ARYNDY AQYN, DARYNDY ǦALYM BÜRKIT YSQAQOVTYŊ TUǦANYNA – 90 JYL
Erkındıkke ūmtylu erlıgı
Bar men joqtyŋ tūtastyǧyndai adamzat balasynyŋ jaratylysyna äu bastan bostan tırlık, erkın tūrmys aŋsaryn būiyrtuly. Bır tamşy su, kesek qannan jaralyp, ana jatyrynda toǧyz ai jetılgen şarananyŋ da kesımdı sätı kelgende būlqynyp, jaryq dünie, şeksız keŋıstıkke şyǧuǧa asyǧuynyŋ özı-aq pende atauly azattyq mūratyna beisana şaqtan beiıldı ekenın aŋǧartsa kerek. Sodan… tal besıkke bölegen kezde typyrlap, aiaq-qolyn taŋǧyştan bosatuǧa talpynǧan böbektıŋ qylyǧynda da erkın şektep, qūlqyn qūryqtaǧan üstemdık körınısıne narazylyq jatqanyn, sol qarsylyq aqtyq demın alyp, jer besıkke jambasy tigenşe ömırınıŋ mänıne ainaluy yqtimal mınez yspaty ekenın közge türtıp, köŋılge ūialatady.
Jalpy, tılımızde «derbestık», «iemendık», «täuelsızdık», «bostandyq», «azattyq» ataularynyŋ balamasyndai Erkındık fenomenı jeke adam, dara tūlǧa ömırınıŋ aluan qyryn qamti otyryp, ärtürlı ädıpte: aitalyq, bilıkpen araqatynasyna qarai – saiasi, ışkı jan-düniesı men ekzistensialistık mūǧdaryna orai pälsapalyq qyrynan körınedı; sondai-aq, «erkındık – mänderdıŋ mänı, sebebı, ol – adamnyŋ subektivtı küiı ǧana emes, düniedegı erekşe bolmysy» ekenın alǧa tartqan maman-ǧalymdar (prof. Q.Äbışev) onyŋ oi-sanadaǧy türlı tyiymdar men kümän-qorqynyştarǧa bailanysty – psihologiialyq, tabiǧi jäne azamattyq äreketterıne bailanysty – qūqyqtyq, menşıkke qatysyna qarai – ekonomikalyq, al, tıptı, memlekettık bileu nysanyna orai ūlt azattyǧy maǧynasynda qoldanylatynyn saralaidy. Mıne, bırneşe ǧasyr boiy otarşyldyq ezgı men totalitarlyq qysymnan japa şegıp, tyŋ däuır tabaldyryǧynda ǧana memlekettık täuelsızdıgıne qauyşqan alaş jūrtynyŋ sonau saq, ǧūndardan bastau alar baitaq tarihyna adami erkındık pen ūlt azattyǧy aŋsary altyn arqau, kümıs özek tartqany maǧlūm. Tıptı, älemdık imperiia – Altyn Orda därgeiıne könbei, «enşıge» Aşybas-Şatty alyp, Üstırt üstıne «Esen tüleiın» qūrǧan qazaqy (erkın) taipalar odaǧy men şeibani äuletınıŋ yrqynan şyǧyp, Qozybasqa derbes tu tıkken Qazaq handyǧy tüzgen küres şejıresınıŋ kürmeuın tarqatyp jatpai-aq, aq patşalar men qyzyl kösemder tūsynda da tını üzılmegen ūlt-azattyq köterılısterınıŋ, HH ǧasyr basyndaǧy alaşşyl qazaq ziialylarynyŋ saiasi arpalystarynyŋ keşegı 1986 jylǧy Jeltoqsan qozǧalysyna ūlasar hronologiialyq tızbegınen halqymyzdyŋ azattyq ruhynyŋ evoliusiiasyna kuä bola alamyz. Azattyq aŋsaryn ardaq tūtqan ūlttyq sananyŋ temır qūrsau, qaiys noqtadai keŋestık-stalindık kezeŋde de serpını kerı qaitpai, tarihi jad konseptı retınde Qazaqstannyŋ är jerınde jaŋǧyryp, kez kelgen kezeŋde boi körsetıp otyrǧanyn esten şyǧarmai, elep-eskere jürsek, qane. Mäselen, 1941 jyly Batys Qazaqstan oblysynyŋ Jalpaqtal auylynda astyrtyn saiasi ūiym – «Qazaq halqyn qorǧauşylar odaǧyn» qūryp (jetekşısı – 1 kurs studentı Ǧūbaidolla Köşekov), Qazaqstandy Keŋes Odaǧynyŋ qūramynan şyǧaru, saiasi tūrǧydan täuelsız, ekonomikalyq jaǧynan derbes ūlttyq-äleumettık respublika qūru üşın äreket etkenın de, sol ūiymnyŋ on tört müşesı tūtqyndalyp, jergılıktı NKVD-nyŋ airyqşa keŋesınıŋ («üştıktıŋ») şeşımımen aiausyz jazalanyp, atylyp, asylǧanyn da qazır ekınıŋ bırı bıle bermeidı. Tap sol siiaqty…
Osy jyldary Qaraǧandy mūǧälımder institutynyŋ studentı, bolaşaq aqyn ärı ǧalym Bürkıt Ysqaqovtyŋ qazaq halqyn erkındıkke jetkızıp, basyn azat, tūrmysyn bostan etuge niettı jastardan «ESEP» («Elın süigen erler partiiasy») ūiymyn qūryp, futurologiialyq baǧdarlamalar jasaqtauy da, arakıdık söz lämınde, estelıkter aǧymynda aitylyp qalatyny bolmasa, barşanyŋ nazarynan tasalanyp, qatpary qalyŋ tarihtyŋ jabuly qalǧan paraqtarynyŋ bırı. Sol jyldary onyŋ qasynda jürgen niettes dosy, saiasi serıgı, ardager ūstaz, belgılı qalamger Mahmet Temırūly keiın «Azattyq aŋsap azap şekkender» kıtabynda (Almaty, «Arys», 2013 j., 13-14 better) ötkendı eske alyp: «Elımızdı kommunist partiiasy emes, Alaş partiiasy bilese, qazaq halqy eşqandai küizelıske ūşyramaǧan bolar edı. Qazaqtar aştyqtan jappai qyrylyp jatqanda kompartiia eşqandai nazar audarmai, «Bızdıŋ elde bärı de bar, bärı de tamaşa» dep jüre berdı. Qazaqtar bırjola qūryp ketse de qinalyp, qaiǧyratyn türı bolmady.
Keleşekte elın şeksız süietın, tek qana halyqtyŋ qamyn oilaityn, halyq üşın jan aiamai qyzmet etetın partiia kerek. Endeşe, ondai partiiany özımız qūryp aluymyz kerek destık. Ondai partiiany qalai atauymyz kerek degen oi köp tolǧandyrdy. Äuelı «Jas Alaş» dep atamaq boldyq. Mūny qoiyp, «Jas qazaq» demek boldyq. Aqyry, «Elın süigen erler partiiasy» /ESEP/ dep atadyq.
– Özınıŋ aty körsetıp tūrǧandai-aq, bızdıŋ partiia, bızdıŋ ūiym naǧyz halyqqa qyzmet etetın partiia bolmai ma? – dedı Bürkıt maǧan külımdep qarap» dep jazady.
Būǧauǧa basy syimaǧan Bürkıt
Ärine, sebepsız saldar joq.
