Biyl akademik-jazuşy Zeinolla Qabdolovtyŋ tuǧanyna seksen bes jyl tolady. Zekeŋsız toilanatyn seksen bes. Alaştyŋ ardaqtysy seksen bes tūrmaq, seksennıŋ seŋgırıne de jete almady. Kündız külkısın, tünde ūiqysyn ūrlap, tösekke taŋǧan dauasyz dert aqyry eŋserıp tyndy. Aǧanyŋ aman-esen tynysyn alyp jatqan är künın baqytqa balaǧan Säule apai janyn şüberekke tüiıp, tün balasy köz ılmei, qasynda otyrdy. Ūltymyzdyŋ ūly adamyn baladai baptaǧan saliqaly Säule apam Zeinolla aǧa ekeuınıŋ qol ūstasyp, seksenge bırge kelgenın körudı sonşalyqty tılep edı. Bıraq taǧdyrdyŋ jazuy basqaşa boldy. Bärıbır, būl – säulelı seksen bes. Säulelı bolatyny – onyŋ ainalasyna şaşqan şūǧylasy älı künge deiın talaiǧa när berıp keledı. Säulelı bolatyny – ol özıne qazaqtyŋ qara sözınen mäŋgı myzǧymas eskertkış qoiyp kettı. Säulelı bolatyny – soŋynda özınıŋ de, sözınıŋ de qadırın bıletın ūrpaqtary men şäkırtterı qaldy. Säulelı bolatyny – tütını tüzu ūşqan qazaqqa qadırlı qara şaŋyraqta Säule apaiymyz aman-esen otyr.
«Tabyla-a-a-dy senıŋ maşinaŋ!»
Bır dosym aitty: «Allanyŋ süigen qūly ǧoi Zeinolla aǧamyz. Atyrauda mektepke barady. Oǧan qazaqtyŋ arqaly aqyny Hamit Erǧalievtıŋ özı sabaq beredı. Mektep bıtırıp, Tau-ken institutyna tüsedı. Onda keiın esımı elge mäşhür bolǧan akademik Evnei Böketovpen bırge oqidy. Tüsken oquyn jany qalamai, QazGU-ge keledı. Kelgen bette Mūhtar Äuezovtıŋ üiınen qymyz ışedı. Ne degen joly jaqsy adam!». Sözı syrly, jüzı nūrly Zeinolla aǧa şäkırtterıne şapaǧatyn molynan töktı. Tek şäkırtterı ǧana emes, qaimana qazaqtyŋ bärın daladai keŋ qūşaǧyna syiǧyzdy. Sol qūşaqtyŋ ışınde telı de jürdı, tentek te jürdı. Eşkımdı alalaǧan joq. Ömır boiy jaqsynyŋ jaqsylyǧyn aitty. Jäne qandai etıp aitty deseŋşı. Sūlu sözben suret salyp tūryp, körkem tılmen mör basty. Al jamannyŋ qūtyn qaşyruǧa mülde qūlqy bolǧan joq. Onyŋ tıldık qorynda maqtau degen ūǧym ǧana boldy. Küllı qazaqty maqtai otyryp, aialady. Aialai otyryp, ūltyn ūlyqtady. Ol jūrttyŋ bärın de jaqsy kördı. Jylaǧandy jūbatty, jabyrqaǧandy jadyratty. Ekı auyz sözı eŋseŋdı köterıp tastaidy. Keudeŋdı janşyp tūrǧan köŋılsızdıktıŋ ızı de qalmaidy. Aitqan tılegı äulienıŋ sözındei döp tüsedı. Bırde bır dosym kandidattyq dissertasiia qorǧady. Sol jyldarda qorǧau ötkennen keiın dissertasiialyq keŋes müşelerın meiramhanaǧa emes, üige şaqyryp, dastarhan jaiu ürdıs bolatyn. Alys aimaqta tūratyn ol qonaqtaryn Almatydaǧy bızdıŋ päterımızde kütpek boldy. Oralhan aitqandai, qystyŋ ūza-a-q keşı. Zekeŋ bastaǧan ūstazdar taily-taiaǧymen keldı. Toi-tomalaq qyzyqsyz bolǧan ba, el qaituǧa jinalǧan tūsta esık jaqtan