İSLAM TERRORİZMGE QARSY

Qairat Lama Şarif, QR Dın ısterı agenttıgınıŋ töraǧasy

Elbasymyz Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaev özınıŋ «Qazaqstan-2050» Strategiiasy: qalyptasqan memlekettıŋ jaŋa saiasi baǧyty» atty Jolda­uynda eldıŋ dästürlerı men mädeni normalaryna säikes keletın dıni sana qalyptastyruymyz kerek dep atai otyryp, XXI ǧasyrdaǧy Qazaqstandaǧy dınge erekşe köŋıl böldı.

Şyndyǧynda, dın zaiyrly qo­ǧamymyzdyŋ ajyramas bölıgı bolyp tabylady, sondyqtan qū­zyrly memlekettık mekemeler elı­mızdegı dıni qatynastardy odan ärı damytuǧa ärqaşanda müddelık tanytady.

Soŋǧy kezde älemnıŋ köptegen el­derı üşın terrorizmmen küres mä­selesı asa özektı bolyp otyr.

Terrorizm – būl qylyşynan qany tamyp tūrǧan zūlmat. Terrorizm barlyq tür­lerı jäne körınıs­terı­men, auqymy jäne qarqyn­dyly­ǧymen, zūlymdyǧy jäne qanı­şer­lıgımen bügıngı zamanda eŋ ötkır mäselege ainaldy.

Bügıngı taŋda laŋkestık äreketter auqatty damyǧan elderde de, jaǧdaiy tömen kedei elderde de oryn alyp otyr. Terrorizmnıŋ örıs aluy kez kelgen eldıŋ äleumettık jaǧdaiyna qatysty emes, dınmen de üş qainasa sorpasy qosylmaidy. Ol – öne boiy jauyzdyqqa toly ındet. Bırde-bır memleket būl jūqpaly virustan aman qalǧan joq. Barlyq arab jäne Afrika elderı, Aziia qūrlyǧy, Resei, AQŞ, Angliia, Fransiia, İspaniia, Norvegiia jäne taǧy basqa elder terrorizmmen betpe-bet kelıp, köptegen zardap şektı.

Soŋǧy kezderı ekstremister bei­bıtsüigıştıkke, ūstamdylyqqa baulityn jäne özge dıni közqarastarǧa tü­sınıstıkpen qarauǧa tärbieleitın islam dının uşyqtyruǧa, basqa ör­ke­niettermen qaqtyǧystyruǧa talpynuda, osy arqyly tek dınaralyq tatu­lyqty emes, sonymen qatar mūsyl­mandar arasynda da ırıtkı saluda.

Bızdıŋ pıkırımızşe, islam funda­mentalizmı, iaǧni, salafizm ideologiiasy dıni radikalizmınıŋ paida boluy­na qatty yqpal etude. Būl jat ideologiiany jaqtauşylardyŋ köz­qarastary men ūstanymdary zaiyrly qoǧamda emın-erkın ömır sü­retın dästürlı islammen säikes kelmeidı. Sondyqtan fundamentalis­ter ha­nafi mazhabyndaǧy dästürlı dı­nı­mızdı ūstanuşylarǧa ǧasyrlar boiy qalyptasqan kündelıktı salt-däs­türı­mızden bezıp, olardyŋ aidauynda ömır süruımızdı talap etude.
Terroristerdıŋ qauıptılıgı sonda, qoi terısın jamylǧan qasqyr ıs­pettes, qasiettı Qūran aiattarynyŋ üzındılerın tılge tiek etıp, özderınıŋ közdegen aram piǧyldaryn ıske asyru üşın dıni qūndylyqtardy būrmalauda.

Alaida terrorizm jäne islam – bır-bırıne tüpkı tamyrynan bas­tap qarama-qaişy jäne bırın-bırı joqqa şyǧaratyn körınıs. Degenmen, bügıngı taŋda halyqaralyq terrorizm islammen bailanystyrylady, osy arqyly ūltaralyq alauyzdyq jäne dıni tözımsızdık tuyndaidy.

Terroristerde ne aiauşylyq, ne adamgerşılık qasietter joq. «Terrorizm» sözı – arab tılınde «irhab», iaǧni, «qorqytu, ürkıtu» degen maǧynany bıldıredı. Terrorizm öz nysanasyna beikünä adamdardy taŋdap, balalardy aiausyz öltıredı, olardy ata-analarynan aiyryp, jetım qyldyrady.