Hal-qadırı jetkenşe halqyna qyzmet etıp, sonyŋ ǧana joǧyn joqtap, mūŋyn mūŋdaityn partiia qūru mūraty Bürkıttıŋ kökeiınde jalaŋ aiaq, sidam siraq bala şaǧynda bürşık jarǧany anyq. 1924 jyldyŋ 4 qaraşasynda qazırgı Qaraǧandy oblysy Nūra audanyndaǧy Kökmöldır özenınıŋ jaǧasynda düniege kelgen ol özınıŋ kındık qany tamǧan atajūrtyn, samiian samal jelpıgen sabatty Saryarqa tösın, ūşqan qūstyŋ qanaty talardai daŋǧaiyr qazaq dalasyn janyndai jaqsy körıp, balausa öleŋ-jyrlaryn arnady:
Jaǧasynda Nūranyŋ
Jer bar,
Aty – Kökmöldır.
Bolǧanmen bırı jyranyŋ,
Suy qandai möp-möldır!..
…Atam sony qonys qyp,
Men de sonda tuyppyn.
Sonan maǧan ol ystyq,
Sondyqtan, ol – süiıktım!
Atasy atyn suaryp, äjesı jüzın şaiǧan sol süiıktı Kökmöldır-Nūrasynyŋ tekemettei türlengen töskeiı, qūnarly jaǧalauy tärızdı suly-nuly öŋırlerdı auyzy – as, jambasy jer talǧamaityn otarşyl eldıŋ ökılderı topyrlai jailap, obyrdai jalmap alyp, jergılıktı jūrtty özekten tepkendei qiian şet, quaŋ dalaǧa yǧystyryp şyǧarǧanyn, jalpy, öz ūiasynda qanaty küigen qarlyǧaş syndy qazaq ūltynyŋ atajūrtta äleumettık-saiasi ädıletsızdıkke ūşyrap, aşarşylyq pen joq-jıtıkten şybyndai qyrylǧan aianyşty hälın kışkentaiynan körıp ösken bala Bürkıt qaumalaǧan köp sūraq tūiyǧyna qamalatyn. Sodan da şyǧar, Nūra audanynyŋ ortalyǧy – Kazgorodoktaǧy mektepte oqyp jürgen bozbala şaǧynda-aq «Jas qalam» ädebi üiırmesın ūiymdastyrǧan ol aldyŋǧy buyn atap-tüstemek tügıl esımderın eske aluǧa taisaqtaityn Alaş qairatkerlerınıŋ latyn qarpımen basylǧan şyǧarmalaryn üiırme müşelerıne tanystyryp, kökeide tūnǧan myŋ san saualdyŋ tyŋǧylyqty jauabyn tınte, talai tün jamyla özara talqyǧa salatyn, tartysqa tüsetın. Aqyry, halyq qamy, ūlt azattyǧy jolynda jandaryn pida etken Alaş arystarynyŋ erkındıkke qūştar erlıgı men memleketşıl ruh örlıgı boilaryna daryǧan bır top jas keşegı ūltjandy azamattardyŋ bärın «halyq jauy» degen jadaǧai jalamen şalamdai qyrqyp, baudai tüsırgen qyzyl terrordyŋ zobalaŋ-zardaby älı seiılıp ülgermegen şaqta, qyrqynşy jyldardyŋ basynda «Elın süigen erler partiiasyn» qūruǧa bel buady.