eptegen şu şyqty. Qyzyp qalǧan bır aǧamyz basqa bıreudıŋ bylǧary etıgın kiıp ketken siiaqty. Olai qaraimyz, bylai qaraimyz, äiteuır bır etıktıŋ ızı joq. Joǧalǧan etıktıŋ iesı – basqa emes, maitalman ädebietşı Qabibolla Sydiyqovtyŋ özı. Baiqauymyzşa, kiıp ketkender de osal kısıler emes. Köne türkı eskertkışterınıŋ maiyn ışken mamandar. Baǧana özderı etık tügılı bır-bırın äzer şyramytyp jürgen. Aspiranttaryn aduyndy aǧalarynyŋ soŋynan attandyrdyq. Tumysynan sypaiy Qabibolla aǧamyz öz etıgınıŋ ornyna süzıle qarap, sabyr saqtap tūr. Al onyŋ tabyla qoiatyn türı joq. Būl kezde Zeinolla aǧamyz da ketuge qamdanyp jatqan. Alaida jüzı jabyrqauly Qabibolla aǧamyzdyŋ köŋılın qimai, janynda säl aialdap qaldy. Sol kezde Zekeŋ Qabekeŋdı bylaişa jūbatty ǧoi:
– Äi, Qabyş, Qabyş deimın, sen tük qinalmaşy. Etıgı bar bolsyn! Tabylar…
Myna bügıngı jinalǧandardyŋ bärın özıŋ bılesıŋ. Tap osylardyŋ ışınde bar ǧoi, qūdai bıledı, ǧylymǧa senen köp eŋbek sıŋırgen eşkım joq. Sondyqtan myna qazdai tızılıp tūrǧan etıkterdıŋ eŋ jaqsysyn, eŋ sapalysyn taŋdap kişı. Eŋ täuırı menıkı, ärine… Bıraq men aiaǧyma kiıp qoidym ǧoi…
Sol künı säl nauqastanyp, qabaǧy qyrystanyŋqyrap tūrǧan Qabibolla aǧamnyŋ jüzıne qan jügırdı. Riiasyz külıp, erekşe ıltipatpen bosaǧaǧa jaǧalai qonǧan etıkterge emırene zer saldy. Erteŋıne etıktıŋ bärı öz ielerın tapty. Taǧy bırde etık emes, kölık joǧalttyq. Amantai Şärıptıŋ keşqūrym avtotūraqqa qoiǧan su jaŋa maşinasyn taŋ aldynda bıreuler aidap äketıptı. Toqsanynşy jyldardyŋ basyndaǧy alasapyran uaqyt. Ūrlanǧan dünienı jabylyp ızdeseŋ de, tabyla qoimaityn zaman. Künde mınıp jürgen kölıkten küder üzıp, jaiaulap-jalpylap, KazGU-ge kelgenımızde, Zeinolla aǧa jolyǧyp qaldy. «Äi, Äbeke, maşinaŋ bar ma-ei?», – dedı Amantaiǧa. Ol kölıgınıŋ qoldy bolǧanyn aitty. Sonda Zekeŋ onyŋ betıne bıraz bajyraiyp qarap tūryp: «Tabyla-a-a-dy senıŋ maşinaŋ!», – dedı de jönıne kete bardy. Şynynda sol kölık tabyldy. Būl ıske zaŋ fakultetındegı oqytuşy ärıptesterımız jūmyla kırıstı. Täuelsız Qazaqstannyŋ pärmendı polisiiasy tosyn mınez tanytyp, kölıktı aidap äketkenderdı köp ūzatpai qolǧa tüsırdı. Sol ekı ortada ūrylar ony soiys malyndai būtarlap, alysqa asyruǧa daiyn- dap qoiypty. Al avtotūraqtyŋ adamdary qaiyrymdylyq jaǧynan ız kesuşılerden de asyp tüstı. Olar Amantaiǧa tura sondai, bıraq su jaŋa kölık alyp berdı. Būlai bolady dep kım oilapty?! Osy oqiǧany eske alǧan saiyn Zekeŋnıŋ oily keiıpte tūryp, şyn nietımen «Tabyla-a-a-dy senıŋ maşinaŋ!», – degenı oiymyzǧa oralady. Aǧanyŋ aq peiılden aitylǧan aq tılegı ünemı äldebır jaqsylyqtyŋ habarşysyndai bop tūratyn.
