Jahandyq deŋgeide asa zor bedelge ie saiasatker Nūrsūltan Nazarbaev «Qazaqstan-2050 Strategiiasy: qalyptasqan memlekettıŋ jaŋa saiasi baǧyty» atty Joldauynda elımızdıŋ bolaşaqqa qarai qadamyn aiqyndap, ūlt damuynyŋ şeşuşı baǧyttary men ony qaita jaŋǧyrtu mäselelerınıŋ erekşelıkterıne toqtaldy. Elbasynyŋ kadrlardy daiarlau men qaita daiarlaudyŋ basym baǧyttaryna toqtalyp, otandyq zamanaui bılım beru jüiesı üşın maŋyzdy mındetter qoiuy joǧary bılım beru salasy ökılderı üşın zor mänge ie. Joldaudyŋ keŋ auqymdy baǧyttary elımızdıŋ ekonomikalyq quaty men mereiın asyruda bärımızge mındet-maqsattar jükteidı.
Joǧary bılım beru jüiesındegı basty mındetterdıŋ bırı – sapaly bılım beru men qazaqstandyq studentterdıŋ bäsekege qabılettıgın arttyru bolyp sanalady. Osy oraida Rudnyi industriialyq institutynda 2012-2013 oqu jylynda teoriialyq bılımdı täjıribemen ūştastyrudy küşeitu ürdısı aitarlyqtai qaita jaŋǧyrtyldy. Mamandyqtardyŋ oqu-jūmys jospary studentterge täjıribe jūmystaryn pysyqtauǧa mümkındık tuǧyzatyn bızdıŋ basty ärıptesterımızben kelısıle otyryp jasalady. «Sokolov-Sarybai tau-ken baiytu öndırıstık bırlestıgı» aksionerlık qoǧamy mamandarynyŋ qoldauymen oqu ürdısın ūiymdastyru jäne jürgızu jönındegı jūmystardyŋ ädıstemelerı, türlerı jyl saiyn jetıldırılude. Ortaq keŋester, döŋgelek üstel otyrystary, studentter saualnamasynyŋ nätijelerın talqylau, käsıporynnyŋ bılıktı mamandaryn leksiialyq jäne täjıribelık sabaqtarǧa tartu jäne studentterdıŋ diplomdyq, kurstyq jobalaryna jetekşılık etu sekıldı jūmystar tūraqty türde jürgızılıp keledı. Bügıngı taŋda Prezident tapsyrmasyna säikes instituttyŋ tehnikalyq mamandyqtardy igeretın studentterınıŋ oqu-jūmys josparyna «Käsıpkerlık negızderı», «İnnovasiialyq käsıpkerlık», «Kışı jäne orta biznes negızderı» pänderdı engızu mäselesı köterıldı.
Täjıribelı maman – jarqyn bolaşaq kepılı. Rudnyi industriialyq institutynda barlyq mamandyqtar boiynşa studentterdıŋ käsıptık täjıribesı ekınşı kurstan bastap jürgızıledı. Üstımızdegı oqu jylynda tehnikalyq mamandyqtardyŋ käsıptık täjıribesınıŋ saǧaty 40 paiyzǧa ūzartyldy. Sokolov-Sarybai ken öndıru bırlestıgı – täjıribelık sabaqtar üşın eŋ ırı, ärı senımdı baza bolyp sanalady. Būl baǧyttaǧy jūmystar studentterdı bırlesıp täjıribelık daiarlyqtan ötkızu jönındegı bılım ordasy men käsıporynnyŋ ūzaq merzımdı kelısımı aiasynda jürgızılıp keledı. Käsıporyn basşylyǧy täjıribeden ötetın oryndy ūsynyp, jetekşı taǧaiyndaidy jäne studentterdıŋ täjıribeden ötu barysyn öz baqylauyna alady.
