«Aqşamda» aitylǧan aqiqattyŋ» kezektı basqosuyna qorǧanys salasynda qyzmet etetın, äskermen bailanysy bar azamattardy şaqyrdyq. Qazırgı taŋda äskerge şaqyryluşylardy jinaqtau, ırıkteu nauqany qyzu jürude. Taqyryp ta osy baǧytta, keluşıler nauqan barysyndaǧy mäselelerdı, tüiındı dünielerdı barynşa qauzady. Örbıgen äŋgımenıŋ qysqaşa nūsqasyn oqyrman nazaryna ūsynsaq…
ALǦAŞQY LEK ATTANDY
Tılşı: Bauyrjan aǧa, alǧaşqy saualymyzdy sızge qoisaq. Äŋgıme basynda äskerge şaqyru nauqanynyŋ qalai jürıp jatqanyn äŋgımelep berseŋız.
Polkovnik
Bauyrjan LEKEROV, Astana qalasy Qorǧanys ısterı jönındegı departamentınıŋ bastyǧy:
– Qazırgı taŋda 1989-1998 jyldary tuǧan azamattardy kezektı merzımdı äskeri qyzmetke şaqyru nauqany bastalyp, belsendı jürgızılu üstınde. Nauqandyq şara jeltoqsanǧa deiın jalǧasatynyn aita keteiın. Mūnda bız äskerge merzımdı qyzmetke 700 azamatty jıberuge tiıspız. Onyŋ 240-y Qazaqstan Qaruly Küşterınıŋ qataryna alynsa, qalǧany ŪQK Şekara qyzmetıne, Memlekettık küzet qyzmetıne, Ūlttyq Gvardiiaǧa jöneltıledı.
Airyqşa atap öteiın, aǧymdaǧy jyldyŋ 1 qazanynan bastap Astana qalasy boiynşa Qorǧanys ısterı jönındegı departamentı men äkımdıgı ūjymynyŋ ūiymdasqan ısınıŋ arqasynda Qazaqstanda bırınşı bolyp bolaşaq sarbazdardyŋ alǧaşqy legın merzımdı qyzmetke attandyrdy. 43 äskerge şaqyryluşyny «Otan-Ana» monumentı aldyndaǧy alaŋnan Şekara qyzmetınıŋ teŋız şepterıne, iaǧni Aqtauǧa ata-analarymen, tuǧan-tuystarymen, el aǧalarymen bırge saltanatty jaǧdaida şyǧaryp saldyq.
Tılşı: Kelesı saualymyz da sızge qatysty bolyp tūr, bolaşaq sarbazdardy ırıkteu, qai jaqqa baratynyn anyqtau qalai jüzege asady?
Polkovnik Bauyrjan LEKEROV:
– Barşamyzǧa belgılı, Elbasy – Qazaqstan Respublikasy Qaruly Küşterınıŋ Joǧarǧy Bas qolbasşysy Nūrsūltan Nazarbaev: «Qaruly Küşter san jaǧynan köp emes, ūtqyr jäne şynaiy ūrysqa qabılettı boluy tiıs» degen. Būl tūrǧyda, äskeri bölımderge jöneltıletın äskerge şaqyryluşylardyŋ sany da köp emes. Jastarymyzdyŋ sany äskerlerdı jasaqtau üşın kerektı mölşerden jetıp artylady. Osyǧan bailanysty «jüzden jüirık, myŋnan tūlpar» bolatyndar ǧana taŋdaluda. Audandyq, qalalyq, oblystyq maŋyzy bar qalanyŋ äskerge şaqyru komissiiasy azamattardy merzımdı äskeri qyzmetke şaqyru jäne Qazaqstan Respublikasy Qaruly Küşterınıŋ tiıstı türı men tegıne, basqa da äskerlerı men äskeri qūralymdaryna taǧaiyndau turaly şeşım qabyldau kezınde olardyŋ öndırıstık bılıktılıgı men mamandyǧyn, densaulyq jaǧdaiyn eskeredı. Osyǧan bailanysty zymyran, aviasiia, brondy tank tehnikasyn jäne radiotehnikalyq apparatura şyǧarumen bailanysty ūiymdarda jūmys ısteitın äskerge şaqyryluşylar tiıstı äsker türlerı men tekterın jasaqtauǧa jıberıledı. Rejimdık jäne arnaiy bölımderdı jasaqtau üşın körsetılgen komandalarǧa aldyn ala ırıktelgen äskerge şaqyryluşylardy ūsynamyz. Sol siiaqty, aeroūtqyr äskerlerın jasaqtau üşın kemınde jalpy orta bılımı, jaqsy dene bıtımı bar jäne bırınşı kezekte paraşiutşı sportşylar qatarynan äskerge şaqyryluşylardy ırıkteu jüzege asyrylady. Respublikalyq ūlandy jasaqtau üşın jaqsy dene daiyndyǧy, kemınde jalpy orta bılımı bar äskerge şaqyryluşylardy basym tärtıppen ırıkteu jüzege asyrylady. Joǧary bılımı bar äskerge şaqyryluşylar oqu-jattyǧu bölımderıne olardyŋ bılımıne jäne äskeri daiarlyq beiınıne ūqsas mamandyqtar boiynşa jıberıledı. Matematika, fizika jäne injenerlık-ekonomikalyq fakultetterdı bıtırgen azamattar radiotehnikalyq, zenittık-zymyran bölımderıne, Qaruly Küşterdıŋ barlyq türlerınıŋ, basqa da äskerlerı men äskeri qūralymdardyŋ bailanys bölımderıne şyǧaryp salynady. Auyl şaruaşylyǧyn mehanikalandyru jäne elektrlendıru fakultetterın bıtırgen äskerge şaqyryluşylar tank, aviasiia, zenittık-zymyran bölımderıne jäne Tötenşe jaǧdailar ministrlıgınıŋ azamattyq qorǧanys bölımderıne, Işkı ıster ministrlıgınıŋ ışkı äskerlerıne jıberıledı.