Ädebietşı ǧalym Sūltanhan Aqqūlyūly kandidattyq dissertasiia qorǧaǧannan keiıngı toi dastarhanynda bır dosymyz ışıp alyp, älek saldy. Eşnärsenı qiratyp qaryq qyla qoiǧan joq. Bıraq onyŋ sol sätte esın bılmegenın paidalanyp, erteŋıne äbden keleke qyldyq. «Ana aǧaǧa asa auyr söz aittyŋ, myna aǧanyŋ äbden köŋılıne tidıŋ. Sodan soŋ senıŋ qasyŋa Zekeŋnıŋ özı kelıp, toqtau salyp, äzer basty», – dedık. Sonda ony kelemejdep, mynadai öleŋ şyǧaryp edık:
Jūrt nazary aldymenen toida edı,
Senı körıp, «qyzyp qalǧan ǧoi» dedı.
Büldırıp ap, tūrǧanyŋda, balpiyp,
Zekeŋ kelıp, «Ai-no-o-laiyn, qoi…», – dedı.
Ol kırerge tesık tappaidy. Zekeŋnıŋ töbesın körse, aldy qyrdy ainalyp qaşady. Solai edı… Zeinolla Qabdolov degen ardaqty at tälımdı tärbienıŋ qūraly bola- tyn. Jaqsylyqqa jol aşatyn, jat qylyqtan aiyqtyratyn. Onyŋ erekşe esımınıŋ özı talaidyŋ esın jinap, esıgın tüzu aşuyna baǧdar sıltep tūratyn.
Syr boiyndaǧy syrlasu Aǧamyz alpysqa tolǧanda oqudy jaŋa bıtırgen balaŋ jıgıt edık. Sondyqtan aralas-qūralas bola qoimadyq. Keiınnen ol kezdegı aspirant, bügıngı belgılı ǧalym Maqsat Täjımūratov Zekeŋmen jaqynyraq tanystyrdy. Sol tūsta endı ǧana ardaqty esımı aqtalyp, elmen qaita tabysyp jatqan äigılı aqyn Mūrat Möŋkeūlynyŋ ädebi mūrasyn tügendeudı tapsyryp, dissertasiiamyzdyŋ taqyrybyn bekıttırıp berdı. Sodan şäkırt boldyq. Zekeŋ özınıŋ keŋ qūşaǧynan bızge de oryn sailady. Ol qūşaqta erkın erkelei alǧanymyz joq. Aldyŋǧy tolqyn aǧalar alyp tūlǧanyŋ aldyn bosata bermeitın. Solardyŋ säl tolas tapqan sätın kütetınbız. Söitıp jürıp-aq, tärbielı tälım, ömırşeŋ önege aldyq. Jetpıstıŋ jotasyna şyqqanda janynda jürdık. 1997 jyly jeltoqsan aiynda QazGU Zekeŋnıŋ 70 jyldyǧyn atap öttı. Jūrt öte köp jinaldy. Qūttyqtaular aǧylyp jatyr. Mınberge şyqqan Esenǧali aǧam (Rauşanov):
– Eger osy toida eŋ qysqa qūttyqtauǧa bäige jariialansa, jüldenı sözsız bız alar edık, – dep äzıldep, bır şumaq öleŋ oqydy. Jūrt du ete qaldy. Zeinolla aǧa Esenǧaliǧa meiırlene bır qarady. Ömırı özgenıŋ jolyn şiyrlap körmegen Esaǧam būl joly da tauyp kettı. Öitkenı jiylǧan el aşy ışektei şūbatylǧan ūzyn-sonar qūttyqtaulardan azdap jalyǧa bastaǧandai edı. Sodan soŋ mınberge bızdı şaqyrdy. Būl kezde Qyzylordada qyzmet ıstep jür edık. Syr boiynyŋ bükıl şaiyry jabylyp jazǧan, Qyzylorda qalasynyŋ sol kezdegı äkımı Baqbergen Dosmanbetov qol qoiǧan qūttyqtau hattyŋ soŋǧy ekı-aq jolyn oqyp berudı ūiǧardyq. Ärine, esılıp tūrǧan Esenǧalidyŋ jyryndai qaidan bolsyn, bıraq qalyŋ eldıŋ ystyq yqylasyn tanytatyn edı.
