Tabysy bır adamǧa şaqqanda eŋ tömengı künkörıs deŋgeiınen aspaityn nemese müldem tabysy joq (jūmys ıstemeitın) kezekte tūrǧan azamattarǧa äkımdıkten satyp alu qūqyǧynsyz jalǧa berıletın tūrǧyn üi berıledı. Kezekke sai, tek äkımdıkte kezekte tūrǧan azamattar päter ala alady.
Jyldyŋ aiaqtaluyna az uaqyt qaldy, demek memleket beretın 116680 teŋge maksimaldy premiiany alu üşın 583400 teŋgege deiın depozittı toltyryp ülgeruge 1,5 ai uaqyt bar. Tezırek baspanaly bolǧyŋyz kelse, üi kezegınde tūrsaŋyz – 10%, üi kezegınde tūrmasaŋyz 50% alǧaşqy jarnany jinau kerek. Ükımet üi al dep beretın syilyqaqyny alu üşın ne ısteu kerek? Kımderge berıledı? Nesienı tömen paiyzben räsımdeudıŋ joldary qandai? Nesie tarihy onşa emes, tabysy tömen azamattar qalai baspanaly bola alady? Atalmyş sūraqtardyŋ jauabyn «Otbasy bank» keŋesşısı Sairaş JAQANOVADAN sūrap bıldık.
– Memleket beretın 116680 teŋge maksimaldy premiiany köbırek alu üşın otbasy müşelerınıŋ atyna bırneşe depozit aşyp, olarǧa qarajatty teŋdei bölıp salyp otyru kerek deidı köpşılık. Mūnyŋ qandai paidasy bar?
– «Otbasy bank» klientı köbırek qarajat somasyn jinap, depozit tabystylyǧyn arttyramyn dese, otbasy müşelerınıŋ atyna bırneşe depozit aşyp, olarǧa qarajatty teŋdei bölıp salyp otyra alady. Būl jaǧdaida memleket syilyqaqysy aşylǧan är şot boiynşa tölenedı. Al tūrǧyn üi zaemyn aluǧa qajettı soma jinalǧan kezde şottardy bırıktırıp, baspana satyp aluǧa bolady. Būl opsiiany «Otbasy bankınde» «Otbasy paketı» dep ataidy. Tabystylyǧy joǧary boluy üşın depozittı jūbaiyna ǧana emes, otbasynyŋ barlyq müşelerı men jaqyn tuystaryna da aşuǧa bolady. Mūndaida memlekettıŋ syiaqysy bır depozitke ǧana emes, bırneşeuıne esepteledı, säikesınşe, baspanaǧa aqşany tez jäne arzanǧa jinauǧa mümkındık bar. 50% somany jinap bolǧannan keiın memlekettıŋ syiaqylary eseptelgen depozitterdı bırıktırıp, tūrǧyn üi qaryzyn tömengı syiaqy mölşerlemesımen aluǧa bolady. Depozittı kämeletke jasy tolmaǧan balalarǧa da aşuǧa bolady. Olardy da eresek adamdardyŋ depozitterımen bırıktıruge bolady. Alaida būl oŋai räsım emes. Qarajatty şeşıp, depozitterdı bırıktıru üşın qamqorşylyq organdarynan rūqsat alu kerek. Baǧalau körsetkışı (BK) – būl qarjylyq tärtıbıŋızdıŋ belgısı. Baǧalau körsetkışı neǧūrlym joǧary bolsa, tūrǧyn üi zaemynyŋ mölşerlemesı soǧūrlym tömen bolady. 3 jyl boiy depozitıŋızdı tūrǧyn üi qūrylys jinaǧy turaly kelısımşartta körsetılgen somaǧa (ai saiynǧy jarna kölemıne) tolyqtyryp otyrsaŋyz, sızge «16-ǧa teŋ» eŋ tömengı BK berıledı. Būl jaǧdaida jyldyǧy 5% (JTSM – 5,2%) bolatyn zaem ala alasyz. Al sızge tiesılı BK 16dan joǧary bolsa, zaemnyŋ jyldyq mölşerlemesı būdan da az bolady. Eŋ tömengı jyldyq mölşerleme – 3,5% (JTSM – 3,6%).
– Zaem mölşerlemesın tömendetudıŋ joly qandai? Baǧalau körsetkışı köp bolǧan saiyn nesienı tömen paiyzben räsımdeuge bolady degen ras pa?
– Depozitke merzımınen būryn aqşa audaryp otyryŋyz. Salymşy şotyn uaqytyly tolyqtyrmasa, onyŋ baǧalau körsetkışı tüsıp ketedı, al merzımınen būryn aqşa salyp otyrsa, BK artady. Aqşany endı jinap bastaǧan salymşy şotyna tūrǧyn üi qūrylys jinaǧy turaly kelısımşartta körsetılgen somadan artyq aqşa salyp otyrsa, BK körsetkışı artady. 3 jyldan artyq jinaŋyz. 3 jyl ötken soŋ da depozitıŋızdı tolyqtyryp, aqşa jinaudy jalǧastyra berseŋız, BK arta tüsedı. Jinalǧan aqşa neǧūrlym köp bolsa, bank syiaqysy men baǧalau körsetkışınıŋ mänı de soǧūrlym joǧary bolady. Tūrǧyn üi qūrylys jinaq jüiesınıŋ barlyq erejelerın saqtasaŋyz, eŋ tiımdı şarttarmen tūrǧyn üi zaemyn ala alasyz.
– Salymşynyŋ baǧalau körsetkışınıŋ mänı tömen delık, ipotekany 7-8 paiyzben emes, bırden 3,5-5 paiyzben räsımdei ala ma? Ondai jaǧdaida ne ısteu kerek?
– Ol üşın sız «Otbasy bankınıŋ» saity arqyly baǧalau körsetkışı joǧary basqa salymşynyŋ satylymǧa şyǧarǧan depozitın satyp aluyŋyzǧa bolady. Mūny «onlain tabystau» dep aitamyz. Keibır salymşylar depozitın japqysy keledı, bıraq tūraqty toltyrylyp tūrǧan, syiaqy mölşerlemesı bar depozittı satudy ūiǧarady. Satyp aluşy men satuşyǧa bankke keludıŋ qajetı joq, depozittı satyp alu/satu boiynşa barlyq operasiialar onlain rejimınde jasalady. Satuşy öz depozitın satu turaly habarlandyrudy online.hcsbk.kz saityndaǧy internet-bankingte jariialaidy; depozit satyp alǧysy keletın klient «Otbasy bankıne» aǧymdaǧy şotty aldyn ala aşady jäne tolyqtyrady, sodan keiın depozittı satyp aluǧa ötınım beredı (depozittı brondaidy); jüie satuşyǧa satyp aluşy tabylǧany jönınde habardar etedı jäne salymdy beru turaly kelısımge qol qoiudy talap etedı (SMS-kod arqyly onlain); satyp aluşy salymdy satyp alu turaly kelısımge qol qoiady (SMS-kod arqyly onlain); ekı tarap kelısımge qol qoiǧannan keiın satuşynyŋ şotyna qarajat audarylady; būdan ärı depozittı satyp aluşyǧa qaita räsımdeu jürgızıletın bolady; onlain tabystau aiaqtaldy. Eger depozitıŋızdıŋ uaqyty 1 jyldan assa, kem degende 8000 teŋge bank syiaqysy bolsa, sız depozitıŋızdı sata alasyz. Syiaqyŋyz joǧary bolǧan saiyn satylu mümkındıgı de joǧary. Syiaqyŋyzǧa bailanysty üstınen 2,3 nemese 4 ese paida köre alasyz.
– Nesie tarihy onşa emes, tabysy tömen azamattar qandai jolmen baspanaly bola alady?
– Mūndaida bankten ipotekany eger basqa bankterde nesie boiynşa qaryz 100 myŋnan aspaityn bolsa jäne qaryzdy töleudıŋ ötıp ketken merzımı 90 künnen aspaityn bolsa ǧana ala alasyz. «Tūrǧyn üi qūrylys jinaq bankınen» qaryz alu üşın basqa bankterdegı nesienı tolyqtai jabu kerek bolady. Tabysy bır adamǧa şaqqanda eŋ tömengı künkörıs deŋgeiınen aspaityn nemese müldem tabysy joq (jūmys ıstemeitın) kezekte tūrǧan azamattarǧa äkımdıkten satyp alu qūqyǧynsyz jalǧa berıletın tūrǧyn üi berıledı. Kezekke sai, tek äkımdıkte kezekte tūrǧan azamattar päter ala alady. Tabysy bır adamǧa şaqqanda eŋ tömengı künkörıs deŋgeiınen (106336 teŋge) aspaityn otbasy «Baqytty otbasy» baǧdarlamasy boiynşa «Otbasy bank» arqyly tūrǧyn üi satyp ala alady. Mysaly, otbasynda ekı adam bolsa, jalpy tabys kölemı 212672 teŋgeden aspauy kerek. Būl baǧdarlamany «2-1020» dep te ataidy (2% – qaryz boiynşa mölşerleme, 10% – bastapqy jarna, qaryz merzımı – 20 jylǧa deiın). Atalǧan baǧdarlamaǧa köpbalaly, tolyq emes otbasylar jäne mügedek balalardy tärbielep otyrǧan otbasylar qatysa alady. «Baqytty otbasy» baǧdarlamasy boiynşa baspanany alǧaşqy jäne qaitalama naryqtan da satyp aluǧa bolady. Tabysy eŋ tömengı künkörıs deŋgeiınen (126917 teŋge) aspaityn äkımdıkte kezekte tūrǧan salymşylar «Nūrly jer» nemese «Şaŋyraq» baǧdarlamasyna qatysa alady. 2020-2025 jyldarǧa arnalǧan «Nūrly jer» baǧdarlamasy boiynşa nesie 5 paiyzben 20 jylǧa berıledı, bastapqy jarna – 20 paiyz. «Şaŋyraq» baǧdarlamasy boiynşa nesie 5 paiyzben 20 jylǧa berıledı, bastapqy jarna – 10 paiyz. «Şaŋyraq» boiynşa alǧaşqy naryqtaǧy kez kelgen qūrylysy bıtken, daiyn nemese tūrǧyn üi qūrylysyna kepıldık beru qorynyŋ kepıldıgı bar qūrylysy bıtpegen üilerden päter aluǧa bolady. Būl baǧdarlamalar boiynşa negızgı talaptar qatysuşy äkımdıkte kezekte tūruǧa tiıs, jeke tūrǧyn üiı jäne soŋǧy bes jylda ony ielıkten şyǧaru faktılerı bolmauǧa tiıs jäne tūraqty tabysy boluy kerek.
