Astananyŋ toiy öttı dürıldep…
«Han şatyrdyŋ» oŋ qaptalyn jaǧalai el qondy…
Aq şaŋqan kiız üiler sonadaidan köz tartady. Ile-şala biık te keŋ otau körındı. Dumandy otaudan qalyqtaǧan äuen qūlaqqa şalynady. Kıreberısten engende baiqadyq, auylǧa alyp baratyn köşenıŋ qos qanaty qatar-qatar balbal tastar. Babalar qoltaŋbasy qalǧan, ter sıŋgen, isı aŋqityn balbal tastar… Sodan keiın, iä, sodan keiın…
Aq otaudan qalyqtaidy än-äuen
Älgı biık te keŋ, dumandy aq otauǧa bas sūqtyq. Türkı tıldes halyqtardyŋ janymyzǧa jaqyn äuezdı än-küiı qarsy aldy. Tauly Altaidan kelgen önerpazdar Leonid Atugov pen Gennadii Samaevtardyŋ önerı qūlaqtyŋ qūryşyn qandyrsa, Ramazan Stamǧaziev pen Aigül Qosanova bastaǧan elımızdıŋ dästürlı änşılerı köpşılıktıŋ ystyq yqylasyna ie. Dästürlı «Astana-arqau» türkı muzykasynyŋ festivalı, «Dauylpaz», «Inju-marjan», «Mäŋgılık saryn» siiaqty konserttık baǧdarlamalar da halyqtyŋ köŋılın köterdı.
Biylǧy şaraǧa saha, şor halyqtarynyŋ önerpazdary da kelgen. Mäselen, Reseidıŋ Kemerov oblysynan kelgen muzykalyq top nebary myŋ jarymdai ǧana adamy qalǧan şor elınıŋ sälemın äkelıptı. «Men Şuuriiadan keldım. Atym – Chyyldyz Tanagaşova. Bızdıŋ halyq – mäŋgı, bızdıŋ halyq – dos» dep aǧynan jarylady bırı.
Kiız üidegı keremet
«Ainalaiyn, qaraǧym, hal jaqsy ma-ai?
Sala berme közıŋdı är jaqsyǧa-ai,
Dedımai-au!..»
Keregesı türılıp, tündıgı aşylǧan segız qanatty aq üiden estılgen än ärlı-berlı ötkenderdı eleŋ etkızedı. Tabaldyryqtan attaǧanda, auyldyŋ qoŋyr tırşılıgı erıksız eske tüsedı. Qosylyp şyrqap otyrǧan aq jaulyqty äjelerdıŋ bırı jün tütıp, bırı kelı tüiıp, bırı keste tıgıp, bırı diırmen tartuda. Ortalaryndaǧy «arpa ışındegı bır bidaidai» jalǧyz aqsaqal dombyramen süiemeldeidı. Būl – «Äjeler» ansamblı. Älbette, mazalauǧa bolmaidy. Tek kırgen ızımızben kerı şyǧyp, kelesı üige engenbız.
…Kiız basuda. Şige töselgen, qoşqarmüiız oiuymen örnektelgen tekemet älı daiyn bola qoimaǧan. Ystyq suyn seuıp, endı ainaldyruda. Sodan keiın bılekteidı, artynşa tebedı… Tekemet basyp jatqan jetı adam: Kämşat, Aina, Aisymbat, Jansaia, Läila, Asan, Erkeş. Üi ışınde būl jeteuden bölek, üirenuşıler de köp-aq. Bızdıŋ saualdarymyzǧa Kämşat jauap berdı. «Ekı künde ekı tekemet bastyq. Būl – bızdıŋ Astana toiyna tartuymyz, syiymyz. Ärı ūlttyq qolönerdı jaŋǧyrtuǧa qosqan ülesımız. Mıne, jastardyŋ qyzyǧuşylyǧy joǧary, talpynystary quantady» deidı ol.
«Bürkıt baptau – babadan qalǧan käsıbım»
Tomaǧasy sypyrylmaǧan, tepkısı kereqarysqa jaqyn, qomdanyp tūǧyryna qonaqtaǧan bürkıttı habary bar qazaq on-on ekı jasar ekenın bırden baiqaidy. Irgeles tūǧyrdaǧy taǧy ekı qyran kökke emınıp, tyqyrşidy, şaŋqyldaidy. Būlar alǧaşqydan jastau, jūmyrtqadan jaryp şyqqandaryna bes-alty jyl ǧana bolǧan-au. Bürkıtşımız – mūrty endı tebındei bastaǧan bozbala. Denesı – ırı, sözı – salmaqty, basyndaǧy börıgı men qysqa etektı şapany jarasyp-aq tūr. Esımı – Eldos.
«Bürkıt baptaudy atam – Aiathannan üirendım, Aiathan äkesı – Doqtyrbaidan üirengen. Tört bürkıtımız bar. Tarbaǧatai jaqtıkı. Bıreuın ǧana Alataudyŋ bauraiynan äkeldık. Jaz boiy semırtemız, qysta aŋǧa salamyz. O-o, ol kez qyzyq qoi» degen Eldos tektı qūstardyŋ mınez-qūlyqtaryn äŋgımeledı.
Egde tartqany bar, jasy, jasamysy bar, bır toptyŋ «elu tört, elu bes, elu alty…» dep aiqailap sanap tūrǧanyn estıp, jaqyndai berdık. Şymyr denelı, qara jıgıt jiyrma tört kelılık qos kırtasty auada şiırıp, kökke alpys märte köterdı. Būl – qostanailyq Almas Beisenbaev. «Jüzge deiın köteretın edım. Jan-jaqtan qaumalaǧan jūrttyŋ arasynda qiynǧa soǧady eken. Äitpese, bala kezımızden köterıp jürgen şoiyn bolat qoi» deidı entıgıp.
