Memleketımızdıŋ saiasi ömırınde öte ülken özgerıster bolǧan jyl. 2019 jyldyŋ 19 nauryzynda Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev özınıŋ ündeuı arqyly prezidenttık ökılettıgın toqtatatynyn jariialady. Prezident ökılettıgı merzımınen būryn toqtatylǧanda, onyŋ ökılettıgı qalǧan merzımı aiaqtalǧanǧa deiın Senat töraǧasyna berıledı. Söitıp elımızdıŋ Konstitusiiasy boiynşa Tūŋǧyş Prezidenttıŋ ornyn sol kezdegı Senat töraǧasy Qasym-Jomart Toqaev basty. Osylaişa Täuelsız Qazaqstannyŋ tarihynda alǧaş ret Memleket basşysy auysty. Al sol jyly 20 nauryzda memleketımızdıŋ jaŋa prezidentınıŋ būiryǧymen elordaǧa jiyrma jyl sän bergen Astana atauy Nūr-Sūltan dep özgertıldı.
JALYNDY JASTAR JYLYNDA
«Nūr älem» sferasynda ötken jastar forumynda Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev Jastar jylynyŋ bastalǧanyn resmi jariialady. «Jastar – elımızdıŋ qazırgı älemdegı bäsekege qabılettılıgınıŋ negızgı faktory. Qazaqstannyŋ bolaşaǧy sızderge, sızderdıŋ bılımderıŋızge, küş-jıgerlerıŋız ben patriottyq sezımderıŋızge bailanysty» dedı ol forumdaǧy sözınde. Jyl aiasynda elımızdıŋ erekşe talantty jäne tūlǧalyq sipatqa ie adamdaryn anyqtauǧa baǧyttalǧan «Qazaqstannyŋ 100 jaŋa esımı» jobasynyŋ jeŋımpazdary anyqtaldy. Oǧan qatysuǧa 2388 ötınım berılgen. Sarapşylar toby joba talaptaryna sai 200 ümıtkerdı anyqtaǧan. Soŋynda onlain dauys beru arqyly 29 adam jeŋımpaz retınde tanyldy. Aituly jobada bärınen erekşelengen sol jastardyŋ teŋ jartysy – elorda tūrǧyndary. («Astana aqşamy», №17, 14 aqpan, 2019 jyl).
BES PERIŞTE ŪŞYP KETTI ASPANǦA…
Qoǧamda rezonans tudyrǧan qaiǧyly oqiǧa Köktal tūrǧyn alabynda 4 aqpan künı tünde, ata-anasy jūmysta jürgende quyqtai saraida jatqan 5 bala örtenıp kettı. Bükıl elde būl jaǧdaiǧa jylamaǧan, perıştelerdı joqtamaǧan adam qalmady. Bır tötenşe jaǧdai eldegı bırneşe äleumettık mäselenı qozǧap kettı, tek qozǧap qoimai, köptegen mäselenıŋ şeşımın tabuyna yqpal ettı. Mäselen, osydan keiın ört qauıpsızdıgı boiynşa tekseruler küşeitılıp, elordanyŋ şet aimaqtarynda jer üilerde tūratyn halyqtyŋ tūrmysy jäne köp balalylar mäselesı ötkır köterıldı. Ükımet janynan osy mäselemen ainalysatyn arnaiy jūmys toby qūrylyp, köpbalaly analardyŋ ötınışterı qarastyryldy. Osy jūmys aiasynda azamattardyŋ tūrmys jaǧdaiyn tekseru, mūqtajdyqtaryn bılu maqsatynda mobildı top qūryldy. Olar köpbalaly analardyŋ tūrǧylyqty jerlerın aralap, tūrmys-tırşılıgımen tanysty. Sonyŋ nätijesınde audan äkımdıkterı köpbalaly otbasylarǧa kömek körsetu tetıkterın anyqtady. Elbasy köp balaly otbasylardaǧy ärbır balaǧa berıletın järdemaqy 21 myŋ teŋgege köterudı tapsyrdy. Būl jūmystardyŋ barlyǧy basylym betınde tūraqty jariialanyp otyrdy («Astana aqşamy», №15, 9 aqpan, 2019 jyl).