Medisina jäne farmasevtika fakultetterın bıtırgen bolaşaq sarbazdardy Qaruly Küşterge, basqa da äskerler men äskeri qūralymdarǧa tiısınşe kışı medisinalyq personal lauazymdaryna attandyramyz. Oqu-jattyǧu bölımderıne jäne serjanttardy, sarbaz mamandardy daiarlauǧa arnalǧan mektepterge kemınde jalpy orta bılımı jäne joǧary moraldyq qasietterı bar äskerge şaqyryluşylar qatarynan qataŋ derbes tärtıppen ırıkteledı.
JASTAR DERTINE ALAŊDAP, DABYL QAǦATYN SÄT JETTI
Tılşı: Bärımız bıletındei, jastardyŋ äskeri bilet aluyna joǧary oqu ornynda da mümkındık bar. Al ondaǧy äskeri qyzmet qalai ūiymdastyrylatyny turaly Qairat aǧa baiandap berse…
Zapastaǧy bırınşı därejelı kapitan Qairat BAINAZAROV, Qazaq gumanitarlyq zaŋ universitetı Äskeri kafedra bastyǧynyŋ orynbasary:
– Otan qorǧau ısınde ärbır qūrylym, mekeme, oqu orny asa jauapkerşılık tanytu kerek dep bılemın. Men aldymen özımızdıŋ kafedra jaiyn aita keteiın. Mäselen, bügıngı künı Qazaq gumanitarlyq zaŋ universitetınıŋ Äskeri kafedrasynda 536 student bılım aluda. Olardyŋ 319-yn biylǧy oqu jylynda qabyldadyq. Negızı, bastapqy qūjat tapsyrǧandardyŋ sany 437 bolǧan. Jüzden asa studenttıŋ joly bolmady. Olardyŋ denınde jürek auruy, közdıŋ körmeuı, qan ainalymy qysymdarynyŋ joǧarylyǧy nemese tömendıgı sekıldı dertter köp kezdesedı. Būl – jalǧyz bızdıŋ studentterge tän aurular emes, qazırgı jastardyŋ basym köpşılıgınde bar dertter.
Bız ekı jyldyq sabaq barysynda dene tärbiesınen görı teoriialyq bılımge nazar audaramyz. Öitkenı olardyŋ äskeri biletterımen qatar, leitenant şenı qosa berıledı.
Bılım salasyndaǧy osynşa jylǧy täjıribemde baiqaǧan bır närsemdı aita keteiın, jastardyŋ jyldan jylǧa Otanǧa degen süiıspenşılıkterı joǧarylap keledı. Olar dene tärbiesıne qatysty jiyndarǧa, jattyǧularǧa belsene atsalysady. Bız olardy türlı jarystarǧa, baiqaularǧa qatystyramyz. Qūlşynystary erekşe.
Taǧy da aita keterım, Äskeri kafedradaǧy sabaq aptasyna bır-aq kün jürgızılgenımen, studentter äskeri bilet alar aldynda bırneşe synaq tapsyrady. Bırınşı etapta 90 saǧattyq, ekınşı etapta 138 saǧattyq jiynǧa qatysady. Onyŋ ışınde äskeri bölımderde ötetın jiyndar bar. Mūndai emtihandardan öte almai qalatyndar da kezdesedı. Dese de, äskeri biletke bılımı, bılıktılıgı, dene tärbiesı jaǧynan şyŋdalyp, äskeri qyzmetke daiyn bolyp jetedı.
