حالقىمىز ءۇشىن ۇلكەن سىي جاسالماق.
قازاقستان قارجىگەرلەرى قاۋىمداستىعى كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى ماعجان اۋەزوۆتىڭ ءپىكىرىنشە, جاڭا بانكنوت پەن مونەتا حالىق ءۇشىن ايرىقشا باعالى زات بولادى.
– ۇلتتىق ۆاليۋتامىزدىڭ اينالىمعا ەنۋى – قازاقستاننىڭ تاريحىنداعى ايرىقشا وقيعالاردىڭ ءبىرى. 1993 جىلدىڭ قاراشا ايىندا قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسىن ەنگىزۋ تۋرالى» جارلىعى شىققان بولاتىن. سودان بەرگى ارالىقتا مەملەكەتىمىزدىڭ ەكونوميكالىق قۇرىلىمى قالىپتاستى. ال تاۋەلسىزدىك كۇنىنىڭ قارساڭىندا ۇلتتىق بانكتىڭ مەملەكەت باسشىسى بەينەلەنگەن كۋپيۋرا مەن مونەتانى تانىستىرعانى وتە ورىندى قادام دەپ ويلايمىن. كۋپيۋراعا ەلباسىنىڭ سۋرەتى بەينەلەنۋى قازاقستاننىڭ تاۋەلسىز ەل رەتىندە قالىپتاسۋىنداعى پرەزيدەنتتىڭ ايرىقشا ءرولىن بىلدىرەدى. بۇل كۋپيۋرا ۇلكەن قۇندىلىققا اينالادى, ونى ادامدار باعالى دۇنيە رەتىندە ساقتايدى دەپ سەنەمىن, – دەدى ماعجان اۋەزوۆ.
فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, اكادەميك عاريفوللا ەسىم ۇلتتىق بانك تانىستىرعان جاڭا بانكنوتتى سوناۋ 1993 جىلى شىققان العاشقى 1 تەڭگەلىكپەن سالىستىردى. عالىمنىڭ پايىمىنا سالساق, تەڭگەدە ءال-فارابيدەن باستاپ, نۇرسۇلتان نازارباەۆقا دەيىنگى ارالىقتاعى ەلىمىزدىڭ تاريحى كورىنىس تاۋىپ وتىر.
– ءبىر تەڭگەلىك بانكنوتقا ءال-فارابي بەينەلەنگەن ەدى. مىنە, سول وقيعاعا دا 20 جىلدان استام ۋاقىت ءوتىپتى. بۇگىن دانيار اقىشەۆ مىرزا 10 مىڭ تەڭگەلىكتە ەلباسى بەينەلەنگەنىن ايتتى.
دەمەك, تەڭگە ارقىلى ءال-فارابيدەن باستاپ, نۇرسۇلتان نازارباەۆقا دەيىنگى تاريح كورىنىس تاۋىپ وتىر. ءتول تەڭگەمىزدىڭ تورگە وزعان كۇنى قۇتتى بولسىن! تەڭگەمىز تەڭسەلە بەرمەي, تۇعىرلى بولسىن! – دەدى ع.ەسىم.
وسى جيىندا ايتىلعانداي, تەڭگەنى جاساۋ, اينالىمعا ەنگىزۋ وتە كۇردەلى جاعدايدا جۇرگىزىلگەن. ول كەزەڭدە مامانداردىڭ ءتاجىريبەسى از, رەسۋرس جەتكىلىكسىز, بىلىكتىلىك تومەن ەدى, ونداعان جىلدار بويى قالىپتاسقان ەكونوميكالىق قاتىناستار كۇيرەگەن ۋاقىت بولاتىن. تەڭگەنى دۇنيەگە اكەلۋ جۇمىستارىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى تىكەلەي قاداعالاپ, اتسالىستى.
كونفەرەنتسيادا ەسىمى ەلگە بەلگىلى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرى, ەكونوميست عالىمدار ءسوز سويلەپ, ءتول ۆاليۋتامىز ەلىمىزدىڭ قارجىلىق تاۋەلسىزدىگىنىڭ سيمۆولى ەكەنىن ايرىقشا اتاپ ءوتتى. ولار ءوزىنىڭ ۇلتتىق اقشاسى بار ەل عانا دامۋدىڭ جاڭا كەزەڭىنە اياق باسىپ, نارىقتىق ەكونوميكانىڭ قۇرىلىمىن قالىپتاستىرا الاتىنىن تىلگە تيەك ەتتى.
ارنۇر اسقار,
«ەگەمەن قازاقستان»
سۋرەتتەردى تۇسىرگەن
ەرلان وماروۆ
«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى,
№220, 16 قاراشا, سارسەنبى, 2016