Bızge ülgı talant, taǧylym, toqtamyŋyz, Qazaqtyŋ Qabdolovy bop qalyŋyz!, — dedık te, mınberden tüsıp kettık. Jūrt taǧy da qol soqty. Amantai ekeumız iyǧyna şapan jauyp jatqanymyzda Zeinolla aǧa: «Äi, bır auyz sözben qatyrdyŋdar-au», – dedı eljırep…
Sol jyly qalanyŋ äkımı, qazaq önerınıŋ janaşyry Baqbergen Dosmanbetov Zekeŋdı Qyzylordaǧa şaqyrdy. Jalpy, Zeinolla aǧanyŋ būl öŋırge yqylasy bölek. Syr boiynan şyqqan ädebietşı ǧalymdardyŋ özı bır şoǧyr. Zekeŋ solardyŋ bırazymen bırge qyzmet ıstedı. Bırazynyŋ ǧylymdaǧy tūsauyn kestı. Būl tūsta olardyŋ bırqatary Qorqyt Ata atyndaǧy Qyzylorda memlekettık universitetınde qyzmet ıstep jür edı. Kezdesudı jaqsylap ūiymdastyrdyq. Akademik zaldyŋ törıne kelıp jaiǧasqan soŋ qala balabaqşalarynyŋ eŋ zerek degen büldırşınderı öleŋdetıp qoia berdı. Dauystary şıŋk-şıŋk etedı. Bırınen bırı ötken yntaly. Būl qaladaǧy mekemelerdıŋ basşylyǧyna aqyndar köbırek kelgen tūs edı. Sondyqtan sol joly balabaqşa būlbūldary bylaişa sairady:
Syrdyŋ elı – tūnyp tūrǧan jyr-aŋyz,
Sol ölkege keldı bügın bır abyz.
Maqtamaimyz Qabdolovty tek qana,
Qabdolovpen maqtanamyz myna bız!
Men de şyǧam, toptan ozyp, qatardan,
Ülgı alamyn Zeinolladai atamnan.
Aqmolaǧa köşken kezde astana,
Elbasynyŋ özı odan bata alǧan!
Şäkırt bolyp Äuezūly Mūhtarǧa,
Toptan ozyp suyrylyp şyqty alǧa.
Qazaǧymnyŋ Qabdolovy degen söz,
Ūlylyqtyŋ belgısındei ūqqanǧa.
Taŋqaldyrǧan Taisoiǧan men Naryndy,
Zeinolla atam elden erek daryndy.
Atyrau men alty alaştyŋ ardaǧy,
Keldı ortaǧa, qūttyqtaimyn bärıŋdı!
Zekeŋ-abyz büldırşınderge meiırlene köz tastady. Eljırep otyryp razylyǧyn bıldırdı. Sonyŋ aldynda ǧana Torǧai jaǧyna baryp, Ahaŋ men Jaqaŋnyŋ ruhyna taǧzym etıp qaitsa kerek. Syr elınde taǧy bır qanatty sözın qolma-qol ömırge äkeldı. «Torǧai – ūlttyŋ ūşqan ūiasy bolsa, Qyzylorda – qonǧan qiiasy ǧoi» dedı. Qyzylordalyqtardyŋ qol şapalaǧy äkımşılıktıŋ keŋ saraiynyŋ tündıgın jelpıldetıp jıberdı. Keiın de Syr boiyna bırge sapar şektık. Aǧyl-tegıl syr aqtarylǧan sol künder lezde tym alysqa şegınıp kete qoiady dep kım oilaǧan?!
