L.Gumilev atyndaǧy EŪU-nıŋ Qazaqstan halqy assambleiasy kafedrasynyŋ aşylǧanyna köp bola qoiǧan joq. Qazaqstandyq nou-hau – etnosaralyq qarym-qatynastyŋ qazaqstandyq modelın öskeleŋ ūrpaqqa jetkızuge mümkındık beretın ǧylymi-metodologiialyq negızdeme qalyptastyryp, köpşılıkke jetkızudı közdegen. Kafedranyŋ därıskerlerı de özgeşe. Olar – Parlament jäne Senat deputattary, belgılı saiasatkerler, ǧalymdar, Qazaqstan halqy assambleiasy müşelerı jäne qoǧam qairatkerlerı, memlekettık qyzmetkerler.
Osy oraida, Parlament Senatynyŋ deputaty, atalmyş kafedranyŋ meŋgeruşısı, professor Anatolii Başmakovpen kezdesıp, kafedra jūmysymen tanysqan edık.
– Qūrylǧanyna jiyrma jylǧa juyq uaqyt bolǧan Qazaqstan halqy assambleiasy ūltaralyq bırlık pen kelısımdı saqtauda maŋyzdy qoǧamdyq institut bolyp qalyptasty.
Jaqynda ötken assambleianyŋ HHI sessiiasynda Elbasymyz jastarǧa, Täuelsızdıgımızdıŋ qūrdastarynyŋ qatysyp otyrǧanyna köŋılı tolyp: «Men būdan taǧattylyq, dostyq pen bauyrlastyq ideialaryn qazaqstandyqtardyŋ jaŋa buynynyŋ bükıl ǧasyrlarǧa qabyldauynyŋ jaqsy nyşanyn köremın. Būl bızdıŋ bosqa jūmys ıstep jatpaǧanymyzdy bıldıredı! Būl beibıtşılık pen kelısımdı saqtauşy retındegı assambleianyŋ senımdı tıregın kez kelgen sözden artyq beineleidı» dep atap öttı.
Prezidenttıŋ osynau senım arta söilegenı bızge taǧy bır qosymşa jauapkerşılık jükteidı. Iаǧni, Qazaqstan halqy assambleiasynyŋ etnomädeni bırlestıkterımen tyǧyz bailanysta bolyp, student jastardyŋ Qazaqstandaǧy barşa ūlttardyŋ mädenietı, salt-dästürımen tanysuyna mümkındık tudyratyn ıs-şaralardy ūiymdastyruǧa mūryndyq boluymyz kerek.
Kafedra qyzmetkerlerı QHA ǧylymi-ädıstemelık jūmysyn türlendıruge atsalysuda. Mysaly, olar elordadaǧy ǧylymi qūrylymdarmen, sondai-aq, ükımettık emes ūiymdarmen bırlese jūmys ıstep, «Etnostyq taǧattylyqtyŋ ädıstemelık negızderı» atty anyqtamalyq jinaq äzırleuge kırısıp kettı.
– Būl bastama baiandy bolyp, basqa da joǧary oqu oryndarynda osyndai kafedra aşylyp jatyr dep estıdık.
– İä, zaman talabynan tuyndap otyrǧan qajettılık bolǧan soŋ, jaŋalyq jer-jerge tarap, qoldau tauyp jatyr. Biyl 1 nauryzda, iaǧni, QHA qūrylǧan künı S.Toraiǧyrov atyndaǧy Pavlodar memlekettık universitetınde jäne A.Myrzahmetov atyndaǧy Kökşetau universitetınde däl osyndai kafedralar aşyldy. Aldaǧy uaqytta Astanadaǧy S.Seifullin atyndaǧy Qazaq agrotehnikalyq universitetınde, Ūlttyq öner universitetınde, Qyzylorda, Qostanai jäne t.b. qalalardyŋ joǧary oqu oryndarynda osy ıspettes kafedralar aşylady degen jospar bar.
– Sız soŋǧy sessiiada Qazaqstan halqy Assambleiasy töraǧasynyŋ orynbasary bolyp sailandyŋyz. Qoǧamdyq negızdegı jaŋa mındettıŋ alǧa qoiǧan josparlary turaly aitsaŋyz?
– Jaqynda «Näsıldık kemsıtuşılıkpen küresu turaly» halyqaralyq konvensiianyŋ oryndalu mäselelerı boiynşa Jenevaǧa qazaqstandyq delegasiianyŋ qūramynda baryp keldım. Elımızdegı etnosaralyq bırlık pen qoǧamdyq kelısımnıŋ qazaqstandyq modelın älemge jarqyratyp jetkızudıŋ taǧy bır tamaşa mümkındıgı boldy. Bızdıŋ baiandamany qorǧauǧa kelgende qatysuşylardyŋ qyzyǧuşylyǧy basym boldy. Olar soŋynan assambleianyŋ jūmys täjıribesımen almasu üşın Qazaqstanǧa delegasiialar jıberetınderın aitty.
QHA osy maqsatta köptegen eldermen bailanys ornatty. Ondai elderdıŋ qatarynda Fransiia, Germaniia, Ūlybritaniia, AQŞ, Şvesiia, Türkiia, Qytai, Resei, İspaniia, Gollandiia, İzrail tärızdı memleketter bar. Halyqaralyq sarapşylar qazaq elınde tūryp jatqan barlyq ūlt pen ūlt ökılderınıŋ müddelerın jüzege asyrudaǧy jäne sol arqyly etnosaralyq qarym-qatynastardyŋ üilesımdılıgın qamtamasyz etudegı saiasattyŋ dūrystyǧyn, alysty boljaǧan köregendık ekenın moiyndauda. Tatulyq pen yntymaqty tu etken qazaqstandyqtardyŋ ömır süru ülgısı özge eldıŋ qyzyǧa qaraityn asyl mūratyna ainaldy desek asylyq aitqandyq emes.