Tılşı: Qairat aǧa jastar arasynda köp kezdesetın aurulardy aityp qaldy. Rasynda, «äskerge şaqyryluşylardyŋ arasynda jaramsyz bolyp qalatyndary köp» degen äŋgımenıŋ paida bolǧanyna bıraz boldy. Jastardyŋ denı qandai dertke şaldyqqan, Änuar?
Änuar ÄUBÄKIROV, Astana qalasy Qorǧanys ısterı jönındegı departamentı medisinalyq qyzmetınıŋ kapitany:
– Qazırgı äskerge şaqyruşylardy medisinalyq tekseruden ötkızgende, üşınşı därejelı maitaban dertın köp kezdestıremız. Sonymen qatar, jas jıgıtterdıŋ densaulyǧynda as qorytu jüiesınıŋ, zat almasu prosesınıŋ būzylǧandyǧy, gipotalamin sindromy, iaǧni dene salmaǧynyŋ artuy, borpyldaq semızdık jiı baiqalady. Soŋǧy aurulardyŋ köbeiuın därıger-mamandar fast-fud önımderımen, energetikalyq susyndarmen bailanystyrady. Mūndai taǧam türlerın kündelıktı ömırınde köp paidalanatyn jastardyŋ densaulyǧyna alaŋdaityn bolsaq, endıgı dabyl qaǧatyn mezgıl jettı dep oilaimyn.
Tılşı: Radjan, osy oraida äskerdegı suisid jaǧdaiyn aita ketseŋız. Būl – köptegen ata-anany alaŋdatqan mäsele. Äskerge ketıp, mäiıtı oralǧan jıgıtterdıŋ mysalyn köptep tızbeleuge bolady.
Podpolkovnik Radjan JANYSOV, 68665 äskeri bölımı desanttyq-şabuyldauşy brigada komandirınıŋ tärbie jäne ideologiialyq jūmystar jönındegı orynbasary:
– Äskerdegı suisid jaǧdaiyna kelsek, öz-özıne qol jūmsau kez kelgen qoǧamda bar, azamattyq ömırdıŋ qandai salasynda da kezdesedı. Mekteptegı oquşylar da, qarapaiym jūmysşy da özıne qol jūmsap jatqanyn estıp-bılıp jürmız. Mıne, äskerdegı jıgıtterdıŋ de suisidke baruy qandai da bır qysym körıp, ūryp-soǧuǧa şydamaǧandyqtan emes. Olardyŋ boiyndaǧy bır kesel dep bılemın. Äitpese, äskeri bölım bır jylda şaqyryluşylardyŋ ekı legın qabyldap alatyn bolsa, olar bır-bırımen eşqaşan bailanysta bolmaidy. Olar ofiserler tarapynan qataŋ baqylauda. Ras, būryndary äskerge alǧaş barǧandar keiın kelgenderge qysym körsetıp, «dedovşina» bolǧanyn moiyndau kerek. Al qazır būl ürdısten barlyq äskeri bölımder aiyqqan.
ÄSKER – ÖMIR MEKTEBI
Tılşı: Bauyrjan aǧa, mekemelerıŋızdıŋ äskerge şaqyrudan jaltarǧandardy anyqtaityn qandai «qūraldary» bar? Anyqtalǧan jaltaruşylardy qandai jaza tosady?
Polkovnik Bauyrjan LEKEROV:
– Äskerge şaqyryluşylardyŋ audandyq, qalalyq, oblystyq maŋyzy bar qalanyŋ äskerge şaqyru komissiiasyna däleldı sebeptersız kelmegen, sondai-aq azamatqa şaqyrtu qaǧazyn jeke özıne beru mümkın bolmaǧan barlyq jaǧdailar turaly Qorǧanys ısterı jönındegı basqarmalardyŋ bastyqtary olardy ızdestıru üşın ışkı ıster organdaryna habarlaidy. Äskerge şaqyrudan qasaqana jaltarǧan, sondai-aq azamattardyŋ äskerge şaqyru punktterıne uaqtyly keluıne kedergı keltırgen adamdarǧa jinalǧan materialdar qoldanystaǧy zaŋnamaǧa säikes olardy jauapkerşılıkke tartu üşın tiıstı organdarǧa tapsyrylady. Azamattardyŋ äskerge şaqyru punktterıne kelmeuınıŋ däleldı sebepterıne eŋbekke jaramdylyǧynan aiyryluǧa bailanysty nauqastanuy, basqa adamnyŋ kömegıne mūqtaj, tolyq memlekettık qamtamasyz etude tūrmaǧan, Qazaqstan Respublikasynyŋ aumaǧynda olarmen bırge nemese bölek tūratyn jaqyn tuystary nemese zaŋ boiynşa otbasy müşelerın asyrauǧa mındettı basqa da adamdar bolmaǧan kezde äskerge şaqyryluşy adam tarapynan kütımdı talap etetın jaqyn tuysynyŋ qaitys boluy nemese nauqastanuy, azamattyŋ jeke özınıŋ kelu mümkındıgınen aiyrǧan tabiǧi nemese tehnogendık sipattaǧy tötenşe jaǧdailar jatady. Kelmeu sebepterı qūjat türınde rastaluǧa tiıs.