Qazaqta «Oqyǧanyŋdy aitpa, toqyǧanyŋdy ait» degen tamaşa söz bar. Şynymen de, «Qazaqstan – 2050» strategiiasy tehnikalyq mamandyqtardy zamanaui tūrǧyda damytuda naqty mümkındıkterdı aşpaq. Bügınde Sokolov-Sarybai ken öndıru bırlestıgı mamandarynyŋ belsene aralasuymen studentterdıŋ käsıbi maşyǧyn akreditteu jönındegı Saraptau Keŋesın qūru jobasyn äzırleudemız. Būl Qazaqstannyŋ üdemelı industriialyq-innovasiialyq damuynyŋ 2010-2014 jyldarǧa arnalǧan memlekettık baǧdarlamasy şeŋberınde kadrlardy maqsatty daiarlaudy jüzege asyruda ärıptesımızdıŋ jaŋa tetıkterdı qosuyna jol aşady dep bılemız. Elbasy N.Ä.Nazarbaev bılım beru ürdısınıŋ jaŋa ädısterı men tehnologiialaryn damytu qajettıgın ünemı aityp keledı. Garvard, Prins-ton siiaqty älemnıŋ aldyŋǧy qatarly universitetterı qaşyqtyqtan jäne onlain rejimde bılım beru arqyly 100 myŋdaǧan auditoriiany özıne tartyp otyr. Ärine, jaqyn bolaşaqta sapaly onlain bılım beru auqymy tek qana öse bermek. Būl baǧytta Rudnyi industriialyq instituty 2000 jyldan berı qaşyqtyqtan oqytudyŋ zamanaui tehnologiialary boiynşa nätijelı jūmys jürgızıp keledı. Bılıktı maman daiarlau üşın oqu ürdısınde eŋ üzdık oqytuşylar men sarapşylardy köptep tartu mäselesı de öz şeşımın tauyp otyr.
İnstitut Resei men şeteldıŋ bır-qatar elderınıŋ joǧary oqu oryndarymen tyǧyz qarym-qatynas ornatqan. Mäselen, juyrda ǧana bılım ordasy Chehiia men Polşanyŋ aldyŋǧy qatarly tehnikalyq joǧary oqu oryndarymen ekı jaqty kelısımderge qol jetkızdı. Būdan bylai institut oqytuşylary men studentterı atalmyş elderdıŋ universitetterınde bılıktılıkterın arttyryp, täjıribelerın şyŋdauǧa zor mümkındık alyp otyr.
Memleket basşysynyŋ Qazaqstan halqyna «Qazaqstan – 2050» Strategiiasy: qalyptasqan memlekettıŋ jaŋa saiasi baǧyty» atty Joldauynda joǧary bılım jüiesın memlekettık-jeke menşık ärıptestık qaǧidasy negızınde damytu qajettılıgı aityldy. Soŋǧy jyldary bız käsıporyndardyŋ, äsırese, strategiialyq ärıptestık tapsyrysy boiynşa mamandardy maqsatty daiyndau ısınde bıraz täjıribe jinaqtadyq. İnstitut Qazaqstan men Reseidıŋ 150 käsıpornymen ärıptestık qarym-qatynasta jäne studentterdıŋ käsıptık täjıribeden ötuı boiynşa 130-dan astam kelısım-şart jasasqan. Prezidentımız aitqandai, joǧary oqu oryndary bılım beru qyzmetımen şektelıp qalmauy tiıs. Olar qoldanbaly jäne ǧylymi-zertteu bölımşelerın qūruy jäne damytuy qajet. Qazırgı taŋda instituttyŋ «bılım-ǧylym-innovasiia» syzbasy boiynşa jūmys beruşı käsıporyndarmen özara yqpaldasuy naqty näti-jege baǧyttalyp otyr. Rudnyi industriialyq institutyndaǧy oqytuşylar men studentterdıŋ ırgelı jäne qoldanbaly ǧylymi zertteulerı oqu ürdısınıŋ ajyramas bölıgı ıspettes. Keleşekte joǧary oqu orny bılım beru ürdısı, ǧylymi zertteuler men äzırlemeler, taldau-saraptamalyq ısı, käsıbi jäne qoǧamdyq talqylau alaŋy jäne tehnologiialyq innovasiialar jobasyn jüzege asyru bırıktırılgen interaktivtı ortaǧa ainalmaq. Kez kelgen joǧary oqu ornynyŋ ǧylymi körsetkışı negızınen öndırıske engızılgen ärtürlı ǧylymi baǧyttardyŋ tüiıser tūsyndaǧy pänaralyq zertteulermen jäne äzırlemelermen anyqtalady.
Joǧary oqu ornynda ǧylymi-zerthanalyq bazany qaita jaŋǧyrtu jönınde aitarlyqtar jūmys atqaryldy. İnstitut ǧalymdary – Qazaqstan Respublikasy Bılım jäne ǧylym ministrlıgınıŋ memlekettık tapsyrysy aiasyndaǧy ırgelı jäne qoldanbaly zertteulerdıŋ oryndauşylary. Bügınde olar paidaly qazbalardy öndıru men öŋdeudıŋ tiımdılıgın arttyru, tehnologiialyq ürdısterdı avtomattandyru jäne elektrmen qamtamasyz etu, qalpyna keletın energiia közderı, aimaq käsıporyndary men ūiymdaryndaǧy ekonomikalyq mäseleler jäne t.b. taqyryptarda ǧylymi zertteuler jürgızude. Bılım ordasynda granttyq baǧdarlamalar şeŋberındegı bastamaşyl jäne täuekeldı ǧylymi zertteuler oryndalyp, ūlttyq kompaniialarmen jäne ekonomikanyŋ naqty sektorynyŋ ökılderımen şaruaşylyq kelısım jūmystaryn jasau täjıribesı jalǧasyp keledı.
