جيىنعا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ, ارمەنيا رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى سەرج سارگسيان, بەلارۋس رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكو, قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى المازبەك اتامباەۆ جانە رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين قاتىستى.
ءىس-شارا باراسىندا ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتى دامىتۋدىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى مەن پەرسپەكتيۆالارى قاراستىرىلدى.
قازاقستان پرەزيدەنتى قاتىسۋشىلاردىڭ بارلىعىن ەاەو تۋرالى كەلىسىمنىڭ جاسالعانىنا ەكى جىل تولۋىمەن قۇتتىقتادى.
– بۇل قۇجاتقا 2014 جىلعى 29 مامىردا رەسەي, قازاقستان جانە بەلارۋس ەلدەرى وسىندا, استانادا قول قويدى. قىسقا ۋاقىت ىشىندە ءبىزدىڭ قاتارىمىز ارمەنيا جانە قىرعىزستانمەن تولىقتى. قۇرىلعانىنا از عانا مەرزىم وتكەنىمەن جانە باستاپقىداعى ەكونوميكالىق قيىندىقتارعا قاراماستان, بۇگىندە ەاەو تولىققاندى ينتەگراتسيالىق بىرلەستىك رەتىندە قالىپتاستى دەپ سەنىممەن ايتۋعا بولادى. ەكونوميكالارىمىزدى جاقىنداستىرۋ ءىسى ەندى ەاەو تۋرالى كەلىسىمدە بەلگىلەگەن جوسپارلار مەن مەرزىمدەرگە سايكەس جۇزەگە اسىرىلۋدا. ۇكىمەتتەر جانە بيزنەس قاۋىمى ءبىر-بىرىمەن ىنتىماقتاسۋدىڭ قاجەتتى تاجىريبەسىن جيناقتاپ جاتىر. ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ ىشكى ماسەلەلەرى نەگىزىنەن رەگلامەنتتەلدى. قويىلعان مىندەتتەر مەن وداق قىزمەتى قاعيداتتارىنىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى مەملەكەتتەرىمىزدىڭ ەكونوميكاسىنا قۋاتتى سەرپىن بەرەتىنىنە سەنىمدىمىن, – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
نۇرسۇلتان نازارباەۆ بۇكىل الەم بويىنشا ەكونوميكالىق بىرلەستىككە مۇددەلىلىك ارتىپ, ەاەو-نىڭ حالىقارالىق بايلانىستارىن بارعان سايىن قارقىندى دامىپ كەلە جاتقانىن اتاپ ءوتتى.
– وسى ورايدا, ۇيىمنىڭ توراعاسى رەتىندەگى مەنىڭ ۇسىنىسىممەن, 2016 جىل «ءۇشىنشى ەلدەرمەن جانە نەگىزگى ينتەگراتسيالىق بىرلەستىكتەرمەن ەاەو-تىڭ ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستارىن تەرەڭدەتۋ جىلى» بولىپ جاريالاندى. ءوز ۇندەۋىمدە ەاەو-نى ءبىز الەمدىك ەكونوميكالىق جۇيەگە ۇيلەسىمدى تۇردە كىرىككەن, ەۋروپا مەن ازيا اراسىنداعى دانەكەر قىزمەتىن اتقاراتىن اشىق قوعامداستىق رەتىندە كورەتىنىمىزدى اتاپ وتكەن ەدىم. بىلتىر ۆەتناممەن ارادا ەركىن ساۋدا ايماعىن قۇرۋ تۋرالى ەاەو-نىڭ العاشقى كەلىسىمشارتىنا قول قويىلدى. بۇگىندە قحر, ءۇندىستان, يزرايل, مىسىر, يران, كامبودجا جانە وزگە دە كوپتەگەن ەلدەرمەن ىنتىماقتاسۋ ماسەلەلەرى جونىندە جۇمىس جۇرگىزىلۋدە. ەاەو-نىڭ ەو, شىۇ, اسەان جانە وزگە ينتەگراتسيالىق بىرلەستىكتەرمەن دە ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستارىن جولعا قويۋ مۇمكىندىكتەرى بولەك قاراستىرىلۋدا, – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
مەملەكەت باسشىسى ەاەو-نىڭ بىرلەسكەن نارىعى شىعىس پەن باتىستىڭ, سولتۇستىك پەن وڭتۇستىكتىڭ اراسىنداعى بايلانىستىرۋشى بۋىن بولۋعا ءتيىس ەكەندىگىن ايتتى.
– وداق اياسىندا تاۋارلار مەن قىزمەتتەردىڭ ەركىن قوزعالىسى قىتاي باسشىلىعى ۇسىنعان «جىبەك جولىنىڭ ەكونوميكالىق بەلدەۋى» باستاماسىنا سايكەس كەلەدى. بۇل جوبا ىنتىماقتاستىقتىڭ ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز ءۇشىن ەكونوميكالىق پايدا جانە ءوزارا مۇددەلىلىك تۋدىراتىن سالالارىن قامتيدى دەپ جوسپارلانىپ وتىر, – دەدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ.