– Būl rette, Elbasynyŋ Qazaqstan halqy assambleiasyndaǧy airyqşa rölın aitasyz ǧoi...
– Ärine, 1995 jyly Qazaqstanda ūlttyq saiasatty jüzege asyratyn, respublikalyq jäne öŋırlık, jergılıktı ūlttyq-mädeni ortalyqtardyŋ jūmysyn bırıktıretın teŋdessız qoǧamdyq institut qūryluymen Qazaqstan tarihynda jaŋa däuır bastaldy. Ony Tūŋǧyş Prezidenttıŋ esımımen bailanystyru öte ädılettı bolar edı. Alys jyldardyŋ asqarynda da, jaqyn bolaşaqtyŋ jüzınde de qazaq memlekettıgınıŋ damuy «Nazarbaev fenomenı» yqpalynda bolady.
Viktor Giugonyŋ «Ūly däuırge – qūdırettı adamdar kerek» degen sözı bar. Menıŋ būǧan qosyp aitarym, ūly adamdar biık maqsattardy közdep, jasampazdyq quatymen ony jüzege asyrady.
– Sız Senat deputaty retınde alys-jaqyn şetelderde jiı bolyp tūrasyz, ondaǧy qazaq ūltynyŋ ökılderımen kezdesuıŋız jaiynda estıp jatamyz.
– Jaqyn künderde etnikalyq qazaqtar köp şoǧyrlanǧan körşıles memleketterde bolyp, onda tūryp jatqan qazaqtardyŋ sol eldıŋ ekonomikasyna qosyp jatqan ülesı jaiynda bılıp, äleumettık ahualymen tanysyp qaitudy josparlap otyrmyz. Arnaiy toptyŋ qūramynda öner qairatkerlerı, belgılı tūlǧalar, deputattar, assambleia müşelerı bolmaq. Omby qalasynda bolǧan kezdesuımızdıŋ nätijelı bolǧanyn aitqym keledı. Bızdıŋ saparymyzdyŋ mänı dep te aituǧa bolady, iaǧni, gubernatordyŋ nemese parlament deputatynyŋ baiandamasyn tyŋdaimyz. Resmi aqparat közınen alǧan mälımetterge qosa, qazaq bauyrlarymyzben jeke kezdesuler, solardyŋ auylyndaǧy jinalystar bızdıŋ saparymyzdyŋ mänın aşa tüsedı deuge bolady. Aldaǧy uaqytta Qazaqstan halqy Assambleiasy töraǧasynyŋ orynbasary retınde būl jūmystarymyz bır jüiege enedı dep oilaimyn. Jalpy, qazaq pen orys etnosynyŋ tereŋge ketken tamyrynyŋ bülkılı bırge deuge bolady. Türımız özge bolsa da, ǧasyrlar boiy tını bekıgen tuysqandyq qarym-qatynas mysaldaryn bügınnen de köp keltıruge bolady.
Viktor Nazarov – Omby oblysynyŋ gubernatory. Ol qazaq balasyn asyrap alyp, oǧan tegın berdı. Endı Viktor İvanovich pen Galina Mihailovnanyŋ ūlty qazaq ūly bar.
Al astanalyq hirurg korei Iýrii Pia taǧy bır ota jasady. Kenetten qaitys bolǧan äieldıŋ ūly İgor Vorotnikov batyl şeşımımen anasynyŋ jüregı men büiregın aǧzany auystyru kezegınde tūrǧan ekı jasqa syilady. Endı anasyn joǧaltqan İgordıŋ ekı bauyry bar: bırı – Jänıbek Ospanov, ekınşısı – Evgenii Kuns.
– Euraziialyq ekonomikalyq odaq jaiy söz bolǧanda köne körşılerdıŋ osy tatulyǧy eskerıledı dep oilaisyz ba?
– Söz joq, būnyŋ bärı Euraziialyq ekonomikalyq odaqtyŋ negızıne arqau bolyp örıluı kerek. Ärine, odaqqa enetın memleketterdıŋ ūlttyq müddesı – ekonomikalyq jaŋǧyrular, sauda, tehnologiialar men bılım beru jäne gumanitarlyq yntymaqtastyq.
Jasyratyny joq, yntymaqtastyqtyŋ bır ülgısı retınde Europalyq odaqty mysalǧa alamyz. Alaida, ol odaq tek qana naryq pen kapitaldyŋ müddesıne negızdelgen. Būl da jön. Bıraq, bız ruhani qazyqtyŋ myqty qaǧylǧanyn qalaimyz. Sebebı, bızdı europalyq multimädeniettıŋ daǧdarysy alaŋdatady. Etnikalyq qarym-qatynastardyŋ şielenısıp, onyŋ nege äkep soǧyp jatqanynyŋ kuäsı bolyp jatyrmyz.
Europanyŋ basty qalalaryndaǧy meşıt saldyrmauǧa tyiymdy söz etpegennıŋ özınde, bır jynysty nekenıŋ adamzat balasyn ūşpaqqa aparmaityny bıluımız kerek.
Aigül UAISOVA