Bügıngı taŋda halyqaralyq terro­rizm jäne dıni ekstremizm asyl dı­nı­mız – islamǧa da zalalyn tigı­zude. Terrorister – Qūrannyŋ negızgı qaǧi­dalaryn da bılmeitın dıni sauatsyz adamdar. Zorlyq-zombylyqtyŋ barlyq türı İslam nanymyna qaişy keledı. Alla taǧala adamdarǧa özı bel­gı­legen şekten şyqpaudy būiyrdy jäne jerde zūlymdyq jasauǧa, ädılet­sızdıkke, zorlyqqa, öltıruge jäne qan töguge tyiym saldy. Būǧan bailanysty qasiettı Qūranda «…Alla özı qoiǧan şekten şyqqandardy ūnat­paidy» degen aiat bar. Sonymen qatar, mūsylman balasy Jaratuşy İesınıŋ aldynda özge adamdarǧa qylmys jasamau tura­ly eskertpegendıkterı üşın de ja­uap beredı. Naǧyz mūsylman adam jer betınde arsyzdyqqa jol bermei, kerısınşe igılık jäne ızgılıkke ūm­tyluy tiıs. Allanyŋ qasiettı kıtabynda qoǧamdyq tärtıp būzuǧa qataŋ tyiym salynǧan. Qūrannyŋ «äl-Aǧraf» süresınıŋ 56-aiatynda «Tärtıpke keltırılgennen keiın jer betınde būzyqtyq jasamaŋdar» degen Allanyŋ ämırı bar.
Qūranda öz-özıne qol jūmsau da ülken künä bolyp sanalady. Mūsyl­man ǧūlamalary belıne jarylǧyş zattardy bailap, jazyqsyz jandar arasynda özın-özı jaryp jıbe­retın­derdı qatty aiyptaidy, öitkenı, Alla taǧala özın-özı öltıruge aşyq tyiym salǧan. Qūrannyŋ «Nisa» süresınıŋ 29-aiatynda «… özderıŋdı özderıŋ öltırmeŋder…» degen ämır bar. Sondyqtan, Allaǧa degen senı­mı zor jäne Qūrannyŋ jolymen jü­retın mūsylman balasy mūndai äreketke eşuaqytta bara almaidy.

İslam önegesınıŋ negızderı – būl qaiyrymdylyq, jomarttyq, adam­darǧa ızgı niettılık, keşırım jäne ädıldık. Mūhammed Paiǧambarymyz (s.a.s.): «Ömırde paidaly ıs ısteitın adamdar – Allanyŋ süiıktı qūldary bolyp sanalady. Al eŋ paidaly ıs – būl mū­syl­man bauyryŋa qinalǧanda qol ūşyn beru, aşyqqanda – azyq beru, taryqqanda – qaryzyn öteu. Mūsyl­man bauyryŋa jasaǧan jaq­sy­lyǧyŋ – meşıtte bır ai boiy jatyp, dūǧa aitqanyŋnan da artyq. Şyn­dyǧynda, sırke suy qalai tättı baldy būzsa, jaman mınez-qū­lyq ta solai ömırın būzady» degen.

Mūhammed Paiǧambarymyz (s.a.s.) özınıŋ taǧy bır hadisınde: «Kım adam­darǧa jaqsylyq jasasa, Alla soǧan meiı­rımın tögedı. Jer basyp jürgen jan­darǧa meiırımmen qaraŋdar, Alla da senderge ra­qym­şylyq jasaidy» degen eken.

Bız dıni ekstremizmnıŋ aldyn alu baǧyttarynyŋ bırı retınde Qa­­zaqstan qoǧamynda dıni sauat­tylyqty art­tyruǧa erekşe män beremız. Qazaq­standyqtar dıni köz­qarasynyŋ är­kelkılıgıne qa­ra­mastan, zaiyrly elımızde iman­syzdyq, dıni oi-pıkırlerdıŋ radikaldanuy sekıldı şekten şyǧu­şy­lyqtardyŋ taraluyna jol bermeu jolynda bırıguı kerek.

Respublikadaǧy dıni ahual jalpy alǧanda tūraqty ekenın atap ötken jön. Deitūrǧanmen, elımızdıŋ jekelegen aimaqtarynda dıni ekstremizm oşaqtarynyŋ şoǧyrlanuy baiqalady. Dın sanaǧa aila-şarǧy jasaudyŋ qolaily qūraly boluda jäne mūny destruktivtı küş paidalanuda.

Dıni terminderdı jäne ideo­lo­giialyq alǧyşarttardy ūtymdy pai­dalana otyryp, ekstremistık ūiymdardyŋ müşelerı özderınıŋ nasihattau qyzmetınde geografiialyq jäne äleumettık ortany keŋeite bıldı. Nätijesınde elımızde memleketke jäne qoǧamǧa özın qarsy qoiatyn dıni terıs ūǧymdardyŋ küşıne ergen jastardyŋ sany artty.