ÄLEUMETTIK JELI DAMYǦAN SAIYN SAUATSYZDYQ ŪLǦAIаDY
Qazır adamdar uaqytynyŋ üşten bırın äleumettık jelılerge arnaidy. Jūmys ta, käsıp te, balanyŋ mekteptegı jaǧdaiy da, bärı äleumettık jelı bolmasa rettelmeitın bolǧan. Bıraq onyŋ kereǧar tūsy da bar. Qazır äleumettık jelıler halyqty jappai sauatsyzdyqqa ūryndyruda. Basylymnyŋ 15 qaŋtardaǧy sanynda şyqqan «Tıl būzarǧa tosqauyl qoiu kerek» atty maqalada avtor osy mäselege nazar audartady. Osy oraida Nobel syilyǧynyŋ laureaty G.Jeikobson: «Äleumettık jelıler men smartfondardyŋ äserınen 20 jyldan keiın balalar jappai sauatsyzdyqqa ūşyraidy. Ol kezde oqi almaityn jäne oqyǧysy kelmeitın balalar paida bolady» degen boljam jasady. Mysaly, «Ana nohchy simaisyn didı senı alam didı», «Jas balaǧoi älı kelınşe kım», «Jürek degen opsynaǧoi», «Ui amanysen ba?»… Whatsapp-ta osyndai jazbalar tolyp jür. Avtor tıl būzarlar ana tılımızdı osylai baltalap jatqanda qarap otyra bermeu üşın bes ūsynys aitady. Sonyŋ soŋǧysy – zaŋǧa äleumettık jelıler men messendjerlerde memlekettık tıldı būzǧan adamdardy jazalaityn arnaiy bap engızu kerektıgı turaly bolǧan.
TÜKIRIKTEN «JAŊBYR JAUǦANDAI»
Elordada bırazdan berı tūratyn şeteldık dosynyŋ közqarasy tūrǧysynan astanalyqtardyŋ özın-özı ūstau mädenietın örkeniettı eldermen salystyra synaǧan Botagöz tılşınıŋ sözı köpke oi salady. Sonyŋ belgılerı – özımız teŋdesı joq dep sanaityn äsem astanamyzdy bylǧap, kez kelgen jerge şımırıkpesten qaqyryp, tükıre salatynymyz, ekınşı – kezekke tūra almaitynymyz, üşınşı – alǧys aita almaitynymyz. «Aty dardai astana bolsaq ta, tūrǧyndardyŋ ädebı äzırge oǧan sai kelmei tūr. Dälel kerek pe? Däleldı kez kelgen būryştan tabasyz. Mysaly, «Han Şatyrǧa» baryŋyzşy. Körkı köz tartatyn osynau ortalyqtyŋ aldyna tükırıkten «jaŋbyr jauǧan» ba dersız» dei kele avtor: «Eger olar Singapurǧa barsa, äŋgıme basqaşa bolar edı. Būl memlekette jerge tükırgen kısı 300 singapur dollaryn (şamamen 84 myŋ teŋge) töleuı tiıs. Sebebı ondaǧy ükımet tükırıktı, eŋ äuelı, qauıptı aurulardy taratatyn faktor dep qarastyrady» dep tüiındeidı.
PREZİDENT SAILAUY
9 mausymda ötken kezekten tys prezidenttık sailauda Qasym-Jomart Toqaevqa 6,5 mln qazaqstandyq dauys berıp, ol Qazaqstan Prezidentı bolyp sailandy. OSK töraǧasynyŋ orynbasary Konstantin Petrov jalpy tızımdegı 11947995 adamnyŋ 77,4 paiyzy elımızdegı 9920 jäne şeteldegı 48 sailau uchaskesıne kelıp, öz taŋdauyn jasaǧanyn habarlady. Sailau prosesıne baqylauşy retınde ärtürlı şeteldık ūiymdar tarapynan 1013 adam qatysty. Bır quanarlyǧy, respublikalyq maŋyzy bar üş qalanyŋ ışınen Nūr-Sūltan köş bastap, sailauşylardyŋ 68,9 paiyzy dauys bergen. («Astana aqşamy», №67, 11 mausym, 2019 jyl).