– Üş-tört jyl kütpei-aq bırden baspanaly boludyŋ qandai joldaryn ūsyna alasyz?
– Būl jaǧdaida qoiylatyn basty talap – sızde päter qūnynyŋ 50% somasy boluy tiıs. Osy somaǧa depozit aşasyz, bank onyŋ ornyna sızge nesienı päterdıŋ 100% somasyn ärı qarai tömendeu talabymen jyldyq 7%-dan 8,5%-ǧa deiıngı mölşerlemede beredı. Päter qūnynyŋ 50 paiyzyn bırden salyp ipoteka räsımdeuge bolady, bıraq sol 50 paiyz somany ai saiyn bölıp salyp, 3 jylda jinasaŋyz, 5 paiyzben jäne tabys közın rastamai tiımdı jolmen päter ala alasyz. Bank üş jyl depozit somasyna 2% syiaqy esepteidı jäne jyl saiyn Ükımettıŋ 20% kölemındegı syiaqysy qosylady. Üş jyl boiyna salymşyǧa bankke päter satyp aluǧa jetpegen 50% somasynyŋ paiyzyn emes, banktıŋ bergen 100% comasynyŋ paiyzyn töleuge tura keledı. Jinaq kezeŋı aiaqtalǧannan keiın sız aralyq qaryzdan 3,5%-dan 5%-ǧa deiıngı tūrǧyn üi qaryzyna auysa alasyz. Depozittegı aqşa negızgı qaryzdy öteuge ketedı. Qaryz köp degende 25 jylǧa berıledı. Nesiege satyp alatyn baspana baǧasy 90 mln teŋgeden aspauy tiıs.
116680 TEŊGE KIMGE BERILEDI?
Memleket syilyqaqysyn alu üşın salymşy depozittı tolyqtyruy qajet. 2021 jyly syilyqaqymen yntalandyrylatyn jinaqtardyŋ eŋ joǧary somasy 583400 teŋge jäne oǧan esepteletın eŋ joǧary syilyqaqy 116680 teŋgenı qūraidy. Salymşynyŋ depozittı mümkındıgınşe tolyqtyruǧa qūqyǧy bar. Memlekettık syilyqaqy eseptık jyldan keiıngı jyldyŋ 1 qaŋtaryna esepteledı, iaǧni şotty eseptı jyldyŋ 31 jeltoqsanyna deiın toltyru qajet. 116680 teŋgenı alu üşın «Otbasy bankınıŋ» salymşysy bolu kereksız. memleket 20% premiia beredı, bıraq maksimum 200 AEK-ge, iaǧni 583400 teŋgenıŋ üstıne 116680 teŋge qosyp beredı; 583400 teŋgenı bölıp-bölıp salsaŋyz da, bırden äkelıp salsaŋyz da, bastysy jyl soŋynda şotyŋyzda 200 AEK bolsa boldy, 20% alasyz; premiia tek tura 583400 teŋge salǧandarǧa ǧana emes, osy somaǧa deiıngı aqşanyŋ barlyǧyna berıledı. Mysaly: 400000 teŋge salsaŋyz – 80000, 350000 salsaŋyz – 70000, 140000 salsaŋyz – 28000, 100000 salsaŋyz – 20000 qosyp alasyz; zaŋ boiynşa premiia 1 nauryzǧa deiın tüsu kerek, bıraq bızde jylda aqpan aiynda tüsıp qoiady; premiia tek Qazaqstan azamattaryna berıledı (yqtiiarhatpen şot aşqandarǧa berılmeidı).
