Elordany qalai erekşeleimız?

Ükımet turistık salany damytudyŋ 2023 jylǧa deiıngı jaŋartylǧan tūjyrymdamasynda ışkı turizm ülesın 8 paiyzǧa deiın arttyrudy mındet etıp qoidy. Sebebı bızdegı turoperatorlardyŋ 95 paiyzy syrtqa şyǧu turizmıne baǧyttalǧan eken. Endıgı mäsele – ışkı turizmdı ılgerıletu. Al Astana qalasynda būl salada qandai kedergıler bar?

BASŞYLAR AUYSSA, JŪMYS TOQTAIDY…

Astana qalasynda turizm mamandyǧy boiynşa bır ǧana Euraziia ūlttyq universitetınde 600-ge juyq maman bılım aluda. Ökınıştısı, erteŋ olardyŋ däl osy salada nan tauyp jei alatynyna eşkım kepıl bermeidı. Mūny turoperatorlardyŋ basşylary da, atalmyş joǧary oqu ornynyŋ oqytuşylary da moiyndap otyr.

Şynyn aitu kerek, bügınde turizmdı damytuda älı künge deiın şeşımın tappai kele jatqan mäseleler bar. «Turizmnıŋ ışkı ıster, syrtqy ıster, ūlttyq qauıpsızdık, meiramhana keşenderı, emdeu-sauyqtyru oryndary, ūlttyq parkter sekıldı 32 salaǧa janama yqpaly bola tūra, turizmnıŋ köp närsege qūzırettılıgı jetpeidı. Mäselen, şet elderden qanşa turist kelemız dese de, Syrtqy ıster ministrlıgı öz kelısımın bermeiınşe, olardyŋ eşbırı elge kıre almaidy. Qazırgı uaqytta Qazaqstan turizmı ūstaǧannyŋ qolynda, tıstegennıŋ auzynda ketpeu üşın ary qarai jūmys jasaudyŋ mehanizmın dūrystau kerek. Astana qalasynda osy salaǧa jetekşılık etetın komitet qūrylǧany jön. Barlyq salanyŋ basyn qosyp, är uaqytta jinala alatyn keleşek qadamdardy oilastyra alatyn turizmdegı mehanizmdı qalyptastyruymyz kerek. Memleket osy mäselege jetekşılık etkenı abzal. Taǧy bır aita keterlıgı – kadr mäselesı. Qazaqstanda infraqūrylymdar bar, alaida qolda bar infraqūrylymdardy paidalana almai otyrmyz. Sebebı kadr mäselesınde tūraqtylyq joq» deidı L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınıŋ turizm kafedrasynyŋ professory, PhD doktory Adai Sekenūly. Onyŋ aituynşa, basşylar auyssa da, qolǧa alynǧan jūmystar jalǧasa beruı qajet. Damu jäne investisiialar ministrlıgıne qarasty Turizm komitetınde ainaldyrǧan üş jyldyŋ ışınde basşylary üş ret auysqan eken. Basşy özgergende komandasy da bırge ketken. Universitet oqytuşysy būl turizm mäselesıne köp kedergı äkeletının aityp otyr. Memorandum jasap, endı jūmys bastaǧaly otyrǧan tūsta köp jūmystyŋ aiaqsyz qalatynyna qynjylady.

IŞKI TURİZMDI BAILAP OTYRǦAN – BAǦA

«Elordalyqtar qaida demalady?» degen saualmen «Astana aqşamy» kışıgırım saualnama ūiymdastyrǧan edı. Jauap bergenderdıŋ basym bölıgı şeteldı taŋdaitynyn aitypty. Tūrǧyndardyŋ köbı ırgemızdegı Burabai men Zerendıge emes, Türkiiaǧa nemese Tailandqa barǧandy täuır köredı. Öitkenı bızdegı baǧanyŋ qymbatşylyǧy men qyzmet sapasy syn kötermeitının alǧa tartady.