Alǧaşqy qūryltai jinalysynda oǧan Bürkıt Ysqaqov (kösemı), Mahmet Temırov (orynbasary), Eleş Bimaǧanbetov, Däken Şalabekov, Amanjol Düisenbaev, Äşım Süleimenov, Janaidar Äubäkırov müşe bolady. Būlar – ekı jyldyq Qaraǧandy mūǧälımder institutynda oqyp jürgen studentter edı. Sondai-aq, auylda tūratyn pıkırles dostary: Raqyş Būirabekov, Kämäli Rahmetov, Qajyken Tıntaev, Aqqoşqar Mūqanov, Baidaly Boqaev, Aqaş Mūqanov, Balapan Säkıbaev, Orynbai Sauqanov, Saidali Kenjebaev (keiınnen Maquov), Däuletbek Äkımbekov, Qyzdarbek Äkımbekov te qatarǧa qosylady. Studentter men oquşylar arasynda asa saqtyqpen jürgızılgen ügıt-nasihat jūmystarynyŋ arqasynda halyqşyl partiianyŋ qūpiia müşelerınıŋ sany bırtındep arta tüsedı. Bürkıttıŋ özı instituttyŋ qazaq tılı men ädebietı, tarih fakultetterı studentterınıŋ ǧana emes, sondai-aq bükıl Qaraǧandy qalasynyŋ maŋdaiyna basqan jalǧyz qazaqy oqu orny – Jambyl atyndaǧy orta mektep oquşylarynyŋ arasyna baryp, ūlttyq namystaryn ürlep oiatuǧa jalyqpaityn, tıptı, tıl kesılıp, bas keterdei batyl pıkırlerın aita saludan ırkılmeitın onyŋ mınezı qūrby-qūrdastaryn täntı etetın. Sol jyldary onyŋ syilas, pıkırles bolǧan belgılı aqyn Jappar Ömırbekov «Qaisar, tynymsyz ǧalym» atty bas būǧauǧa syimai ötken dosynyŋ 70 jyldyǧyna arnalǧan maqalasynda(«Ortalyq Qazaqstan», 10 jeltoqsan, 1994 jyl): «Ol jasynan özınşe oilap, közqarasyn aşyq aityp jüretın. Soǧys uaqytynda Stalin turaly bır auyz öleŋ şyǧarǧany esımde:
Jastardy aidap ūrysqa,
Qarttardy aidap jūmysqa,
Qan qaqsatty halyqty,
Osynysy dūrys pa?!
Ol kezde mūndai öleŋ üşın jazalau oryndaryna tüsse, sottap jıberetın» dep jazady.
Mıne, Bürkıt İbragimūly osylaişa ūiqydaǧy ūlt sanasyn serpıltıp, azattyq aŋsaryn asqaqtatuǧa qūmbyl «elın süigen erlerdıŋ» ruhani jarşysyna, saiasi dem saluşysyna ainalady. Közdegen maqsattaryna jetıp, dıttegen mındetterın oryndau üşın öz baǧdarlamalary men ışkı erejelerın tüzedı.
1942 jyly äsker qataryna alynyp, faşistık Germaniia men imperalistık Japoniiaǧa qarsy qan maidanǧa bastan-aiaq qatysqanda da, odan aman-sau oralyp, QazMU-dıŋ filologiia fakultetın oqyp bıtırgende de bala künnen baǧdar tūtqan azattyq aŋsaryna adaldyqtan ainymaidy. Student kezınen kırıkken «Leninşıl jas» gazetınıŋ redaksiiasynda jauapty hatşy qyzmetın atqara jürıp, 1948 jyly Qazaq KSR Ǧylym akademiiasynyŋ aspiranturasyna tüsken ol körnektı ädebiettanuşy ǧalym E.Ysmaiylovtyŋ jetekşılıgımen «Qazaq balalar ädebietınıŋ damu joldary» taqyrybyn taŋdaidy. 1949 jyldyŋ jazynda kandidattyq minimumdaryn tapsyryp, 1951 jyldyŋ küzınde ǧylymi jūmysyn qorǧap şyǧudy dıttep jürgen şaǧynda Arqada bastaǧan ısterın Almatyda da astyrtyn jalǧastyryp jürgen «ESEP» partiiasynyŋ müşelerı de, Bürkıt İbragimūlynyŋ jeke basy da kütpegen oqiǧaǧa kilıgedı. Aq denı – alǧys, qara degenı –qarǧysqa ainalatyn bükıl odaqtyq «Pravda» gazetınıŋ 1950 jylǧy 26 jeltoqsanyndaǧy nömırınde T.