Astanada kımnıŋ qoltaŋbasy qalyp, kırpışterıne kımnıŋ maŋdai terı sıŋbedı?! Elordanyŋ salynuyna, keŋge qanat sermeuıne elımızdıŋ 71 qalasy, 432 qūrylys kompaniiasy qatysty, 135 zauyt qūrylysty materialdarmen jabdyqtauda. Ol az deseŋız, jergılıktı firmalarmen bırge jaŋa astanany türık, italian, fransuz, şveisar… kompaniialary da köterdı. Jyl saiyn 60-tan 100-ge deiın ortaşa jäne ırı nysandar paidalanuǧa berılıp otyrdy. Qarqyndy qūrylys pen bükılhalyqtyq qoldau bar-joǧy on-on bes jyldyŋ jüzınde saiyn Saryarqa dalasynda qazırgı zamanǧy, jaŋǧyrtylǧan, qaitalanbas kelbetı bar şahar saluǧa mümkındık berdı.
Elordada bar ärkımnıŋ qoltaŋbasy
Qalanyŋ säulettık konsepsiiasyn äzırleude Elbasynyŋ euroaralyq kelbet beru ideiasy eskerılgenı ras. Elorda qūrylysy bas jobasynyŋ avtory, belgılı japon säuletşısı – Kişio Kurokava. Al onyŋ Amsterdamdaǧy Van Gog mūrajaiynyŋ, Kuala-Lumpurdaǧy halyqaralyq äuejaidyŋ, Osakadaǧy ūlttyq etnologiialyq mūrajaidyŋ nobaiyn syzǧanynan habardarmyz.
Kurokavanyŋ jobalary boiynşa jasalǧan säulettık ansamblder qazırgı zaman dizainy men aziialyq aişyqty üilestırdı. Būl qalaǧa qaitalanbas kelbet berdı, al sūlulyǧy men ǧimarattarynyŋ biıktıgı boiynşa qala talaidy taŋdai qaqtyrǧan Tokio, Niu-Iork jäne Dubaimen talasqa tüse alady. Maqtanatyn närse-aq!
Hai-tek stilımen älemge tanylǧan britandyq Norman Foster şe?.. Londondaǧy Millennium Bridge men Pekindegı asa ırı äuejaidyŋ, Berlindegı jaŋartylǧan Bundestagtyŋ jäne Europadaǧy eŋ biık ǧimarat – Maindaǧy Frankfurt qalasynda köterılgen Kommersbanktyŋ jäne Niu-Iorkte Hearst korporasiiasy üşın ataqty mūnarany salǧan Foster de bas qalaǧa piramida tektes Beibıtşılık jäne kelısım saraiyn syiǧa tartty. Säuletşınıŋ komandasy sonymen qatar köpke arman bolǧan «Han şatyr» oiyn-sauyq ortalyǧyn oilap tapty. Foster myrza endı 88 qabat mūnaradan tūratyn Äbu-Dabi-plaza keşenın tūrǧyzuda.
Qoldy bailaǧan – qarajat
Mūnyŋ bärın nege aityp otyrmyz?..
Kurokava men Fosterge qaşanǧy taŋǧalamyz? Ǧajaiyp saltanatyn üilestırgen arhitekturalyq syzbalardy özımızdıŋ de ūldarymyz oilai alady, körsete alady! Jäne olar ūlttyq naqyşymyzdy saqtaidy. Öitkenı, ol – QAZAQ! Negızınen, «Altyn besık» jobasyn byltyr, Täuelsızdıgımızdıŋ jiyrma jyldyǧyna tartu etpek bolypty…
Jä, aptyqpai, basynan bastaiyq. Boz Jeŋısbekūly. Suretşı. Astana Astana bolǧaly qalasyn äkımınen kem süimeitın tūrǧynyna ainalǧan. Sodan bergı älgı ine-jıpke tızgen ǧimarattarymyzǧa qarap, elordaǧa özınıŋ de ülesın qosqandy jön sanaidy. Ūzaq jylǧy täjıribesı men oiyn on saqqa jügırtıp, «Altyn besık» keşenın nobailaidy. Onysyn qalanyŋ bas säuletşılerıne körsetedı. Bärıne ūnaidy, jata kep maqtaidy. Egemendıktıŋ torqaly toiyna deiın köpşılıkke syilamaq ta bolady ǧimaratty. Alaida, soŋy soqpaqty jolǧa ainalyp, tūiyqqa tırele bergen. Sebep – qarajat joq!