Qūqyq qorǧau organdary dıni negızdegı, onyŋ ışınde radikaldy dıni aǧymdar ökılderı ta­rapynan dıni ekstremizmge jäne terrorizmge bailanysty qylmys­tardy aşu jaǧdailary jiıledı.

Elımızdıŋ batys öŋırılerındegı bırqatar laŋkestıktı ūiymdastyru äreketterı, qūqyq qorǧau organdary men arnaiy qyzmetterdıŋ astyrtyn ekstremistık toptardy äşkereleuı, osyndai toptardyŋ müşelerımen jürgızılıp jatqan sot prosesterı osy üderısterdıŋ körınısterı bolyp otyr. Terrorlyq äreketpen bailanysty jasalǧan qylmystar üşın sottalǧan tūlǧalardyŋ sany 2012 jyly 105 adamdy qūrady.

«Orta Aziianyŋ modjahedter ja­maǧaty», «Jund äl-Halifat» jäne ta­­ǧy basqa da terroristık ūiymdardyŋ qaqpanyna bızdıŋ elımızdıŋ azamattary, äsırese, jas­tardyŋ tüsuı bızdı alaŋdatpai qoi­­maidy. Ekstremizm men terrorizmnıŋ otyn kösep jürgen jan­daişaptardyŋ sözıne erıp, jas­tyq şaqtyŋ alǧyrttyǧyna boi ūr­ǧan keibır jastarymyz «qasiettı soǧysqa» baramyz dep, bastaryn qaterge tıgıp jür.

Şyn mänısınde olar öz taǧdyr­laryn tälkekke salyp qoimai, tuǧan-tuysqandarynyŋ da taǧdyr­laryna balta şabuda. Osydan bır­neşe kün būryn Qazaqstan Res­publikasynyŋ Qylmystyq ko­deksınıŋ «Terrorizm» dep atalatyn 233-şı baby bo­iynşa byltyr sottalǧan 42 jas­öspırımderdıŋ ata-analary hat jol­­dady. Ata-analar öz balalary ja­saǧan qylmystarǧa ökınış bıldırıp, dıni ekstremizm jäne terrorizm ideologtarynyŋ şynaiy jüzderın körsetuge daiyn ekenderın bıldırdı. Osy köz jasyna toly ūjymdyq hattan üzındıler keltıreiın: 

«Şet elderden kelgen dın şabarmandary jalǧan dındı jamylyp, jastarymyzdy ūlttyq psiho­logiia­dan, qoǧamnan, tuǧan ortadan jäne tuǧan-tuystardan aiyrǧylary keledı…

…Jastardyŋ islam turaly bılım alu qūştarlyqtaryn ädeiı öz paidalaryna jūmsau ar­qyly özderınıŋ destruktivtı elementtı müddelerın ūtymdy paidalanady.

… tergeudıŋ bırınşı aptasynan bastap balalar senımnıŋ nege äke­lıp soqtyratyndyǧyn sezınıp, mūndai ideologiialyq adasu äserıne qalai ūşyraǧandyqtaryn tüsıne almaǧandaryna bükpesız ökınıp, köz jastaryna erık berdı…

… bızdıŋ balalarymyz dındar jas­tarǧa özderı jıbergen qa­telıkter turaly habarlauǧa asyǧuda…

Bız, ata-analar, öz balalary­myzǧa tärbie berude jıbergen qate­lıkterden bas tartpaimyz jäne Sızden, barlyq bızdıŋ qoǧamnan
şek­sız keşırım sūrai­myz. Bız Sızdıŋ tüsınıstıgıŋızge jäne kö­megıŋızge ümıttenemız! Bız, Sızden, mūn­dai jaǧdailarǧa bailanysty to­zaq dep atalatyn azapty tartyp jür­­gen analar men tuǧan-tuystardyŋ jan­aiqaiyna ün qatuyŋyzdy sūraimyz».

Bezek qaqqan ata-analardyŋ kelesı sözderı dın salasyndaǧy bızdıŋ bar­lyq qyzmettıŋ arqauy boluǧa äbden laiyqty däieksöz: «Öz elımızdıŋ zaŋyn moiynsūnatyn azamattar re­­tınde, bız terrorizmdı barlyq kö­rı­nısterımen bırge qabyldamaimyz jäne bızdıŋ halqymyz üşın būl zūl­mat­pen küresudegı memleket jäne qoǧam saiasatyn qoldaimyz». Būl adasuşylyqtan jasalǧan terrorlyq qylmysqa qa­tysu­şylardyŋ jäne būǧan ökınış bıldı­ruşılerdıŋ qası­ret şekken analarynyŋ, tuǧan-tuystarynyŋ sözderı ekendıgın taǧy bır ret eske salamyn.