Tılşı: Barlyǧyŋyz da äskeri salanyŋ basy-qasynda jürsızder. Qazırgı jastardyŋ Otan qorǧauǧa degen qūlşynysy qandai?
Zapastaǧy bırınşı därejelı kapitan Qairat BAINAZAROV:
– Qazaqstan Respublikasyn qorǧau – onyŋ är azamatynyŋ qasiettı boryşy. Mūny barşamyz bılemız. Bızdıŋ halqymyz joǧary patriotizm ruhynda tärbielengen. Adamzat tarihynda jer betınen joǧalyp ketken halyqtar men memleketter az emes. Tek patriotizm jäne Otanǧa degen süiıspenşılık qana kez kelgen memlekettıŋ güldenuı men örkendeuıne kepıl bolar negızgı küş. Jastarymyz da erlıktıŋ dastany bolǧan babalarymyzdyŋ jolymen jürıp keledı. Sondyqtan bolar, är äskerge şaqyru jasyndaǧy azamatymyz äskeri kiımdı kiıp, jauyngerlık kollektivtıŋ ruhyn sezıngısı keledı.
Podpolkovnik Radjan JANYSOV:
– Men jiyrma jyldan berı qorǧanys salasynda qyzmet etıp kelemın. Talai jıgıtterdı kütıp alyp, talai jıgıtterdı şyǧaryp saldyq. Taqyrypqa orai aitaiyn, äskeri bölımder keluşılerdıŋ jylda ekı legımen tolyǧady. Mäselen, soŋǧy ret otyz balany Oŋtüstık Qazaqstan oblysynan jetkızdık. Jalpy, ışımızde ekı myŋǧa jetpeitın ofiserler men äskeriler bar.
Men endı merzımdı qyzmetke şaqyrylǧandardyŋ jai-küiın bylai baiandasam, bız aldymen bolaşaq sarbazdardy jergılıktı äskerge şaqyru punktterınen alyp ketemız. Jiyrma-otyz balanyŋ poiyzǧa otyrǧanşa bır-ekı «liderı» şyǧyp ülgergenın baiqaimyz. Jolǧa şyqqan soŋ, älgı «liderlerdıŋ» jünı jyǧylyp, özge «liderler» paida bolady. Al äskeri bölımge kelgende, olardyŋ da mysy basylyp, basqa «liderler» şyǧady. Bızdıŋ kömekşılerımız de, joldastaryn tärbieleitın de osylar. Bastapqy 35-40 künnıŋ ışınde, iaǧni ant qabyldaǧanǧa deiın jıgıtter äsker ömırıne bırşama üirenıp qalady. Dese de, taŋǧy altyda tūryp, myzǧymas tärtıpke boiūsynu oŋai emes. Olardyŋ ışınde bıreudıŋ jalǧyzy bar, bıreudıŋ kenjesı bar degendei. Nebır erketotailardy kezdestıremız. «Men äsker tärtıbıne köndıge almaidy ekenmın, qatal tärtıpke şydamai baramyn, dene şynyqtyruǧa şamam kelmeidı, otbasymdy saǧyndym» deitınder de kezdesken. Bıraq uaqyt öte olar qasyndaǧylardan ūialatyn bolady nemese özge şymyr jıgıtterge elıkteidı. Äiteuır, üirenedı.
Sembek QABİEV, jauynger-internasionalist, Auǧanstan soǧysynyŋ ardagerı:
– Är jıgıt äskerge baryp, Otan aldyndaǧy boryşyn ötegenı dūrys. Öitkenı äsker – ömır mektebı. Äskerge barǧan adam, bırınşıden, fizikalyq ärı ruhani tūrǧyda şyŋdalady. Jas jıgıt öz betınşe, belgılı bır tärtıpke beiımdelıp ömır sürudı üirenedı. Otanǧa degen süiıspenşılık, ata-anaǧa, dosqa degen qūrmet sezımı artady. Mäselen, men qazır özımnıŋ kışı ūlym Jänıbektı öskende äskeri adam boluǧa ügıttep, baulyp jürmın. Qazır törtınşı synypta oqidy, jüzumen ainalysady. «Otan qorǧauşy» bolamyn dep qoiady.
Tılşı: Elımızde ūlttyq ideologiia men patriottyq tärbie qandai deŋgeide dep oilaisyz?
