Ūlybritaniiada dükender sany nege azaidy?
Bügınde ekınıŋ bırı onlain-dükenderdıŋ tūraqty tūtynuşysy bolyp aldy. Kez kelgenımız äleumettık jelıler arqyly kiımnen bastap, tehnika, azyq-tülıkke deiın tapsyrys berıp jatamyz. Mäselen, «lamoda.kz», «quelle.kz», «klassmag.com», «bonprix.kz», «Arbuz.kz», «Planeta.kz», «Technodom.kz» sekıldı servistık saittar öte köp.
ACNielsen kompaniiasynyŋ esepteuınşe, 2006 jyly jer betındegı on adamnyŋ bırı internet arqyly tauar satyp alypty. Būl degenıŋız – 627 million adam. Sondai-aq, Ūlybritaniianyŋ 500 qalasynda jürgızılgen zertteu barysynda internettık sauda jelısı damyǧan saiyn dästürlı sauda auqymy azaia tüskenı anyqtalypty. Naqtyraq aitsaq, däl osy jyldardyŋ özınde ondaǧy sauda dükenderı 6 paiyzǧa azaiǧan. Esesıne tūtynuşy halyq qarjy men är minuty qymbat uaqytty ünemdeu üşın internet-saudaǧa jügınedı eken.
İnternet-dükender qalai paida boldy?
İnternet-dükendı 1994 jyly amerikalyq Djeff Bizos oilap tapqan. Alǧaşynda onda tek qana kıtaptar, audio, video taspalar men diskıler satyp aluǧa bolatyn. Jyl ötken saiyn tauar türı köbeie bastaǧan. Sonyŋ nätijesınde, 2004 jyly älemdegı internet-dükenderden jasalǧan sauda million dollardy qūrasa, 2005 jyly ondaǧan million dollar bolǧan. 2006 jyly jüz million dollarǧa jetken. Zertteuşılerdıŋ aituynşa, aldaǧy uaqytta internet sauda odan ärı dami bermek.
Halyqqa būl saudanyŋ paidasy bar ma?
Rasynda da, internet-dükender tūtynuşy üşın tiımdı. Bırınşıden, virtualdy dükennen ūnaǧan tauardy üide otyryp-aq satyp aluǧa bolady. Türlı supermarketterge, sauda ortalyqtaryna barudyŋ, uaqyt pen küş jūmsaudyŋ qajetı joq. Keide bırneşe dükendı aralap şyqqanmen, qalaǧan zatty taba almaityn sätter bolyp jatady. Al, internet-dükende bärı oŋai – monitor aldynda eş qinalmai qalaǧanyŋyzdy taŋdai alasyz. Iаǧni, üide otyryp-aq tapsyrys berıp, uaqytyŋyzdy ünemdeisız. Ekınşıden, satyp alǧan zatty üige nemese aluǧa yŋǧaily mekenjaiǧa jetkızıp salu qyzmetı bar. Üşınşı tiımdılıgı, internet-dükenderdegı tauarlar arzanyraq tüsedı. Qalai deisız ǧoi? Mūnyŋ sebebın tüsındıru qiyn emes. Tauar dükenge köptegen deldal arqyly jetedı, säikesınşe baǧa da är qoldan ötken saiyn qymbattap otyrady. Al, internet arqyly tapsyrys berer bolsa, tauar tıkelei qoimanyŋ özınen jetkızıledı jäne üsteme baǧa tek jetkızıp beruge ǧana qosylady. Bır sözben aitsaq, mūndai sauda jelısındegıler tauardy tızıp qoiyp, satatyn oryn jaldamaidy. Iаǧni, aitalyq, ülken sauda oryndarynan butik alyp, onyŋ salyǧyn tölep, onda bırneşe satuşy ūstap şyǧyndalmaidy. Sonyŋ arqasynda tūtynuşyǧa da tömenırek baǧada tauar aluǧa mümkındık tuady.
Ziiany qandai?