Qūt qonǧan kafedra
Seksenınde de söitıp meiırlengenın körsek deitınbız. Jazmyşqa ne şara… Endı bügın sol sätterdı saǧynyşpen eske alamyz. Ǧylymi jetekşımızben köbıne-köp Säule apaidyŋ dastarhanynda, keide kafedrada kezdesetınbız. Kafedra demekşı… Qazır elımızdegı qaptaǧan universitetterde kafedradan köp närse joq. Är kafedrany bır-bır meŋgeruşı basqaryp otyrady. Olardyŋ tanymaldyq deŋgeiı är türlı. Bıreuı jalpaq jūrtqa keŋınen tanymal. Bıreulerı bala-şaǧasynyŋ, aǧaiyn-tuystarynyŋ arasynda ǧana tanymal. Bıreuınıŋ bedelınen kafedrasynyŋ bedelı ülken. Kerısınşe, endı bıreulerınıŋ bedelı kafedrany da örge süirep keledı. Bıreuı
Kafedrany şıkıreiıp, şırenıp otyryp basqarady, ekınşısı basqarǧan ǧūrly jūrttyŋ äbden
bereketın alyp bolady. Taǧy bırınıŋ änşeiın kafedra meŋgeruşısı degen aty ǧana, tızgın baiaǧyda basqa bıreudıŋ qolyna köşken. Bıreu būl qyzmetke parasatty jolmen kelgen. Bıreu sodan basqa qolaily adam bolmaǧandyqtan et qyzuymen taǧaiyndalyp ketken. Bıreuı kafedra meŋgeruşısıne emes, sol oqu ornynyŋ rektoryna ūqsaidy, ekınşı bıreu kafedra basşysynan görı assistentke köbırek kelıŋkıreidı…
Būl – qazırgı hal. Ilgerıde kafedra meŋgeruşısı degen äkımnıŋ oryntaǧyna aiyrbastamaityn qyzmet edı. Ǧalymnyŋ ǧalymyna, onda da sözımen de, ısımen de soŋyna jūrtty erte alatyn ǧalymǧa ǧana jarasatyn qasiettı lauazym bolatyn. Kafedranyŋ qaq törınde aq qalpaǧyn kiıp alyp, alyptar şoǧyry otyrar edı. Ilım men ǧylymnyŋ ordasy sanalatyn kafedralardyŋ qūty edı olar. Ūlttyq universitette qazaqtyŋ qasiettı qaǧbasy sekıldı bır kafedra bar. Talai tastülektıŋ tomaǧasyn sypyrǧan qazaq ädebietı kafedrasy – ūlt ruhaniiatynyŋ qara şaŋyraǧy.
Ūly Mūhaŋ negızın qalaǧan, ziialylardyŋ ziialysy Zekeŋ – Zeinolla Qabdolov ūzaq jyl basqarǧan kafedra būl. Osynau şaŋyraqtyŋ är müiısıne kısılık pen kışılıktıŋ, paryq pen parasattyŋ, zerdelılık pen ziialylyqtyŋ iısı sıŋgen. Qūtty şaŋyraqty Qabdolovtyŋ basqaru täsılı qairan qaldyrady. «O ǧajap, auditoriiaǧa ūlylyq kırıp kele jatty!» degendı Zeinolla aǧanyŋ özıne aituǧa da bolar edı. Ol kısı kafedraǧa kelgennen-aq qas-qabaq söileidı.
«Mynany bylai ıste, anany olai ıste!» dep nūsqau berıp jatpaidy, bıraq saŋyraudyŋ özı estitındei, meŋıreudıŋ özı tüsınetındei etıp aŋdatady. Zekeŋmen bırge kafedraǧa jaidary jylylyq pen nūrly säule ılese kıredı. Bölmeden şyǧyp ketken soŋ da sol jylylyqtyŋ lebı sezılıp tūrady. Sodan soŋ būl kısınıŋ erekşe jaratylǧan adam ekenın erıksız moiyndaisyŋ. Būǧan basqa ataǧy men şataǧy qosa jüretın keibır ǧalymdardyŋ aspiranttardy alqymnan alyp, oqytuşylarǧa odyraŋdap, mınez körsetıp jatqanyn körgende közıŋ jete tüsedı.