سونداي-اق قازاقستان پرەزيدەنتى ءبىزدىڭ ەلدە جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان جوبالارعا توقتالدى.
– «نۇرلى جول» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا ينفراقۇرىلىمدىق نىسانداردىڭ قۇرىلىسى مەن ولاردى جاڭعىرتۋ جۇمىسى ءجۇرىپ جاتىر. ولار –ترانسقۇرلىقتىق «باتىس ەۋروپا – باتىس قىتاي» اۆتوموبيل ءدالىزىنىڭ قازاقستاندىق بولىگى, «قازاقستان-تۇرىكمەنستان-يران» تەمىرجولى, ليانيۋنگان قىتاي پورتىنداعى لوگيستيكالىق تەرمينال سياقتى جوبالار. كاسپي جاعاسىندا قۇرىق پاروم كەشەنىنىڭ قۇرىلىسى جۇرۋدە. وسىلايشا, قازاقستان اۋقىمدى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى ىسكە اسىرا وتىرىپ, وسى كولىك جولدارى ارقىلى وڭىرارالىق ءوزارا ءىس-قيمىل ءۇشىن سەنىمدى پلاتفورما قالىپتاستىرۋدا, – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
نۇرسۇلتان نازارباەۆ الەمدىك ەكونوميكادا بولىپ جاتقان ۇنامسىز جايتتاردىڭ بارلىعى ءۇشىن سىناق ەكەنىنە, ەاەو اياسىندا مەيلىنشە جۇيەلى جۇمىس جۇرگىزۋدى تالاپ ەتەتىنىنە نازار اۋداردى .
– ءوزارا ساۋدانىڭ كۇرت تومەندەۋىن سەزىنىپ وتىرعان قازىرگى كەزدە بىزگە وسى قيىن جاعدايدا ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ وزگە جولدارىن تابۋ مۇمكىندىگىن ىزدەستىرگەن ءجون. بىرلەستىك اياسىندا ىنتىماقتاسۋ بىزگە رەسۋرستاردى شوعىرلاندىرىپ, ەكونوميكالىق تۇرعىدان بىرلەسە دامۋ ءۇشىن قولايلى جاعدايلار جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى, – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
مەملەكەت باسشىسى بۇگىنگى جيىننىڭ كۇن تارتىبىندەگى ماسەلەلەردىڭ كوپتىگىن ايتتى.
– وندا ەاەو-نىڭ ىشكى ءوزارا ءىس-قيمىلىنىڭ دا, حالىقارالىق ىنتىماقتاستىعىنىڭ دا اسپەكتىلەرى دە قامتىلعان. وسى رەتتە ءبىز شاعىن قۇرامدا وتكەن كەزدەسۋ بارىسىندا تالقىلاعان مىنا ماسەلەلەردىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ وتەيىن: ەاەو مەن ەۋروپالىق وداق اراسىنداعى ءوزارا ءىس-قيمىلدى جولعا قويۋ, قحر-مەن كەلىسسوز ۇدەرىسىن باستاۋ. جالپى, بۇگىن قابىلدانعان شەشىمدەر ەاەو جۇمىسىنا جانە وعان مۇشە مەملەكەتتەر اراسىنداعى ەكونوميكالىق بايلانىستارعا قوسىمشا قارقىن ۇستەۋگە ءتيىس, – دەدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ.
قازاقستان پرەزيدەنتى بيىل ەاەو-عا ءبىزدىڭ ەلدىڭ توراعالىق ەتەتىنىن ەسكەرە كەلىپ, ينتەگراتسيالىق بىرلەستىكتىڭ ودان ءارى تابىستى ءارى قارقىندى دامۋى ءۇشىن بارلىق كۇش-جىگەردىڭ جۇمسالاتىنىنا سەندىردى.
ارمەنيا پرەزيدەنتى س.سارگسيان ەكونوميكالىق ينتەگراتسيا ماكروەكونوميكالىق دەڭگەيدەگى قادامداردى ۇيلەستىرۋدىڭ دەڭگەيىن ارتتىرۋدى تالاپ ەتەتىنىن اتاپ ءوتتى.
– وسى رەتتە, ەاەو-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ 2016-2017 جىلدارعا ارنالعان ماكروەكونوميكالىق ساياساتىنىڭ نەگىزگى باعدارلارىن جۇيەلى ىسكە اسىرۋعا جانە ەكونوميكالىق الەۋەتىمىزدى ارتتىرۋ جونىندەگى بۇدان ارعى پارمەندى تەتىكتەردى ازىرلەۋگە زور ءمان بەرەمىز. بۇل ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ ەكونوميكاسىنىڭ ورنىقتىلىعىن ارتتىرۋعا جانە قالىپتاسىپ وتىرعان جاعىمسىز ەكونوميكالىق احۋال سالدارلارىن ەڭسەرۋگە سەپتىگىن تيگىزەدى. ءبىز جالپى الەمدىك ساياسات پەن ەكونوميكاعى وڭىرلىك قۇرىلىمداردىڭ ۇلەسىن ارتتىرۋ ۇدەرىسى جاعدايىندا ينتەگراتسيامىزدىڭ ەكونوميكالىق سەرىكتەستىكتىڭ بارلىق مۇددەلى تاراپتارمەن كەڭ اۋقىمداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ اشىق, تارتىمدى ۇلگىسىنە اينالۋى جولىندا بارلىعىن جاساۋعا ءتيىسپىز, – دەدى س.سارگسيان.