Tört künge sozylǧan «Myŋjyldyqtar toǧysyndaǧy Astanada» asyq ta atyldy, aitys ta qyzdy, jylqyny biletıp, tüienı sap tüzetken sirk te boldy.
Ūlttyq jädıgerler sauda körıgın qyzdyrdy
Baǧytymyzdy körmege būrdyq. Jaǧalai jaiylǧan ūlttyq jädıgerler köz jūtady. Baǧalary da qol jetımdı. Aralai jürıp, şeberlermen tıldesudı de ūmytpadyq. Mıne, dombyra, qazaqtyŋ qara dombyralary… Öskemennen kelgen Erbolat Nauryzbaevtyŋ tuyndylary. Üş türlı dombyradan otyz şaqtysyn äkelıptı. «Men dombyra qūrastyruda qyzyl qaiyŋ, samyrsyn, emen, üieŋkı, qaiyŋ syndy bes-alty aǧaş türın paidalanamyn. Qylqobyz, şerter siiaqty aspaptardy da jasaimyn» deidı ol.
Almatylyq şeber Esenälı qamşynyŋ, er-toqymnyŋ tür-türın qoiǧan saudaǧa. Köpşılıktı qyzyqtyrǧany – kümıs er-toqym. Baǧasy qymbat qarapaiym jūrtşylyq üşın. Tört jüz elu myŋ teŋge! Alaida, būǧan tögılgen ter de az emes. «Üş ai uaqytymdy jūmsadym» deidı. Al, Türkıstan şaharynan Astana toiyna asyǧyp jetken Abaihan Yrysbaev üş jüzge tarta düniesın ūsynypty mūnda. Köbısı – qyş qūmyralar, sazsyrnailar. «Menıŋ qolymnan şyqqan myna ydystar IýNESKO-nyŋ sapa belgısın jeŋıp alǧan. Sondyqtan bolar, qyzyǧuşylar da köp, satyp aluşylar da molynan, baǧalary da qoljetımdı» dep maqtanady oŋtüstıktık şeber.
Sätı tüsken sūhbat
Dılşad HAQBERGENOV, şeber:
SAMARQANNAN KELDIM AT SABYLTYP…
Qamal tektes köterılgen sauda ornynyŋ ırgesın jaǧalai qoiylǧan qyş ydystar nazar audartpai qoimady. Şyǧystyq ülgıdegı oiu-örnektermen bezendırılgen ärqaisysy. Ala şapandy iesımen tübımız bır bolsa da, tılımız bölek ekenı körınıp-aq tūr. «Äka, äka, beş jüz täŋgä, alyŋyz, alyŋyz» dep asty-üstıne tüsedı jaqyndaǧannyŋ. İä, ırgemızdegı özbek aǧaiyndardyŋ ökılı. Özın Dılşad Haqbergenov dep tanystyrdy. Äŋgımemız de jarasa kettı.
– Dılşad äka, Astana toiyna tüu oŋtüstıkten at sabyltyp kelgen siiaqtysyz?..
– Qazaqtyŋ Astanasynyŋ toiy, on bes jyldyq meiramynyŋ dübırı küllı älemge estıldı ǧoi. Men Samarqannan keldım düniemdı arqalap. Būl – menıŋ Saryarqaǧa tūŋǧyş saparym.
– Qazaqtyŋ Astanasy ūnady ma? Esıgımızden engendegı äserıŋızben bölısıŋızşı.
– Äi, maqtaǧandy ūnatasyŋdar, iä! Alaida, Astana maqtanuǧa tūrarlyq eken. On bes jylda osyndai qala tūrǧyzǧan Prezidentterıŋ myqty. Nazarbaevtyŋ älem elderı basşylarynyŋ arasyndaǧy bedelın de bılem: yqpaldy, sözı ötımdı, köregen. Bıraq, şynymdy aitaiyn, bar-joǧy on bes jylda osyndai äibat şahar salady dep oilamappyn. Bız jaqtaǧy jūrtqa da aŋyz bolǧan «Bäiterekke» şyqtym, Hazıret Sūltan meşıtıne baryp, namaz oqydym, inşalla, mynau tūrǧan «Han şatyrdyŋ» poşymy mülde bölek eken…
– Jä-jä, osy da jeter, bızdıŋ toiymyzǧa ne alyp keldıŋız?
– Köp närse alyp kelgende de bolar edı. Jol alys. Sondyqtan, kötergenımızşe jüz eludei tabaq, jiyrma şaqty şäugım, qūman, jetpıstei piala äkeldım. Bärı de qyştan qūiylǧan. Myŋ gradus temperaturada küidırılıp, türlı örnekter basylǧan. Bärı de sapaly.
– Baǧalary qymbat siiaqty ǧoi…
– Joǧa!.. Jüz teŋgeden bastap, bes myŋ-aq teŋgege deiın. Arzan bolǧannan keiın ǧoi, jyldam ötude. Qazaqtar jüdä jomart qoi, ūnasa bolǧany, ala beredı.
– Bızdıŋ Astananyŋ toiyna qandai tılek aitasyz?
– Astananyŋ «Älem qalasy» atanǧanynan habardarmyn. Älı de biık-biık belesterden şyǧa bersın deimız. Şariǧatta «körşı aqysy» degen bar ǧoi. Tılımız bölekteu bolsa da, dınımız, tılegımız ortaq körşı emespız be. Tatulyǧymyz nyǧaisyn, alys-berısımız, barys-kelısımız köbeisın!
Ashat RAIQŪL
