Astanada ötken jyldyŋ küzınen berı ekı adam gazǧa ulansa, on jetı adam tütınge tūnşyǧyp, auruhanaǧa tüsken. Almatyda üiındegı kögıldır otyn qūbyrynyŋ aqauynan bır otbasynyŋ tört müşesı köz jūmdy. Jalpy alǧanda, elımız boiynşa ötken jylytu mausymynda tütınge ulanyp, 41 adam baqilyq bolypty. Qazır qalada da, auyldyq jerde de bıraz aimaqqa gaz tartyldy. Būl tūrmysqa öte qolaily bolǧanymen, qauıpsızdık erejesın qataŋ saqtamasa, ömırge qauıp töndırerı sözsız. Eŋ qauıptısı – gazdyŋ aqauynan ne tüsı, ne iısı bılınbeidı. Adamnyŋ ökpesı men ortalyq jüike jüiesın zaqymdaǧanda baryp, es-tüsınen bır-aq aiyrylady. Sondyqtan üige peş salǧanda nemese gaz jürgızgende tek mamanǧa saldyryp, ony ai saiyn tazalap, tekserıp otyru kerek. Ärı ony paidalanudyŋ barlyq tehnikalyq erejelerı men qauıpsızdıkterın qataŋ qadaǧalau jäne saqtau mındettı.
Peş pen gaz aqauy
Tötenşe jaǧdailar ministrlıgınıŋ mälımetıne säikes, jyl saiyn respublikada tabiǧi jäne syǧylǧan gazdan otyzdyŋ üstınde adam ulanyp, gaz ballondaryn dūrys ornatpai, tehnika qauıpsızdıgın saqtamaudan adamdar zardap şegıp jatady. Äsırese, merzımı ötken, eskı gaz ballondaryn jaqyn tūrǧan avtostansalarǧa baryp özderı toltyryp jatady. Osynyŋ bärı keiıngı kezde auyldyq jerde bolsyn, qalada bolsyn tūrmysy tömen azamattardyŋ qolymen jasalatyny anyqtalyp otyr. Ötken jyly Tötenşe jaǧdailar ministrlıgı äleumettık qamsyzdandyru ministrlıgı qyzmetkerlerımen bırlese otyryp, jylu mausymy bastalǧanǧa deiın jürgızgen reid barysynda tūrmysy tömen otbasy tūratyn 106 myŋ tūrǧyn üidı esepke alyp, olarǧa elektr qūraldary men gaz qondyrǧylaryn, peşterdı paidalanu nūsqaulyqtaryn tüsındırgen. Söite tūra, adamdar saldyr-salaqtyqqa, nemqūraidylyqqa salynyp, köptegen mäselelerge män bermeitındıgı qynjyltady.
Astana qalasy Tötenşe jaǧdailar departamentınıŋ jauapty qyzmetkerı Azamat Bekbauovtyŋ aituynşa, iıs tiıp tek peşpen jylytylatyn üilerdıŋ tūrǧyndary ǧana emes, qalanyŋ qaq ortasyndaǧy tabiǧi gazdy qoldanatyn bıraq, saldyr-salaqtyqqa jol bergen, naqtyraq aitqanda, ört qauıpsızdıgın, gazdy dūrys paidalanu erejelerın saqtamaityn päter ielerı de zardap şegıp jatady. Bız üi ielerın jyl saiyn arnauly nūsqaulyqtarmen tanystyryp, peştıŋ tütın şyǧatyn joldaryn tazalaudy, şoq tügel sönıp bolmai, mūrjanyŋ moiyndyǧyn jauyp tastamaudy aityp, eskertemız. Sonyŋ özınde köptegen adamdar bızdı jürdım-bardym tyŋdap, orny tolmas qatelıkterge ūrynyp jatady. İıs tiiu köbıne üidegı peşterdıŋ o basta dūrys salynbaǧanynan, aqaulyǧynan bolady.
Mäselen, ötken jyly Dulatov köşesındegı jeke sektordaǧy bır üidıŋ otbasyna gaz iısı tiıp, tügel auruhanaǧa tüstı. Abyroi bolǧanda, taŋǧa jaqyn basqa qaladan jamaǧaiyny kele qalyp, adamdar aman qalǧan. Teksere kelgende, gaz qondyrǧysy o basta tehnikalyq aqaulyǧymen ornatylǧan bolyp şyqty. Al sol gaz qūbyrlaryn üige kırgızıp, qosyp bergen jūmysşylardyŋ eşqandai rūqsat qaǧazdary (sertifikat) bolmaǧan.