Elbasy N.Nazarbaevtyŋ Joldauynda ūsynǧan «Jasyl köpır» bastamasy dünie jüzı boiynşa ekologiialyq taza ekonomikany ıs jüzınde damytu jäne taratu problemalaryn şeşuge mümkındık beredı. Bastamany köptegen älem elderı qoldap otyr jäne ol Europa, Aziia jäne Tynyq mūhity elderınıŋ arasyndaǧy serıktestıktı nyǧaityp, qoldanystaǧy aimaq-tyq baǧdarlamalardyŋ tiımdılıgın arttyrmaq. Semei iadrolyq poligonyn jabu arqyly Qazaqstan älemge iadrolyq qaruǧa qarsy qozǧalystyŋ köşbasşysy retınde tanyldy. Endı Elbasynyŋ ekologiialyq maqsattaǧy jaŋa bastamasy da törtkül dünienıŋ belgılı saiasatkerlerı men dualy auyz sarapşylarynyŋ nazaryn tıkelei audara bastady. «Jasyl köpır» ekologiialyq baǧdarlamasy şeŋberınde studentterımızdıŋ energiiany tiımdı paidalanu men ünemdeu salasyndaǧy bılımderın keŋeitu maqsatynda «Ekologiialyq injiniring jäne energiianyŋ balama közderı men bioqaldyqtardy qoldana otyryp tūraqty damu» atty Europalyq TEMPUS jobasy jüzege asyrylyp jatyr. Sebebı, tek qana «jasyl» energetika künnen-künge artyp bara jatqan sūranysty tiımdı ärı az şyǧynmen qamtamasyz ete alady.
Zamanaui tehnologiialardy transfertteu mümkındıgı bar salaaralyq sektordy anyqtaityn ǧylym men biznestıŋ tolyqqandy kooperasiialanuyna bailanysty şaralar institutymyzda äldeqaşan jasalyna bastady. Qazırgı taŋda bız Qostanai oblysyndaǧy erekşe maŋyzdy joba – aimaqtyq tehnoparktı qūru jönındegı joba jūmysymen ainalysyp otyrmyz. Biznes, ǧylym, memleket pen qoǧam ökılderı, Qostanai oblysynyŋ innovasiialyq damuyna barlyq müddelı toptardyŋ belsendılık tanytuy jobanyŋ tabysty jüzege asuynyŋ maŋyzdy faktory. Bız tek qana tehnologiialyq innovasiialarmen şektelıp qana qoimai, äleumettık jäne ekonomikalyq innovasiialardy damytyp, jas ǧalymdar men käsıpkerlerdıŋ jaŋa jobalaryn ıske asyratyn bolamyz. Al bazalyq kafedralar, biznes-inkubator, käsıpkerlık jönındegı mamandandyrylǧan jüie studentter men joǧary oqu orny tülekterınıŋ käsıpkerlık belsendılı-gın qoldaudyŋ maŋyzdy tetıgıne ainalmaq. Biznes-inkubator janynda studentterdıŋ bastamasyn qoldau qoryn qūru da josparda bar. Tehnoparktı qūru ǧylymdy köp qajet etetın innovasiialyq jobalardy tiımdı jolmen ılgerıletu men qoldau jüiesıne oŋ äser etıp, ǧylymi ideianyŋ tuuynan bastap önımdı şyǧaruǧa deiıngı barlyq kezeŋdı qamtityn tehnologiialyq ürdıske jol aşady.
Osynyŋ barlyǧyn eskere kele, El Prezidentı alǧa tartqan auqymdy tapsyrmalardy ıske asyru üşın bılım beru salasynda aitarlyqtai ıs ırgesı qalandy jäne qajettı qor men mehanizmder bar dep oilaimyn. Däl bızge, qazaqstandyqtarǧa, är azamattyŋ mūŋ-mūqtajyn jaqsy sezınetın jäne kez kelgen kürdelı mäselenıŋ eŋ tiımdı şeşımın taba bıletın ǧalamdyq deŋgeidegı Ūlt Köşbasşysynyŋ kezeŋınde ömır süru baqyty jazypty. Sondyqtan da bız Elbasynyŋ Qazaqstandy quatty ärı güldengen memleketke ainaldyru sekıldı asqaq armanyn şynaiy ömırde ıske asyruǧa atsalysuymyz kerek.
Äbdırahman NAIZABEKOV,
Rudnyi industriialyq institutynyŋ rektory,
tehnika ǧylymdarynyŋ
doktory, professor