Al oqytuşy tügılı studentke dauys köteru Zekeŋnıŋ tabiǧatynda joq. Bırde mynadai oqiǧa boldy. Qazaq ädebietı kafedrasynyŋ meŋgeruşısı Zekeŋ otyratyn kabinettıŋ syrtqy dälızge qarai aşylatyn esıgı bar edı. Bıraq būl esık ünemı jabyq tūratyn. Zeinolla aǧa öz kabinetıne oqytuşylar jaiǧasqan
Bölme arqyly ötedı. Bırde bır student Zekeŋnıŋ esıgın syrtynan jūlqyp tartyp jatty. Qūlyptauly ekenı belgılı, sonda da qoimaidy. Esıktegı äinekten älgınıŋ sūlbasy körınıp tūr. Aiaǧyn jaqtauǧa tırep, tūtqany şırenıp tūryp tartady. Oqytuşylar bölmesı arqyly ainalyp ötu oiyna kelmeidı. Zekeŋ şydamai syrtqa bettedı. Bız de ılese şyqtyq. Eşkımdı elemei, esıktı aşa almai, älı de tyraştanyp jatqan älgı äŋgüdıkke bıraz qarap tūryp, közın cäl ejıreitıp, baiyppen ǧana: «Äi, sluşai, ū-ū-ia-t emes pe?!», – dedı. Bar bolǧany sol.
Student tūrǧan orynda sıleiıp qaldy. Basqa bıreu bolsa, älgı baiǧūstyŋ jer-jebırıne jeter edı. Jeŋınen süirep, dekanatqa alyp barar edı. Tıptı bolmasa, aty-jönın jazyp alyp, ölerdei qorqytar edı. Äiteuır, mūǧalımderdıŋ studentke älı keletın ädetı bar ǧoi. Zekeŋnıŋ osy bır zılsız jeŋıl keiıstık bıldıruınıŋ özı barlyq jazalau şarasynyŋ qai-qaisysynan da pärmendırek edı. Öitkenı pedagogtık qasiet onyŋ qanynda boldy.
Qūt qonǧan kafedraǧa özge kafedrany basqaratyn ärıptes, dos-jarandary jiı kep tūratyn. Solardyŋ bırı professor Tauman Amandosov dünie salyp, qoştasu räsımı ötkende Zeinolla aǧa: «Universitetke talai jyl eŋkeiıp kırgen esıgınen ol tūŋǧyş ret şalqaiyp şyqty» dedı. Mūndai sanaly söz, qanatty qaǧida, tosyn tırkes kafedranyŋ ışınde sät saiyn aitylatyn.
Qazır akademik degen ardaqty atau oiynşyqqa ainalǧan kez. Doktor da akademik, kandidat ta akademik. Tıptı ömırınde dissertasiia qorǧap körmegen pıradarlardyŋ da bırazy akademik atanǧan. Al bır kezde akademik degen atau «danalyq» degen ūǧymnyŋ balamasyndai boldy. Sol ūǧym Zeinolla aǧa Qabdolovtyŋ bolmysyn däl bederleitın.
Ol basqaratyn kafedranyŋ da märtebesın biıktete tüsetın. Ünemı şäkırtterınıŋ mereiın asyryp otyratyn. Bırde universitettıŋ mäjılıs zalynda Smaǧūl Elubaidyŋ «Aqboz üi» romanyna bailanysty ädebi keş ötıp jatty. Keştı Zeinolla aǧanyŋ özı jürgızdı. Bır sät ūstaz qasyndaǧy qazaq ädebietı kafedrasynyŋ oqytuşylary Zinol-Ǧabden Bisenǧaliev pen Ermek Amanşaevtyŋ qaisysyna söz bersem eken degendei säl oilanyp tūrdy. Söittı de, «Amanşaev Şekspir siiaqty dramaturg bolǧanymen Bisenǧaliev siiaqty dosent emes qoi, sözdı Bisenǧalievke bereiın», – degenı. Bır-aq sätte ekı şäkırtın ekı şyŋnyŋ basynan bır-aq şyǧardy. Bükıl zal dürkırete qol soqty.