«Bızge özımızdıŋ ūlttyq, etnografiialyq saladaǧy turizmdı damytu kerek. Könedegı qazaq tarihynyŋ alǧaşqy taipalary – saqtardyŋ, skifterdıŋ, ǧūndardyŋ klasterın qūratyn bolsaq, būl – turisterdı tartudyŋ tiımdı joly. Ökınışke qarai, ışkı turizmnıŋ qol-aiaǧyn bailap otyrǧan basty mäsele – baǧa. Halyq bır aptaǧa Burabaiǧa baryp kelgenşe, däl sol aqşaǧa Türkiiaǧa barǧandy qalaidy. Bızde baǧany tūraqtandyratyn jüie müldem joq. Sol üşın baǧanyŋ qyzyl syzyǧyn ölşep, naqty baǧany qoiatyn arnaiy ūiym da bolu qajet. Mūnyŋ barlyǧy tek qaǧaz jüzınde qalmai, naqty ıske asyrylsa, qanekei?! Halyqtyŋ jalaqysy öspese de, jyl saiyn baǧa ösedı. Sol üşın halyqtyŋ qaltasy köteretındei baǧany säikestendıru kerek. Türkı elderınıŋ arasynda eŋ bai mädeniet bızde jatyr, eger de sol mädeniettı dūrys qoldana alsaq, turizmnıŋ biık şyŋyna şyǧar edık» deidı Adai Sekenūly.

NŪSQAUŞYLARDY OQYTU KEREK

Qazırgı taŋda keibır universitetter men turoperatorlar arasynda kelısımşart bar. Bızdıŋ baiqaǧanymyz, atalmyş mekemelerde studentter täjıribeden ötkenımen, onda jūmys ısteuge qūlyqsyz. Sebep – jalaqynyŋ azdyǧy. Künı keşe qolyna diplom alǧan, eşqandai eŋbek ötılı joq mamanǧa kım qomaqty qarjy ūstata qoisyn? Sondyqtan tört jyl oqyǧan mamandyǧyn op-oŋai tastap, basqa salaǧa ketıp qalatyn jastar köbeiıp keledı. Onyŋ üstıne, universitetterde mamandarǧa tek teoriialyq bılım berılıp, täjıribe jūmystary aitarlyqtai jürgızılmeidı.

«Eger jas maman jūmys ısteu barysynda özın körsete bılse ǧana joǧary jalaqyǧa qoly jetedı. Alaida köbı bastapqy jalaqyǧa köŋılı tolmaidy. Sonymen qatar, bızdıŋ elımızde nūsqauşylardyŋ joqtyǧy mäselege ainalyp otyr. Turistık firmalarda nūsqauşylar joq. Olar sen jüretın joldy, baratyn jerlerdı kartadan körsetıp, qolyŋa ūstata salady. Al özderı ol jerlerge baryp körmegen. Osyndai paradoks. Turisterdı jaiau jolmen jürgızıp, jolşybai tabiǧat dünielerın tanystyryp, tıptı şatyrdy bylai qūrady dep eşkım körsete almaidy. Eger bılıktı nūsqauşy bolsaŋyz, ol sızge mol tabys tabuǧa jol aşady. Joǧary oqu oryndarynda «Tehnika i taktika aktivnyh vidov turizma» degen pän ötedı. Alaida onyŋ özın bır semestr ǧana oqytady. Ärine, būl joǧary bılıktı maman daiarlauǧa jetkılıksız. Osy pän barysynda tabiǧat aiasynda 1 aptaǧa ǧana sozylatyn täjıribelık jūmystar ǧana jürgızıledı. Sol sebeptı oqu oryndarynda nūsqauşylardy daiyndaityn pänderdı jyl saiyn oqytu kerek. Sonda ǧana myqty maman bolyp, öz nanyn öz käsıbınen ǧana tabady» deidı Astana qalasy äkımdıgıne qarasty Balalar men jasöspırımderdıŋ turizm jäne ölketanu ortalyǧynyŋ direktory Mels Qabdollaūly.

KİELI ORYNDAR QYZYQTYRADY

Şeteldık turisterdı ne qyzyqtyruy mümkın? Būl saualdy «Kochevnik» ūlttyq turistık kompaniiasyŋ bas direktory Baqdäulet Nūrdäuletūlyna qoiǧan edık. Onyŋ aituynşa, bügınde turisterdı jalt-jūlt etken äsem ǧimarattarmen, zamanaui oryndarmen taŋǧaldyra almaisyz.

