2020 jyl soŋyna qarai tūrǧyn üi qūrylys jinaq jüiesıne qatysuşylar sany qazırgı 425 myŋnan 1,5 million adamǧa köbeimek. Al Qazaqstannyŋ tūrǧyn üi qūrylys jinaq bankı beretın nesie kölemı onyŋ damu strategiiasyna säikes 1 trillionǧa jetedı.
Nūrbübı NAURYZBAEVA:
Būl turaly «Qazaqstannyŋ tūrǧyn üi qūrylys jinaq bankı» AQ Basqarmasynyŋ töraiymy Nūrbübı Nauryzbaeva senımdı türde baiandaidy. Osynau senımge QTQJB-nyŋ onjyldyq qarqyny men statistikasy da serık bola alady. Al būl aralyqta Germaniia ülgısımen jasaqtalǧan qazaqstandyq tūrǧyn üi qūrylys jinaq jüiesı nöldık kezeŋnen bastap bırneşe belesterdı eŋserdı.
ELU DE ELU
Bırınşı – kürdelısı, qoǧamǧa jaŋadan engızılgen būl jüienıŋ şeşuşı qaǧidaty: 50h50 edı. Iаǧni, kerektı somanyŋ jartysyn esep-şotta jinaqtau qajet te, qalǧan jartysyn bank beredı. Alǧaşqy üş jylda būl jüie tek qana depozit qabyldauǧa ǧana jūmys ıstedı. Jäne naryq üşın üirenşıktı emes jaǧdaida tiımdı nesie aluǧa bolatynyna kümän keltırgender az bolmady. Alaida, bırınşı bolyp qonys toiyn toilai bastaǧan salymşylar kezeŋı osynau jüienıŋ jūmys ısteuge kırıskenın körsettı. Ärı būl jüie baspana mäselesıne qatysty barlyq mäselenı şeşe alatyndai barşa üşın qoljetımdı edı: päter, üi, jer telımın satyp alu, jöndeu, aiyrbastau. Osy künge deiın 173 milliard teŋgedei zaim alǧan 52 myŋnan astam Bank klientı baspana jaǧdaiyn jaqsartyp ülgerdı. Al 2008 jyldan bastap jüie memlekettık tūrǧyn üi baǧdarlamasyn jüzege asyru qūraly retınde paidalanylyp keledı. Ärqaisysy özındık erekşelıkke ie bolsa da, jüienıŋ ikemdılıgı men onyŋ baǧdarlamalarynyŋ beiımdelgıştıgı osynau igı maqsatty tabysty ıske asyruǧa yqpal etude.
Bıraq, baspanaǧa degen sūranys älı de öte joǧary, al memlekettık baǧdarlama ūsynatyn jaǧdai barynşa tiımdı bolǧandyqtan, ony qajetsınetınder sany mümkındıkten äldeqaida asyp ketedı. Bank mälımetterı boiynşa, «Qoljetımdı tūrǧyn üi – 2020» baǧdarlamasy aiasynda tūrǧyn üi satyp aluşylardyŋ pulyn jasaqtaǧan kezde aimaqtarda bır bölmelı päterden ekı adamǧa deiın, Astana men Almatyda 4-6 adamǧa deiın ümıttengen. Būl jerde şekteuşı faktor retınde qarjylandyru kölemı men qūrylys qarqynyn alǧa tartuǧa bolady. Memlekettık baǧdarlama – būl bırınşı kezekte – kökeikestı tūrǧyn üi mäselesın şeşu mümkındıgı. Al tūrǧyn üi qūrylys jinaq jüiesınıŋ mındetı – halyqty baspanamen qamtamasyz etu mäselesın jüie negızınde şeşu. Sondyqtan QTQJB-nyŋ memlekettık baǧdarlamaǧa qatysuy – Bank aldyna Ükımet qoiyp otyrǧan mındetterdıŋ bırı ǧana.
QOLJETIMDILIK FAKTORY
– Nesieleu barysynda qoljetımdılık faktory jūmys ıstep otyr ma?