Şoiynbaev, H.Aidarova, A.Iаkunin degen avtorlardyŋ «Qazaqstan tarihy mäselelerın marksistık-lenindık tūrǧydan baiandaiyq» degen aty şuly maqalasy jariialanyp, ol KSRO ǦA Tarih institutynyŋ ǧylymi keŋesınde talqylanyp, tarihşy-ǧalym Ermūhan Bekmahanovtyŋ Kenesary han bastaǧan ūlt azattyǧy köterılısı turaly monografiiasyna «saiasi-teoriialyq tūrǧydan, atap aitqanda, burjuaziialyq-ūltşyldyq tūrǧydan jazylǧan ziiandy, terıs eŋbek» degen ūrda-jyq baǧa berıledı. Sol, sol-aq eken, Qazaqstan aumaǧynda tyrnaq astynan – kır, jar basynan jau ızdeitın kezektı saiasi quǧyn-sürgın nauqany bastalady da ketedı. Mynadai köpe-körıneu qiianatqa, ūlt namysyn taptaityn būratartuşylyqqa kökıregınde oty bar Bürkıt siiaqty eljandy azamattar şydai almaidy: ol «ESEP» partiiasynyŋ müşelerımen aqyldasa kele, Bekmahanovtyŋ közǧarasyn qoldap, Kenesary Qasymūly qozǧalysy – qazaqtyŋ handyq däuırın aŋsaǧan feodaldyq-monarhiialyq ūltşyldyqtyŋ körınısı emes, otarşyldyqqa qarsy baǧyttalǧan būqaralyq küres, ūlt azattyǧy jolyndaǧy köterılıs ekenın däleldep, «Pravda» gazetınıŋ özıne hat jazuǧa kelısedı. Bıraq, sol kezde är üş adamnyŋ bırı – Memlekettık qauıpsızdık komitetınıŋ «salpaŋqūlaǧy» edı. Söitıp, 1951 jyldyŋ 18 qaŋtarynda Bürkıttı qauıpsızdık komitetınıŋ adamdary jūmys ornynda tūtqynǧa alady; alty ai tergeuden soŋ saiasi serıktesterı – Mahmet Temırov jäne Aitbai Näreşevpen bırge ony Qazaq KSR Joǧarǧy Soty RSFSR Qylmystyq ıster kodeksınıŋ 58-10, 58-11-baptarynyŋ 2-tarmaǧy boiynşa aiyptap, 25 jyl merzımge sottaidy, oǧan qosymşa 5 jylǧa azamattyq qūqynan aiyrady. Jezqazǧan öŋırınıŋ Keŋgır eldı mekenındegı «Steplag» lagerınde azap pen mazaqqa toly bes jylyn öteidı. Orta Aziia respublikalary men Qazaqstandy Keŋes Odaǧynyŋ qūramynan bölek şyǧaryp, burjuaziialyq ūlttyq memleket qūrudy maqsat etken, keŋes qoǧamyna qarsy ügıt-nasihat jürgızgen, tyiym saluly ädebi kıtaptardy taratyp otyrǧan degen tärızdı aiypty arqalap astyrtyn ūiymnyŋ özge müşelerı de – Ramazan Näreşev, Mūstahym Azanbaev, Jeken Qaliev – 10 jylǧa, Adyrbek Amanqūlov 8 jylǧa bas bostandyqtarynan aiyrylady..
«Būl aiyptau bızder üşın jabylǧan jala emes, naǧyz şyndyq. Qolymyzdan kelmese de solai bolsa-au dep armandaǧanymyz ras edı» deidı bügınde «ESEP» müşelerınıŋ bırı, Bürkıttıŋ jaqyn serıgı Mahmet Temırūly öz estelıgınde.
İä, qaryn toidyryp, qaraqan bas qamyn küitteudı mansūqtap, tuǧan el bırlıgı, ösken jer tūtastyǧy üşın ǧana qanatymen su sepken qarlyǧaştai şyryldaǧan qyrşyndai qazaq jastary bügınde «naǧyz şyndyǧyna» jettı, aŋsar tūtqan armandary oryndalyp, elımız täuelsız, özgelermen terezesı teŋ memleket qūrdy…
SENIŊ OTANYŊ
Köp auzynan tüspeitın,
«Otan» degen nemene?