Desek te, dästürlı saudaǧa qaraǧanda internet-dükenderdıŋ terıs tūstary da bary anyq. Bırınşıden, düken aralau, sauda jasau – keide adamnyŋ oiyn sergıtetın närse ekenı aqiqat. Keibır äielder, mysaly, düken aralap, soŋǧy şyqqan kiım ülgılerımen nemese basqa da zamanaui tauar türlerımen tanysyp otyrudy özderıne hobbi sanaidy. Jūmystan şarşaǧanda, otbasynyŋ küibeŋınen bır sät aryludy közdegende būnyŋ paidasy baryn psihologtar da joqqa şyǧarmaidy. Demek, sız internet-dükennıŋ tūtynuşysy bolsaŋyz, osy mümkındıkten aiyrylatynyŋyz haq.
Ekınşı tiımsız jaǧy. Būl monitordan düken tauarlaryna qanşama zer salyp qaraǧanmen de, ol qolmen ūstap, kiıp körgendei bolmaidy. Sız taŋdaǧan tauaryŋyzdyŋ tüsı, matasy, tıptı ölşemı däl oiyŋyzdaǧydai şyǧatynyna senımdı bola almaisyz.
Üşınşı tiımsız tūsy, dükendegı tauardy baryp, sol zamatta satyp alyp, tūtynuǧa bolatyn bolsa, internet-dükenderdıŋ tauarlaryn tapsyrys bergennen keiın kütuge tura keledı. Būl, ärine, är dükende är türlı merzımge belgılenuı mümkın. Eŋ tiımsız tūsy, eger sız aldyn ala qūnyn tölegen bolsaŋyz, kelgen tauardy ūnatpaǧan jaǧdaida ony qaitaryp, aqşaŋyzdy alǧanşa bıraz maşaqatty köresız.
İnternet saudasy Qazaqstanda qalai damyǧan?
Onlain-dükenderdıŋ ökılderı aityp jürgendei, tauardy jetkızıp beru qyzmetı qazırgı kezde tek qalaly jerlerde jaqsy damyp otyr. Qazaqstanda da solai. Alaida, būl – elımızdıŋ auyl-aimaǧyndaǧylar onlain-dükennıŋ tūtynuşysy bola almaidy degen söz emes. Şet-şalǧaidaǧy tapsyrys beruşılerge qazırgı künı «Qazpoşta» qyzmetı arqyly tauar jetkızılıp berıledı. Osynda aita ketetın bır qyzyq mälımet: bügıngı künı internet arqyly sauda-sattyqta tasymaldanatyn eŋ ötımdı tauar kıtap bolyp otyr eken. Iаǧni, köpşılık qoly jetpei jürgen kıtaptaryn, äsırese, şet elderden şyǧyp jatqan baspa önımderın internet arqyly tapsyrys berıp, alyp otyrǧan körınedı. Odan keiın, internet arqyly ötımdı bolyp otyrǧan tauar türlerı – DVD men videooiyndar. Kiım-keşek būl qatarda üşınşı oryndy alady.
Uaqyt köşı alǧa jyljyǧan saiyn būl sala qyzu qarqynmen damyp kele jatyr deidı bıletınder. Mysalǧa, 2012 jylǧy zertteu boiynşa, 128 million adamnyŋ şetelderdegı jäne öz elındegı onlain-dükender arqyly kiınetını anyqtalǧan.
TŪTYNUŞY PIKIRI
Jansaia Älımbaeva, student:
– Onlain-dükender ırı kompaniialar men tanymal brendter tauarlaryn ülken jeŋıldıktermen satady. Üide otyryp-aq brend kiımderdı ala beremın. Köbınese, dükenderdegı tauarlar köŋılımnen şyqpaidy. Ondaǧy tauarlar dükendegılerge qaraǧanda 10-15 myŋ teŋge arzan.
Raia Jaqsybaeva, medbike:
– Qazır zaman talaby jyldamdyqty talap etedı, uaqyt ünemdeu kerek. Mıne, osy kezde kerek-jaraǧyŋdy tapsyrys arqyly alyp otyrǧanǧa internet-düken – taptyrmas mümkındık. Bıraq, satyp alǧan köilegım däl surettegıdei bolmai qalǧan kezder boldy. Qaitaryp beruge bolar edı, uaqyt joǧaltyp, äure bolǧym kelmedı.
Erkejan SÄTIMBEK