«Turisterge ne körsetu keregın bılu qajet. Mysaly, mausym aiynda «Qazaq turizm» ūlttyq kompaniiasy Qytaidan kelgen turisterge arnap «Dimaştur» jobasyn ūiymdastyrdy. Bız osy saiahattyŋ sättı ötuıne atsalystyq. Kelgen turisterdıŋ basym bölıgı – Dimaştyŋ janküierlerı, sondyqtan olarǧa Dimaş jürgen jerlerdı körsetu basty maqsat boldy. Şetelden kelgen turisterdı kielı jerler men dästür öte qyzyqtyrady. Sondyqtan qazaqtyŋ bai dästürı men mädenietın, qasiettı oryndaryn körsetsek ūtady ekenbız. Mysaly, Astana qalasyndaǧy etnoauyldy naǧyz etnoauylǧa ainaldyryp, at şaptyryp, naǧyz qazaqy auyldy şynaiy körsete bılgen jön. Salt-dästürımızben tanystyratyn bırneşe künge arnalǧan baǧdarlama qūryp, sol auylǧa eşbır bailanys jelılersız demalys ūiymdastyrsa, būl mındettı türde turisterdı özıne tartady» deidı Baqdäulet Nūrdäuletūly.

TURİZM KARTASY JASALDY

Juyrda ǧana Mädeniet jäne sport ministrı Arystanbek Mūhamediūly Turizmdı damytudyŋ memlekettık baǧdarlamasy qolǧa alynǧanyn mälımdedı. «EKSPO nätijesınde oŋ täjıribemız bar. Qazaqstanǧa 7 millionnan astam adam keldı, būl aldyŋǧy jyldarǧa qaraǧanda 18 paiyzǧa artyq. Işkı turizm aǧymy 20 paiyzǧa jettı. Ärbır turist el ekonomikasyna 50-350 dollar aralyǧynda qaldyrdy» deidı ol.

Tiımdılıktı qoldau maqsatynda jyl basynan berı elektrondyq vizalardy engızu boiynşa jūmystar jürgızılgen. Nätijesınde 67 eldıŋ azamattary turistık maqsattar üşın Qazaqstanǧa vizasyz kıruge qūqyly boldy.

Jalpy, Qazaqstandaǧy turizmdı damytudyŋ qazırgı jäne yqtimal draiverlerın anyqtau üşın öŋırlermen jäne «Atameken» ūlttyq palatasymen bırge 60 turistık beket anyqtalǧan. Olardyŋ qatarynda Medeu, Şymbūlaq, Ahmet Iаsaui kesenesı, Alaköl, Balqaş, Türgen jäne taǧy basqa äsem oryndar bar. Osynyŋ negızınde Qazaqstan Respublikasynyŋ turizm kartasy qūryldy. Ministr būl joba turister sanyn ūlǧaitatynyn, 5,8 mlrd dollar tıkelei investisiia tartuǧa jäne 64 myŋ tūraqty jūmys ornyn qūruǧa mümkındık beretının boljap otyr. Alaida elordanyŋ özınde qarapaiym gidterdıŋ mäselesı şeşılmegen. Turoperatorlar qalamyzdy syrttan kelgen beimälım gidter tanystyryp jürgenın, olarǧa memleket tarapynan eşqandai baqylau joq ekenın aityp küiınıp otyr. Jalaqynyŋ azdyǧynan oqudy jaŋa bıtırgen mamandar öz salasyn auystyruǧa mäjbür. Tıptı turistık firmalardy baqylaityn jüie joq. Al ministrlıktegıler bolsa būl salaǧa aldaǧy uaqytta milliardtaǧan investisiia tartylyp, myŋdaǧan jūmys orny qūrylatynyn boljap otyr. Kışkentai mäselelerdı rettei almai otyryp, ülken ısterge ūmtylyp otyrǧan ministrlıktıŋ būl jobasy sättı jüzege asar bolsa, qaneki!

Gülmira AIMAǦANBET