Dınnıŋ mänın tanuǧa talpynǧan būl balalar – ekstremizm ideolog­tarynyŋ arbauyna tüskender. Alaida, būl olardy būltarǧyş jolǧa dın arqyly kelgendıgın bıldırmeidı. Bügıngı künı bızdıŋ barlyǧymyzda kez kelgen dın joǧary gumanis­tık jäne adam­gerşılık qūndy­lyqtar men ideia­larǧa ie eken­dıgı turaly naqty jäne dūrys tüsınık qalyptasty. Dıni közqaras, onyŋ ışınde islam nanymy, zaŋǧa baǧynyştylyqqa, yntymaqşyldyqqa, tözımdılıkke jä­ne ūstamdylyqqa baǧyttalǧan. Dın ekstremizmnıŋ jäne ter­rorizmnıŋ eşbır formasyn qa­byl­damaidy.

Şynaiy dın adamzatqa tura jol nūsqauşy retınde azamatty adam­­gerşılık tūrǧyda tärbieleidı, otan­süigıştıkke baulidy, öş­pendılık pen basqynşylyqty bylai
qoiǧanda, adamdardy terıs ıs-äreketten boiyn aulaq ūstauǧa şaqyrady. Dın qoǧamda özınıŋ syn­darly rölın atqaruy tiıs, ke­lıspeuşılıkterdıŋ aldyn aluǧa kö­mektesıp, qarama-qaişylyqtarǧa jol bermeuı qajet. Zaiyrly bılım de, dıni bılım de adamdy tärbielep qana qoimai, ony dūrys jolǧa ba­ǧyt­tap, onyŋ oidan şyǧarylǧan būrmalauşylyq nanymdardan aiy­ǧuyna septesuı qajet. Adamdardyŋ dıni bılımı tek halyq igılıgı men qor­şaǧan ortasynyŋ müddesı üşın jūmsaluy kerek.
XXI ǧasyrdyŋ ötken qily zamandardan artyqşylyǧy – qazaq­standyqtardyŋ sana-sezımınıŋ, bılım deŋgeiınıŋ joǧary boluynda. Bızdıŋ ärqaisymyz Qasiettı Qū­randy, Injıl men Talmud sekıldı dıni tüp­­derekterdı alyp oquǧa jäne älem­degı bırde-bır dınnıŋ zorlyq-zombylyq jasauǧa, soǧysqa nemese öşpendılıkke şaqyr­maitynyn tüsınuge qabılettımız. Al közı aşyq, kökıregı oiau tūlǧanyŋ terıs pi­ǧyl­dy arandatuşylyqtarǧa elıgu yqtimaldylyǧy öte tömen bolatyny aidai anyq.

Ekstremizm qaterlı ısık dertı ıspettes, eger uaqtyly aldyn alu şa­ra­lary jürgızılmese, ua­qyt öte kele ta­myryn tereŋge jıberuı mümkın. Son­­dyqtan qarapaiym halyqtyŋ dıni sauatty boluy öte maŋyzdy ärı qa­jettı bolyp taby­lady. Al dıni sauat­tylyq – būl oqytu, aǧartu jäne dıni ädebietter arqyly alynatyn bılım.
Bügıngı taŋda eldegı ahualdy syni tūrǧydan baǧalau negızınde tūr­ǧyn­dardyŋ şetelderdıŋ ideo­logiia­lyq ekspansiiasyna qarsy berık dıni immunitetın küşeitetın dünie­tanymdyq közqarastardy qalyptastyru mäselesı asa özektı bolyp otyr.

Ökınışke qarai, bız keibır küş­terdıŋ adamdardyŋ dıni sauat­syz­­dyqtaryn paidalana otyryp, dın­şılderdıŋ dıni sezımderımen oinap, olardyŋ sanalaryn jaulau arqyly ekstremistık jäne terroristık sipattaǧy qyl­mystar jasaudy jü­zege asyru üşın ūsy­nylǧan uto­­piialyq ideialardy taratumen betpe-bet keldık.

Bızdıŋ elımız täuelsızdıktıŋ 20 jyldan astam kezeŋınde köptegen qauıp-qaterlerge tap boldy, alaida özınıŋ bıregei qazaqstandyq jolymen jüre otyryp, olardyŋ bärın jeŋe aldy. Radikalizm men ekstre­mizm mäselelerınde de bızge daiyn nūsqaulyqty eşkım ūsyn­bai­tyn­dyǧyna senımdımız. Ony bız özımız qalyptastyramyz.