– Mūny men sızge sandarmen, mysaldarmen örnektep bereiın. Banktıŋ tariftık baǧdarlamalaryna bailanysty (äŋgıme «Bastau», «Örken», «Kemel», «Bolaşaq» baǧdarlamalary turaly) stavkalar mynadai: jyldyq nominaldy mölşerleme – 3,5-5 paiyz, tiımdı stavka – 4-6,2 paiyz. Al ekınşı deŋgeidegı bankterde ipoteka boiynşa nominaldyq mölşerleme 11-den bastap 15 paiyzǧa deiın, tiımdı mölşerleme 12,7 paiyzdan bastap 17,7 paiyzǧa deiın. Özıŋız de bılesız, ipoteka talaptary boiynşa salymşynyŋ bastapqy mındettı salymy 10 paiyzdan bastap 50 paiyzǧa deiın. Bızdıŋ baǧdarlamalardyŋ talaptary boiynşa – alatyn nesienıŋ jartysyn mındettı türde bank depozitınde jinaqtau qajet. Jinaqtau merzımı üş jyldan bastalady. Mysaly, päterdıŋ baǧasy 6 million teŋge delık. Eger sız «Örken» tarifın taŋdasaŋyz, onda 5 jyl ışınde 45 myŋ teŋgeden jinaqtap otyru qajet, odan keiın kelesı 10 jylda tūrǧyn üi zaimy boiynşa tölem şamamen 30 myŋ teŋgenı qūraidy. Mäselen, eger sız 15 jylǧa 13,5 paiyz üstememen ipotekalyq nesie alatyn bolsaŋyz, osy 15 jyl ışınde ai saiyn 78 myŋ teŋge töleisız. Aiyrmaşylyq öte ülken, būl bankke qūiatyn ai saiynǧy tölemnen de paiyzdyq syiaqynyŋ jalpy somasynan da körınedı. Bırınşı jaǧdaida jalpy paiyzdyq syiaqy 0,7 million teŋge bolsa, ipotekalyq zaimda 8 million teŋge bolady. Eger sızdıŋ qysqa merzımde qarajat jinaqtai alatyn mümkındıgıŋız bolatyn bolsa, mäselen «Bastau» tariftık baǧdarlamasy boiynşa delık, onda ai saiynǧy jinaqtau tölemı alǧaşqy 3 jyl aralyǧynda 75 myŋ teŋgenı qūraidy. Al tūrǧyn üi zaimy boiynşa tölem kelesı 6 jylda 48 myŋ teŋge bolady.
– Nūrbübı Serıkqajyqyzy, äŋgıme auanyn jinaqtalǧan qarjyǧa orailastyrylǧan baspana qoljetımdılıgıne auystyrsaq. Qazır tūrǧyn üidıŋ baǧasyn tūrǧyndardyŋ jalaqysy quyp jete almaidy. Al jüie QTQJB-daǧy «jinaq + nesie» naryqta naqty baspana satyp aluǧa mümkındık berse ǧana tiımdı. Mäselen, ūlymnyŋ alǧaşqy şarttyq somasy bır bölmelı päterdıŋ üşten bırıne de jetpeidı. Ärine, şartty ūzartyp, jarna somasyn köbeituge mümkındık boldy. Degenmen, būl jeke mysal, al jalpy alǧanda sızder naryqty saraptap, ortaşa şarttyq baǧalardy onyŋ baǧalarymen salystyryp kördıŋızder me?