HALYQ PEN BİLIKTIŊ DİALOG ALAŊY
Atalǧan keŋestıŋ qūryluyn jūrtşylyq köp küttı. Öitkenı qoǧamda halyq pen bilık arasyn bailanystyryp tūratyn dialog alaŋy qajet. Būl – örkeniettı elderde qalyptasqan ürdıs. Osy oraida pıkır bıldırgen belgılı aqyn, Memlekettık syilyqtyŋ laureaty Nesıpbek Aitūlynyŋ aituynşa, şyndyǧyn aitqanda, halyqtyŋ bilıkke köŋılı tolmaidy. «Men Ūlttyq keŋeske eşnärseden jaltaqtamaityn, tabanynyŋ bürı, auzynyŋ duasy bar jılıktı azamattar müşe bolsa dep oilap edım… Bızde saiasatty sudai sapyratyn saiasatkerler köp. Bıraq olardyŋ denı ūlttyŋ tılı men qasıretın jan-tänımen sezıne bermeidı. «Ruhani jaŋǧyru» turaly köp aitamyz. Bıraq naqty atqarylǧan ıs az. Qazır ruhaniiatymyz öte jüdeu küidı bastan keşıp otyr» deidı ol. («Astana aqşamy», №85, 23 şılde, 2019 jyl).
SARYBŪLAQ TAZALYǦY ÄKIMDIK NAZARYNDA
Elorda aumaǧynyŋ negızgı bölıgı Esıl, Aqbūlaq jäne Sarybūlaq özenderınıŋ tarmaqtarymen tūiyqtalady. Sonyŋ ışınde Sarybūlaq özenınıŋ lastanuy äkımdık nazarynan tys qalmai, tılşıler maqalasyna da arqau bolǧan. «Sarybūlaq tasqyn sulardyŋ ǧana emes, Esil özenine baryp qūiylatyn sarqyndy sulardyŋ da qaşyrtqysy qyzmetin atqaratyn tehnogendik su arnasyna ainaluy ekolog mamandardyŋ da qūtyn qaşyruda. Ekologiialyq apatqa ūlasyp ketuı mümkın» deidı maqala avtor B.Ospan. Būl özektı mäselenıŋ tüiının şeşudı qala äkımı Altai Kölgınov öz qūzyryna, jıtı qadaǧalauyna aldy. («Astana aqşamy», №88, 30 şılde, 2019 jyl).
KELINDER DÄSTÜRDI BŪRMALAP JÜR ME?
Keŋestık däuırde şaŋyraq kötergen boida jas kelınnıŋ küieuınıŋ tegıne ötuın bız qanşama jyl ädeptılık pen adaldyqtyŋ belgısı sanap keldık. «Öz jaryna berılgen» kelın obrazyn ülgı ettık. «Al negızı būl orys otarşyldarynyŋ qazaq ūltynyŋ ädet-ǧūrpyn, babadan jalǧasqan baǧaly dästürın būrmalaudyŋ bır körınısı. Alaida būl qaǧida qazaqtyŋ dästürıne jat ekenın eskeretınder de el ışınde älı de sirek» deidı osy taqyrypta mäsele kötergen avtor Qaliaqbar Üsemhan. Sebebı būryn at tergep, qaiyn jūrttaǧy aǧaiynnyŋ atyn atamaityn kelınder endı joldasynyŋ tegıne ötıp, atalarynyŋ atyn aituda aldyna jan salmai jür. («Astana aqşamy», №92, 8 tamyz, 2019 jyl).
TABİǦATTY LASTAǦANǦA AIYPPŪL KÖBEISIN
2030 jylǧa qarai älemdegı qalalarda 5,1 mlrd adam tūrady. Būl – Jer şary halqynyŋ 60 paiyzy. Qazırgı kezde Jer şaryndaǧy qala tūrǧyndarynyŋ 10 paiyzy ǧana qolaily jaǧdaida ömır süredı. Astana ekonomikalyq forumyna kelgen The Boston Consulting Group direktorlar keŋesınıŋ töraǧasy Hans-Pol Biurkner osylai deidı. Onymen sūhbattasqan jurnalist Tölen Tıleubaiǧa qadırmendı meiman elordaǧa qatysty da ūsynystar aitypty. «Nūr-Sūltanǧa Londonnyŋ täjıribesı öte qolaily. Irı-ırı käsıporyndar öŋırlerge köşırılıp, elordada tek tabiǧatty lastamaityn sektorlar şoǧyrlanǧany abzal. Ekınşıden, jergılıktı bilık organdary qorşaǧan ortany lastaityndardy aiap, müsırkemeuı kerek. Kerısınşe, olarǧa salyqty ösırıp, zaŋnamany būzǧany üşın salynatyn aiyppūldardy köbeitsın» deidı ol. («Astana aqşamy», №97, 20 tamyz, 2019 jyl).