بەلارۋس پرەزيدەنتى ا.لۋكاشەنكو ەاەو-نى دامىتۋ ماقساتىمەن العا قويىلعان مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىنداعى قيىندىقتارعا توقتالدى. اتاپ ايتقاندا, ءوزارا ساۋداداعى ىشكى الىمدار مەن شەكتەۋلەردەن قۇتىلۋ, مۇشە ەلدىڭ ءبىرىنىڭ ءۇشىنشى ەلدەردەن نارىقتى قورعاۋدا بىرجاقتى شارالار قولدانۋى جاعدايىندا ەاەو-نىڭ جۇمىس جۇرگىزۋ تەتىگىن ازىرلەۋ جونىندەگى باستامانىڭ ورىندالۋى قاجەتتىگى تۋرالى ايتىلدى. بۇدان بولەك, ونەركاسىپتىك ىنتىماقتاستىق, ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى, ءدارى-دارمەك جانە مەديتسينالىق بۇيىمداردىڭ ورتاق نارىعىن قالىپتاستىرۋ ىسىندەگى مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعى اتاپ ءوتىلدى.
قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ا.اتامباەۆ ەاەو-عا مۇشە مەملەكەتتەر باسشىلارىن ينتەگراتسيالىق ۇدەرىستىڭ نەگىزگى ماقساتتارى مەن مىندەتتەرىنىڭ ورىندالۋىنا قول جەتكىزۋ جولىنداعى كەدەرگىلەردى جويۋعا بارلىق كۇش-جىگەردى جۇمساۋعا شاقىردى.
– ەاەو-نى قۇرۋ تۋرالى كەلىسىمگە 2014 جىلعى 29 مامىردا قول قويىلدى. شىندىعىندا وداق ودان دا از مەرزىمدە جۇمىس ىستەپ كەلەدى. سوعان قاراماستان, ونىڭ الەۋەتى وراسان ەكەنى كورىنىپ تۇر. ارينە, قازىردىڭ وزىندە بەلگىلى ءبىر ناتيجەلەر مەن تابىستار بار. قاتەلىكتەر مەن قولدان جاسالعان پروبلەمالار دا جوق ەمەس. ءبىزدىڭ حالىقتارىمىز ءۇشىن بۇدان باسقا بالامانىڭ جوق ەكەنىن دە ءوزىمىز ايقىن سەزىنۋگە ءتيىسپىز. ءبىز ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ بولاشاعى ءۇشىن, ەلدەرىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن جاۋاپتىمىز. ەڭبەك پەن ءتوزىم, حالىقتارىمىز بەن مەملەكەتتەردىڭ, سونداي-اق بارلىق مينيسترلىكتەر مەن ۆەدومستۆولاردىڭ باسشىلارىنىڭ پاراساتتىلىعى جانە ىنتىماقتاستىعى كەرەك. مەن ەاەو-نىڭ بولاشاعىنا سەنەمىن, – دەدى ا.اتامباەۆ.
رەسەي پرەزيدەنتى ۆ.پۋتين ينتەگراتسيالىق بىرلەستىكتىڭ ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن سىرتقى سەرىكتەستەرمەن جۇيەلى قارىم-قاتىناس قالىپتاستىرۋ قاجەتتىگىن ايتتى.
– ءبىز وداقتىڭ وزگە ەلدەرمەن جانە ينتەگراتسيالىق بىرلەستىكتەرمەن ەكونوميكالىق بايلانىستارىن ودان ءارى تەرەڭدەتۋگە كۇش-جىگەر جۇمىلدىرۋ جونىندە قازاقستاننىڭ توراعالىق ەتۋ بارىسىندا ايتقان ۇسىنىسىن قولدايمىز. ەڭ الدىمەن, بۇل شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى جانە اسەان مەملەكەتتەرىمەن بايلانىسقا قاتىستى ماسەلە. بۇل باعىتتا قازىردىڭ وزىندە جاسالعان جۇمىس از ەمەس. ۆەتناممەن ارادا ەركىن ساۋدا ايماعى قۇرىلدى, ەاەو-نى قىتايدىڭ «جىبەك جولى» باستاماسىمەن ۇشتاستىرۋ يدەياسىن دامىتۋ ءۇشىن ناقتى جوبالار تىزبەسى ازىرلەنۋدە. سونداي-اق قازاقستاندىق سەرىكتەستەردىڭ ەۋرازيالىق وداق پەن ەو اراسىنداعى ءوزارا ءىس-قيمىلدى جولعا قويۋ ماسەلەلەرىنە ارنالعان حالىقارالىق كونفەرەنتسيا وتكىزۋ جونىندەگى باستاماسىن دا ماقۇلدايمىز, – دەدى ۆ.پۋتين.
اقوردا