Qazaqtyŋ iısı aŋqidy…
Endı «Altyn besıkke» toqtalaiyq.
Boz nemeresınıŋ şümekeiı körıngennen-aq, arşa aǧaşynan zerlı besık jasauǧa kırısken. Mıne, oiularyn kelıstırude. Qazaqy qalyppen. Osy kezde ǧoi, «Är üide bır besıktıŋ bary anyq. Qazaq elı de bır şaŋyraq, bır üi. Endeşe, nege Astanada, elordada besık joq» dep oilaǧany. Sodan, «Altyn besık» jobasy düniege keledı. Bar-joǧy – ekı-üş qabatty nysan. Jalpy audanynyŋ özı 1970 şarşy metr aumaqty ǧana alady. Syrt kelbetı käduılgı besıgımızden ainymaidy. Ūlttyq naqyştarmen bezendırılgen. Işınde sündetke otyrǧyzu, tūsau kesu, besıkke salu, at qoiu, säbidı qyrqynan şyǧaru, neke kuälıgın tapsyru syndy salt-dästürlerımızdı oryndauǧa arnalǧan bölmelerı bar. Iаǧni, mūnda tek ŪLTTYŊ iısı, QAZAQTYŊ iısı aŋqidy! Qyzmetkerler de qazaqşa kiım kiiuı şart!
Astanada ūlttyǧymyzdy aişyqtaityn nysandar az deuden aulaqpyz. Bıraq, öz ūlymyzdyŋ ideiasymen, oiymen, qolymen syzylǧan ǧimarat kerek. Boz suretşı aitady, bügınde elımızdıŋ qai qalasynda bolmasyn balabaqşa mäselesı kün tärtıbındegı basty şarualardyŋ bırı bolyp tūr. Būl – bızdegı demografiialyq ahualdyŋ jaman emestıgın aŋǧartady. Balabaqşada oryn joq, kezek soŋy qara körsetpeidı dep qamyqsaq ta, bır jaǧynan quanuymyz tiıs. Öitkenı, balabaqşa qataryn jyl sanap arttyrǧanymyzben, bärıbır oryn joq. Al özge elderde balabaqşalar qaŋyrap bos tūr. İä, ras! Ūrpaǧymyz azaimasyn! Tūqymymyz köbeisın!
Endıgı ümıt – EHRO-2017-de
Boz Jeŋısbekūly «Altyn besık» nobaiyn qolyna alyp, qūzyrly oryndardyŋ basşylaryn jaǧalap, tabaldyryǧyn tozdyrǧan. Aitatyndary: «Oiyŋ ūnaidy, bıraq qarjy joq. Özıŋ investor tap, jerdı bız bölıp beremız». Al, investor tabyldy delık, bıraq ol qandai adam, nenı kökseidı, ne oilaidy? «Jaraidy, salyp berem, bıraq, ol qonaq üi nemese meiramhana boluy kerek» dep şart qoisa şe? Onda altyn besıgımızdı joqtap, «esıl besıgım-ai!» dep, san soǧyp qalmaǧymyzǧa kım kepıl?
Endıgı ümıt – elın oilaǧan el aǧalarynda. Alla jazsa, Astanamyzdyŋ törınde EHRO-2017 körmesı esıgın aiqara aşady. «Altyn besıktı» eŋ bolmasa, EHRO-2017-de jarqyratyp körseter me edı! Şırkın!
Ashat RAIQŪL