Kafedradaǧy jas ärıptesterı turaly tolǧanǧanda: «Būlar – menıŋ qabyrǧaǧa myqtap qaqqan şegelerım ǧoi. Ärine, ärqaisysyn bır-aq ūryp kırgızem, bıraq keibıreuın ekı ret ūru kerek», – dep küldıretın. Ädebiettanudaǧy Zeinolla Qabdolov dästürın berık ūstaǧan sol egesın ızdegen şegeler biyl ūstazdyŋ seksen bes jyldyǧynda bas qosady. Tek sūlu sözben suret salatyn Sardardyŋ özınıŋ joqtyǧy bolmasa…
Taspen ūrǧandy baspen ūru
Zeinolla aǧa ūlt mınezın, ūlt bolǧanda, talai- talai tar jol, taiǧaq keşuden ötken, teperış körgen, sany az, sanasy biık qazaq ūltyna qajettı mınez-qūlyqtyŋ bärın boiyna sıŋırdı. Qabdolov ǧūmyry – ūlt bolyp ūiysu üşın keşırımşıl boludyŋ, tırlıkte syilasyp ötudıŋ, jaqsylyǧyŋdy asyrudyŋ, jamanyŋdy jasyrudyŋ ülgısı. Qabdolovqa ūqsap, bır-bırımızge jyly söz aitsaq, özımızdı ökpeletken kısıge örşelenıp, tūra ūmtylmasaq, tas atqanǧa as ūsynsaq, qaimana qazaqtyŋ bärın bauyrǧa tartsaq, alty alaşqa «ainalaiyn» dep emırensek, qanşa adamnyŋ ömırın ūzartar edık. Bırlıgı mol, berekesı kelısken ūltqa ainalar edık. Az ǧana tırşılıkte itşe yryldasyp jürıp, sony tüsıne almaitynymyz-ai…
Ūlt mınezınıŋ qaltarys-qatparlaryn jetık bıletın ol töŋıregın qas-qabaǧymen ǧana bileitın. Eşkımge artyq söz aitpaityn. Adamnyŋ boiynan tek qana ızgılık körgısı keletın. Jüregıne bız sūqqandarǧa da «sız» deitın.
Keide jany jabyqqanda solardy da ızdeitın… Oiyn tūspalmen aitatyn, astarmen jetkızetın. Dertke şaldyǧyp, jany qinalyp jatqanda da sol daǧdysynan jaŋylmapty.
Auruhanaǧa qaita-qaita tüsken soŋ, şarşady ma, bırde bıraz ünsız jatyp, janynda otyrǧan Säule apaiǧa «Salqyndyq sezıledı…» deptı. Änşeiınde Zekeŋdı emeurınnen ūǧatyn apai sol joly palatanyŋ terezesın jauyp kelıp, aǧanyŋ körpesın qymtapty… Sonda Zekeŋ dertınıŋ auyrlap ketkenın, därıgerlerdıŋ de qaji bastaǧanyn meŋzep otyrǧanyn qas-qabaǧymen ǧana aŋǧartypty.
Akademik Qabdolov şäkırtterıne köp närse üirettı. Bır qyzyǧy, «bylai ısteŋder, olai etıŋder» dep eşqandai nūsqau bergen joq. Jürıs-tūrysymen üirettı. Qimylymen qozǧau saldy. Janarymen jön sıltedı. Jüregımen
ūqtyrdy.
Ol bızdı tek ǧalym ǧana emes, adam boluǧa da baulydy jäne onysyn özımızge de jariia qylmai, älpeştep, aialap otyryp aŋǧartty. Şäkırtterın şaŋyraǧyna jiı jinady. Säule apaidyŋ berekelı qolynan däm tatyryp
otyryp, tek qana sanaŋdy säulelendıretın äŋgımeler aitatyn. Sol arqyly jan dauasy – jyly söz ekenın kökırek közımızge qūiyp berdı. Eşqaşan bıreudı ǧaibattaǧanyn körgen emespız.