– Ärine, bız mūndai esepterdı tūraqty türde jürgızemız. Oǧan qosa halyq ta būl aiyrmaşylyqty salystyrudy jaqsy meŋgerıp aldy. Köptegen adamdar sız aitqandai, kelısım-şartty ülken somaǧa qaita jasaidy nemese jinaqtau merzımın ūzartady. Men «Örken» baǧdarlamasyn mysalǧa keltırdım ǧoi. Endı «Kemel» baǧdarlamasyn aita otyryp, naryqtaǧy baǧanyŋ qūbyluyna qatysty onyŋ qalai jūmys ısteitının tüsındırıp bereiın. Būl tariftık baǧdarlama da «halyqtyŋ barlyq sanaty üşın tūrǧyn üidı keiınnen satyp aluǧa bolatyn jalǧa alu» sanaty boiynşa memlekettık baǧdarlamaǧa qatysady. Mūndai jaǧdaida tūrǧyn üidıŋ şarşy metrı 90 myŋ, 112 500 jäne 142 500 teŋge kölemınde ūsynylady. Endı şarşy metrdıŋ qūnyn audany 60 şarşy metr bolatyn ekı bölmelı päterdı alǧysy keletın zaimşynyŋ tabysymen salystyryp köreiık. 1 şarşy metr qūnyn 90 000 teŋge dep alsaq, päter qūny 5 400 000 teŋge bolady. Jinaq boiynşa ai saiynǧa tölem 8 jyl ışınde 28 620 tengenı qūraidy. Jaldau boiynşa eŋ joǧary tölem – 6 000 teŋge (jas otbasylar üşın – 0). Al zaimdy jabu boiynşa tölem (kelesı 15 jylda) 18 900 teŋge bolady.
MEMLEKETTIK BAǦDARLAMAǦA ILIGU «BAǦY»
– Qarap otyrsaq, basynda baspanasy joq kez kelgen adam memlekettık baǧdarlamanyŋ kez kelgen baǧyty boiynşa pulǧa ılıgıp, üilı bolyp jatsa, özın baqytty sezıner edı. Bıraq, osy jerde bır kıltipandar bar siiaqty. Oǧan qosa «Qoljetımdı tūrǧyn üi – 2020» baǧdarlamasyn jüzege asyruda banktıŋ rölıne qatysty tüsınıspeuşılıkter baryn joqqa şyǧaruǧa bolmas. Mysaly, köptegen adamdar memleket bölgen milliardtardy bank öz betınşe jūmsaidy dep oilaidy.
– «Qoljetımdı tūrǧyn üi – 2020» baǧdarlamasy aiasynda bankke 12,2 milliard teŋge kölemınde biudjettık nesie berılgen. Būl soma atalmyş baǧdarlamanyŋ naqty ölşemderıne säikes keletın qatysuşylaryna QTQJB-nyŋ jeke qarajatymen teŋdei, aralyq jäne aldyn ala zaimyn beruge arnalǧan. «Qoljetımdı tūrǧyn üi – 2020» baǧdarlamasynyŋ qatysuşylary üşın bekıtılgen, arnauly syiaqy mölşerlemesı teŋgemen jylyna 8 paiyzdy qūraidy (tiımdı syiaqy mölşerlemesı 8,3 paiyzdan bstalady). Aldyn ala jäne aralyq zaim boiynşa jyldyq üsteme 6,5-7 paiyz (tiımdı syiaqy stavkasy 7,2 paiyz). Is jüzınde «Qoljetımdı tūrǧyn üi – 2020» baǧdarlamasy boiynşa tūrǧyn üi qūrylysyna arnalǧan barlyq qalǧan biudjettık qarajat bankke emes, jergılıktı atqaru organdaryna (JAO) bölınedı. JAO qarajatty alǧan soŋ üilerdıŋ jobasyn daiyndap, ony bankpen kelısıp, sodan keiın üilerdı sala bastaidy. Ekı baǧyt boiynşa qarjy operatory retındegı Banktıŋ mındetı – pulǧa ılıngenderge tūrǧyn üi zaimyn berıp, osy päterlerdı satyp aludy qamtamasyz etu. Naqty bır salynyp jatqan üige bailanysty kelısılgen aqparatty ala salysymen ony tūrǧyn üidıŋ sipatyna qarai özımızdıŋ būrynǧy jäne äleuettı salymşylarymyzǧa ūsynyp, puldy jasaqtaudy bastaimyz. Resmi habarlandyru jariialanǧan sätten bastap 2 aiǧa sozylatyn ötınışterdı qabyldau avtomattandyrylǧan. Kandidat turaly barlyq mälımetter jüiege ötınış berılgen künı men saǧaty, sekundyna deiın däl engızıledı. Tura qazırgı avtomattandyrudy aiaqtau kezeŋınde – pulǧa qatysuǧa ötınımder beru elektrondy türde jürgızılude. Barlyq ötınış beru men pulǧa qabyldaudyŋ räsım-tärtıbı ret-retımen sipattalyp, banktıŋ saitynda ornalastyrylǧan. Men tek ekı mäselenı ǧana böle-jaryp atap ötkım keledı: puldy jasaqtau jönındegı talaptardy bank bekıtpeidı. Ony jasaqtau jönındegı bazalyq talaptar memlekettık baǧdarlamanyŋ özınde körsetılgen. Ball esepteudıŋ erejelerı men ölşemderı de saitta jariialanǧan. Puldan ümıtkerler qanşa ball jinaityndyǧyn özderı de eseptei alady. Ekınşı mäsele – memlekettık baǧdarlama boiynşa tūrǧyn üi satyp alu kelısım-şartyn ötınım beruşıler äkımdıktermen jasaidy, sodan keiın kelısım-şarttar qūzyrly mekemelerde tırkeledı. Osydan keiın tırkelgen kelısım-şarttar QTQJB-ǧa berıledı de, nesienı räsımdeudıŋ standartty tärtıbı bastalady. Klienttıŋ tūrǧyn üi satyp alu üşın bergen aqşasy bırden äkımdıkke audarylady. Päterdı qabyldap alu aktısıne qol qoiylǧannan keiın, ol päterınıŋ kıltın alady.