Nūsqaulyqty qataŋ oryndau qajet
2019 jyly Astana qalasynda bes bırdei büldırşın qyzdyŋ tırdei janyp ketuı qoǧamdy eseŋgıretıp tastady. Alaida adam pende qoi. Mūndai qasıretten sabaq aludyŋ ornyna, uaqyt öte kele kündelıktı qarbalas tırlıktıŋ qamymen jürıp bärın ūmytyp ketıp jatady. Qala maŋyndaǧy Qarajal auylynyŋ tūrǧyny «küzdıŋ qara suyǧynda üiı suyp ketıp, şiettei bala-şaǧasy toŋbasyn» dep peştıŋ mūrjasyn jauyp, özı otyz şaqyrym jerdegı qalaǧa şaruasymen ketıp qalǧan. Osy kezde tolyq janyp bolmaǧan qolamta şoqtan byqsyp şyqqan tütın üidıŋ ışıne taraǧan. Būl kezde balalar ūiqyǧa jatyp qalǧan eken. Abyroi bolǧanda, tüngı saǧat 11-dıŋ şamasynda segız jasar ülken qyzy şöldep, oianyp, su ışuge syrtqa şyǧamyn degende basy ainalyp qūlap qalǧan. Esın jiǧan soŋ anasyna telefon soǧyp, bolǧan jaidy aitqasyn körşı-qolaŋ kelıp, jedel järdemmen tört säbidı de auruhanaǧa jetkızıp, aman alyp qalypty.
Mamandar sonyŋ aldynda bır ai būryn kelıp, būl üidıŋ peşın teksergen eken. Qoldanuǧa bolatyndyǧy jönınde aktısı de bar. Alaida üi iesı «salqyn keledı» dep terezınıŋ jeldetkışın bıtep tastaǧan. Onyŋ üstıne as üi men jatyn bölmenıŋ arasyndaǧy qabyrǧany da öz betınşe alyp tastapty. Mıne, sonyŋ kesırınen peştıŋ astynan şyqqan qolamsa iıs bırtındep säbiler jatqan bölmege taralǧan.
Sarapşy mamandar kün salqyndaǧan kezde tūrǧyndar terezelerınıŋ jelközderıne deiın bekıtıp tastap, esıkterın qymtap, bölmege jiı taza aua kırgızbeuınıŋ soŋy osyndai keleŋsız jailarǧa alyp keletının aitady. Negızı, gazben jylytylatyn päterlerde terezege mındettı türde jeldetkış klapandar ornatu kerek. Mūndai klapandar ışten aua şyǧarǧanymen, syrttan keletın salqyn auany bırden jıbermei, jylytyp baryp, ışke engızedı eken. Ärı tūrǧyn üi kodeksıne säikes jauapty qyzmetkerler gaz qondyrǧysy ornatylǧan mūndai päterlerdı jylyna ekı ret tekserıp, baqylap tūruǧa mındettı.
Gaz bas qalaǧa da keldı. Qazırdıŋ özınde elordanyŋ köptegen aumaǧy tabiǧi gazǧa qosylyp ülgerdı. Būl tūrmysqa qolaily bolǧanymen, qauıpsızdık erejelerın tiianaqty qataŋ saqtamasa, adam ömırıne de asa qauıptı ekenı baiqalyp otyr. Ony joǧaryda keltırılgen mysaldardan köruge bolady. Sondyqtan qalalyq Tötenşe jaǧdailar departamentı aiyna ekı ret tūrǧyndarǧa tüsınık jūmystaryn jürgızıp, nūsqaulyqtar taratyp keledı.
– Būl – öte kürdelı de, jauapty mäsele, – deidı gaz salasynyŋ mamany Mūhit Seiıtov. – Gaz iısı az-azdan şyǧyp tūrsa da, qaşan qordalanyp, jinalǧanşa sezılmeidı. Öitkenı ol auadan jeŋıl bolǧasyn, bırınşı üidıŋ, päterdıŋ tömengı jaǧyna jinalady. Eŋ qauıptısı de – osy. Üidıŋ ışınde jürgen adam onyŋ iısın ūzaq uaqyt, bırneşe saǧat boiy baiqamauy äbden mümkın. Gaz iısı tigende äuelı bas auyrady. Jürek ainidy. Tynys alu jiıleidı. Qatty şarşaǧandyq bılınıp, köz aldyŋyz tūmandanuy mümkın. Sondyqtan üide otyrǧanda basyŋyz auyrdy ma, eŋ bırınşı esık, terezenı aşyp, bölmenı jeldetıp, sosyn taza auaǧa şyǧyp, seruendeu qajet. Üiınde gaz qondyrǧysy bar adam qyraǧylyqty ūmytpai, säl küdıktense, apatty gaz qyzmetın şaqyrǧany jön.
Sondai-aq maman myna jailardy qataŋ saqtau kerektıgın eskertedı:
Peşke sūiyq, qatty jäne gaz tärızdı otyn jaǧylatyn bolsa, onyŋ esıkterınde aqau bolmauyna mūqiiat köz jetkızu kerek. Otyn qūbyryn ornatqan kezde jylytu qazandyqtary men jylu generatorlyq qondyrǧysynyŋ ärbır bürıkkışınıŋ janyna kemınde ekı ventil: bıreuı – ottyqqa, ekınşısı – otyny bar ydysqa ornatylady.
Būǧan qosa:
– janyp jatqan peştı qarausyz qaldyruǧa;
– peştı qatty otynmen jaǧu üşın tez tūtanatyn jäne janǧyş sūiyqtyqtardy qoldanuǧa;
– peşterdı paidalanu jönındegı nūsqaulyqtarda közdelmegen janǧyş zattardy (qatty, sūiyq, gaz tärızdı) otyn retınde qoldanuǧa;
– janǧyş zattar men materialdardy, mysaly, aiaq kiım, kiım, otyndy peştıŋ jäne mūrjanyŋ betınen 0,5 metrden kem qaşyqtyqta keptıruge bolmaidy.