Onyŋ tūlǧa, tüs, keipın,
Dostym, bılgıŋ kele me?
Otan – senıŋ ata-anaŋ,
Otan – dosyŋ, bauyryŋ.
Otan – ölkeŋ, astanaŋ
Otan – audan, auylyŋ.
Otan – tarih, Otan – tıl,
Jasaǧan elıŋ, öz halqyŋ.
Otan – öleŋ, Otan – jyr,
Kötergen kökke el daŋqyn.
Otan – osy, dostarym,
Köŋılge mūny tüie bıl!
«Otan» dep ös, jas qauym,
Ony ardaqtap süie bıl!
Bürkıt YSQAQOV
Qarlyǧaştyŋ qūiryǧy nege aiyr?
«Taŋ atpasyna kün qoimaidy» demekşı, aspan asty, jer üstın jauylǧy būlttai tüilıkken tünek küş – zorlyq pen zombylyqtyŋ mäŋgılık jailauy mümkın emes, äiteuır, tübınde aldy-artyna altyn şuaq üiırıp, ädılettıŋ de saltanat qūrary anyq ıs eken.
Üş jyl boldy, jıgıtter,
Otyrǧaly tūtqynda.
Ūşty talai ümıtter
Joldas bolǧan tūtqynǧa…
…Alda älı – jiyrma ekı,
Köz jetpeidı şetıne.
Bolar bıraq bır retı,
Bekıne tüs, bekıne! –
dep, tar qapas – türme qabyrǧasynda da qalamyn qolynan tastamai «bır retı bolaryna bekıngen», ümıtsızdıkpen toryqpai, kerısınşe, küresker ruhy «ketılgen saiyn jetılgen» Bürkıt İbragimūly da künderdıŋ bır künınde azattyqtyŋ aq taŋy arailap ataryna alǧausyz sengenı anyq.
İä, Keŋes Odaǧynyŋ ışkı-ideologiialyq ahualyna azdy-köptı «jylymyq» jügırtıp, totalitarizmnıŋ toŋ mūzyn jıbıtken 1956 jylǧy SOKP-nyŋ ataqty HH sezınıŋ şeşımderı bet qaratpai kelgen kesır – jeke basqa tabynuşylyqty batyl äşkerelep, kommunistık partiianyŋ saiasatyna ışınara özgerıster engızuı arqyly jazyqsyz japa şekken qazaq ūlty ziialylarynyŋ taǧdyryna da aq säulesın tüsırgen edı. KSRO Joǧarǧy Soty qylmystyq ıster jönındegı kollegiiasynyŋ 1956 jylǧy 17 qaraşadaǧy qaulysy boiynşa bır top joldastarymen bırge Bürkıt Ysqaqov ta tolyq aqtalyp, bostandyqqa şyqqannan keiın M.Äuezov atyndaǧy Ädebiet jäne öner institutyna aǧa ǧylymi qyzmetker retınde jūmysqa qabyldanady. 1970 jyly 12 mausymda, Qazaq KSR Ǧylym Akademiiasynyŋ filologiia ǧylymdary jönındegı bırıkken ǧylymi keŋesınıŋ mäjılısınde «Qazaq-tatar ädebietterınıŋ bailanysy (damu kezeŋderı)» degen taqyrypta dissertasiiasyn qorǧaidy. Sodan qazaq jäne Edıl boiy halyqtarynyŋ ädebietındegı ideialyq-jasampazdyq bailanystardyŋ genezisı men täsıldık qyrlaryn zerttep, ızerleuge barşa uaqyty men mümkındıgın sarp ete jürıp, bala künnen serıgı – ädebi şyǧarmaşylyq maşyǧyna adaldyqtan äste bır ainyǧan emes. Bostandyqqa şyqqan boida «Senıŋ Otanyŋ», «Önerpaz bolsaŋ…» siiaqty «beikünä» kıtaptar jazyp, keiıngı jyldary «Jyldar jyrlaidy», «Şabyt şuaǧy», «Jetkınşek», «Älımnıŋ älegı», «Öleŋdı jyldar», «Şyndyq dausy» atty tolymdy jyr jinaqtaryn baspadan şyǧarǧan ol balǧyn oqyrmandarǧa arnalǧan «Kışkene teatr», «Kışkene kömekşı» degen şyǧarmalaryn da jariialaidy. Äsırese, qazaq balalar ädebietınde qaitalanbas orny bar şoqtyǧy biık şyǧarmalarynyŋ bıregeiı – «Qarlyǧaştyŋ qūiryǧy nege aiyr?» atty öleŋmen jazylǧan ertegısı edı. 1966 jyly «Qazaqfilm» kinostudiiasy rejisser Ämen Haidarovtyŋ jetekşılıgımen osy şyǧarmanyŋ negızınde qazaq kinoönerı tarihyndaǧy tūŋǧyş multfilmdı tüsırgen edı. Onda ssenarii avtory älmisaqtan arasy bıtıspegen ızgılık pen jauyzdyqtyŋ aiqasyn arqau etıp, qanşa qauqarly bolsa da qarau piǧyl ozbyr küşterdıŋ opa tappasyn, al, qanşa näzık bolsa da jaqsylyq jolynda janyn da, tänın de aiamaǧan qarlyǧaştai aq köŋıl, adal niettı jandardyŋ ǧana ūşpaqqa şyǧaryn işaralaidy. Özı de qamşy sabyndai qysqa ǧūmyrynda qaimana halqynyŋ qamyn jep, tuǧan elı, ösken jerı üşın jarǧaq qūlaǧy jastyqqa timei jürıp, qiianat pen qysastyqty az körmeptı. Basqasyn aitpaǧanda, bırden körermen qauymnyŋ süiıspenşılıgıne bölenıp, bükılodaqtyq ekranǧa şyqqan, halyqaralyq deŋgeidegı baiqaularda bırneşe märte jülde alǧan, tıptı, 1975 jyly Niu-Iork qalasynda (AQŞ) ötken halyqaralyq multfilmder festivalınde «Qola praksinoskop» syilyǧyn iemdengen osy jauhar tuyndynyŋ qazırgı titrınen ssenarii avtorynyŋ, iaki, B.Ysqaqovtyŋ esımı nege alynyp tastalǧany tüsınıksız. Al, 1990 jyly dissertasiialyq keŋes qorǧauǧa rūqsat berıp tūrǧan şaǧynda «Qazaq jäne Edıl boiy halyqtary ädebietterınıŋ ideialyq-tvorchestvolyq bailanystary» atty doktorlyq dissertasiiasy qoldy bolyp, ūşty-küilı joǧalyp ketuı qalai? Şükırnasy, keiın monografiianyŋ qoljazbasyn artynda qalǧan ūrpaqtary tauyp, «Arys» baspasynan 2007 jyly jaryqqa şyǧaruly. Ökınıştısı, talai jyldar köz maiyn tauysyp, küş-jıgerın jūmsaǧan ǧylymi eŋbegın qorǧai almai (bälki, sonyŋ qūsasynan), bala şaǧynan aŋsaryna ainalǧan Azattyqtyŋ aq taŋynyŋ araily şuaǧyn baiyrqap ta ülgermesten, 1991 jyldyŋ basynda baqiǧa ozady…
«Tarih – üzılgen ümıtter men oryndalmaǧan armandardyŋ molasy» deidı bäz bıreuler. Qaidam?!. Bız üşın tarih – el boluǧa ūmtylǧan erlıktıŋ, erlerın därıptegen eldıktıŋ öresı, jasampaz ısterdı jalǧastyryp, ūrpaǧyna ülgı eter asyl tındı sabaqtastyqtyŋ belesı, ūlttyq sanany qalǧytpas äleumettık jadtyŋ örısı tärızdı. Endeşe…
Maqsot IZIMŪLY,
Qazaqstan Jazuşylar odaǧynyŋ müşesı