Anti-ekstremistık nūsqaulyqtyŋ ūstanymdary retınde qoǧamdyq kelısım men tūraqtylyqtyŋ kons­titusiialyq artyqşylyqtaryn saqtau, konfessiiaaralyq jäne ūlt­aralyq kelısımdı nyǧaitu, azamat­tardyŋ dıni senım bostandyǧy qū­­qyq­taryn jüzege asyru, «dınde eks­tremizm joq» degen aiǧaqty qabyldau bolyp tabylady.
Elbasymyz «Syndarly on jyl» atty kıtabynda bylai dep atap ötedı: «Fundamentalister tarapynan bolatyn şetın agressiiadan nemese tūraqsyzdyqtan qauıptenıp, dınnıŋ özıne, İslam dınıne qatysty qatal saiasat ūstanu, menıŋ paiymdauymda mänsız de maǧynasyz tırlık». Būl oraida Qazaqstannyŋ Tūŋǧyş Prezidentı bylai eskertedı: «Būl jaǧdaida da qauıp-qaterdıŋ zory, Senımdı joru men Senımnıŋ özınıŋ ara­syndaǧy aitar­lyqtai aiyrma­şylyqtyŋ eskerıl­meuınde bolsa kerek». Iаǧni, är dınde adamdyq qajet­tılıktermen jäne maq­­­sat­tarmen naqty adamdar tūr dep tü­­sıngen jön, olar negızgı dıni joramaldarmen sanaspaidy. Būl mäselede Memleket Basşysy dıni ekstremizm qū­bylysyna aldyn alu saiasaty men aldyn alu äreketterınıŋ türlı nūsqaly ädıstemesı tūrǧysynan mūqiiat qarauǧa şaqyrady.

Atalǧan jaǧymsyz qūbylystyŋ aiqyn qauıp tudyryp otyrǧan jaǧ­da­iynda barlyq dın qyz­met­kerlerınıŋ, äsırese, Qazaq­stan mūsylmandary dıni basqar­masy­nyŋ, osy baǧyttaǧy bılıktılıgın joǧarylata otyryp, or­taq ıske jūmyldyru qajet. Uaqyt öz talabyn qoiady. Sondyqtan, meşıt imamdaryna islam ılımderı, şa­riǧat jäne fikh qaǧidasynda, sondai-aq, äleumettanu, konfliktologiia men psihologiia tärızdı zaiyrly ǧy­lymdar tūrǧysynda radikalizm men ekstremizmge dıni-ideialyq tūr­ǧy­dan qarsy tūru qaǧidalaryn, iaǧni, negızderın oqytudyŋ jüielı baǧ­darlamalaryn qalyptastyryp, ıske qosu qajet dep esepteimız.
Bız İslam dının üirengende bır­betkeilık pen asyrasıl­teu­şı­lıkten boiyn aulaq ūstaityn parasatty mūsylman tūlǧasyn tärbieleuge müddelımız. Bızdıŋ dästürlı dınımız ata-babamyzdyŋ köp ǧasyrlyq da­nalyǧyna ne­gızdelgen. Ūly Abai, Şäkärım, Mäşhür Jüsıp ūs­tanǧan qazaq­tardyŋ dästürlı mūsyl­man­dyǧynda basty negız retınde soqyr senım emes, aqyl-parasat alynǧan. Ūs­tamdylyq jäne qoǧam bırlıgın qorǧau ideialary köptegen qazaq oişyldarynyŋ filosofiialyq eŋbekterınde körınıs tapqan jäne bügıngı qazaqstandyq qoǧam arasynda da keŋınen taratuǧa laiyqty. Qazaq dalasynyŋ äl-Farabidan bastap Abaiǧa deiın jalǧasqan 1100 jyldyq ruhani tarihy bar. Sözımnıŋ soŋynda dın salasyndaǧy tüişektelgen mä­se­­lelerdı şeşu, ekstremistık jä­ne terroristık maqsatta dındı pai­­dalanuǧa jol bermeu, zaiyrly qoǧa­mymyzǧa qauıp töndırıp tūrǧan ürdısterge tosqauyl qoiu – ortaq jūmysymyz ekenın atap ötemın.

Eŋ bastysy – bız qoǧamda dıni ekstremizm jäne terrorizm ideialaryn qabyldamaityn jaǧdai jasauymyz kerek. Būl – bızdıŋ ortaq mındetımız.