Memlekettık baǧdarlamaǧa säikes 2020 jylǧa deiın osy jüiege qatysuşylar üşın 4,5 million şarşy metr tūrǧyn üi salu közdelgen. Būl är päterdı orta eseppen 60 şarşy metr degende şamamen 75 myŋ päter bolady. Qazır elımızde äkımdıktermen qol qoiylǧan kelısım-şarttarǧa säikes 11 078 päterden tūratyn 137 üidıŋ qūrylysy jürıp jatyr. Qazırdıŋ özınde 4 132 päterden tūratyn 52 üi paidalanuǧa berıldı. Jyl aiaǧyna deiın 6729 päterı bar 84 üi ötkızıledı dep kütıp otyrmyz. Eger qalalar boiynşa aitar bolsaq, onda Astanada biyl 2053 päter ötkızıluı tiıs (qazır onyŋ 420-sy berılıp qoidy). Almatyda 1719 päterdıŋ qūrylysyna kelısım-şart jasalǧan, onyŋ 264-ı ötkızıldı.
ÖSU ÖZEGI
– Tūrǧyn üi qūrylys jinaq jüiesınıŋ ösu özegı qandai?
Bızdıŋ basty mındet – tūrǧyn üi qūrylys jinaq jüiesın damytu. 2003 jylǧy 29 qyrküiekte bırınşı tūrǧyn üi qūrylys jinaq şarty jasalǧaly berı bank körsetkışterı tūraqty türde ösıp keledı. Ortaşa jyldyq eseppen alǧanda, QTQJB ekınşı besjyldyǧynda şarttar boiynşa ösımnıŋ jyl saiynǧy qarqyny 23%-dy qūrady. Tıpten daǧdarys kezeŋınde de kerı ketu baiqalmady. Jarnalar boiynşa ortaşa jyldyq ösım – 64%. Jasalǧan şarttar kölemı 883 mlrd teŋgege jettı. Berılgen nesie boiynşa ösımnıŋ ortaşa jyldyq qarqyny – 45%. Iаǧni, tūrǧyn üi qūrylys jinaq jüiesı halyq senımıne ie jäne ösıp keledı!
Alevtina DONSKİH
Qosymşa aqparattardy «Qazaqstannyŋ Tūrǧyn üi qūrylys jinaq bankı» AQ-nyŋ aimaqtyq filialynan ala alasyzdar. Meken-jaiy: Astana qalasy, Syǧanaq köşesı, 29 üi, VP-3, tel.: 51-70-46, 51-70-47, Moskovskaia köşesı, 29 üi, tel.: 31-41-74, 31-41-20, Abai daŋǧyly, №8 üi, tel.: 40-72-76, 40-72-77, Qajymūqan köşesı, №12 „A„ üi, tel.: 36-19-07, 36-19-20 nemese www.hcsbk.kz saitynda
Call-centre: 8-800-080-1880 (qoŋyrau şalu tegın)