Ärine, ūstazymyzdyŋ da ūnatpaityn adamdary boluy mümkın. Bıraq onyŋ parasatty paiymyna qarap, bäz bıreudı ūnatpaitynyŋdy sezdıru üşın onymen kerıldesıp, söz talastyryp äure boludyŋ mındettı emes ekenın aitpai-aq ūqtyq. Jürgen jerınıŋ bärınde ataly söz qaldyrdy. Ūly köştıŋ betı Arqaǧa qarai būrylǧanda bätualy söz aityp, batasyn berıp, şyǧaryp saldy.
Ädemı söiledı. Ädemı jürıp-tūrdy. Ädemı qartaidy. Būdan bız abyroily aqsaqaldyq pen qasterlı qarttyqtyŋ qandai bolatynyn köŋılge tüidık.
Sondyqtan bıreulerge bır närsenı qaita-qaita şegelep, tyqaqtap qoimaityn mazasyz aǧalarymyzdy körgende sonyŋ bärın qas-qabaǧymen aŋǧartatyn ūstazymyz eske tüsedı. Ülkendıgın mındet qylyp, şäkırtterın tūqyrtyp otyratyn şolaq oily şalduar şaldardy körgende eşqaisysymyzǧa salmaq salmaǧan ardaqty aǧany oilaimyz. Ömır boiy bıreulerdı jerden alyp, jerge salyp, ırep soiyp jüretın, keudesı qyjylǧa, kömeiı yzylǧa toly beimaza kısılerdı körgende de Zeinolla aǧanyŋ parasatty beinesın ızdeimız. Öitkenı ol bükıl bolmysymen älgındei mınez- qūlyqqa qarsy boldy. Ol qoian jylǧy ökpe-renışterın eske alyp, memuarlyq şyǧarma jazbady. Baspasöz betınde naizaǧaidai oinaǧan qarsy maqalalardan ırgesın aulaq saldy. Ūltty ūiystyruǧa ūmtyldy. Sondyqtan onyŋ beinesı eldıŋ ūǧymynda bıtımger bidıŋ tūlǧasyndai bolyp jattalyp qaldy. Dünie-mülıkke, qarjy-qarajatqa qūlyqty bolǧan joq. «Osy menıŋ aqşa jönındegı tüsınıgım dorevoliusionnyi ǧoi», – deitın. Mal-mülıkke qūmartpai, ömır boiy jinaǧan, mazmūny bai, taǧylymy tereŋ kıtaptarynyŋ ortasynda ömır sürdı. Jalyqqanda solarmen tıldestı, jabyqqanda solarmen syrlasty. Jalpaq jūrttyŋ jaiylǧan qūşaǧynan bosaǧan sätte solarǧa asyqty. Küllı älemnıŋ qasıretın jan düniesıne ūialatyp, qasietın qalyŋ elge tanytty. Körgenı men bılgenı köp Qabdolovpen bırge talai qazyna kettı. Onyŋ ışkı älemı jūmbaq küiınde qaldy. Äitpese, atam zamannan berı bır-bırıne tıs batyrudy terıs körmeitın bızdıŋ ūlttyŋ kereǧar qylyqtaryn ol aŋǧarmady ǧoi deisız be?! Eldı zobalaŋǧa ūşyratqan jaraly jyldardaǧy osaldyq pen ozbyrlyqty, astamşylyq pen aqylsyzdyqty, qatelık pen qatıgezdıktı, sabyrsyzdyq pen satqyndyqty ol bılmedı ǧoi deisız be?! Azuy kere qarys aibyndy aǧalardyŋ aiaq astynan pendelıkke boi aldyryp, taudai tūlǧasy töbedei tömendegenın ol baiqamady ǧoi deisız be?! Jazyǧyŋ bolsa da, bolmasa da, saǧan sıltenıp, tu syrtyŋnan qanjardai bop qadalatyn qazaqtyŋ dästürlı qaŋqu sözderın ol estımedı ǧoi deisız be?! Ünemı qalyŋ el aldynda jasyndai jarqyldap, kündei külıp, jan-jaǧyna şuaq şaşyp jüretın qyran tektes Qabdolov osy qalpynan arylmai, qamsyz-qaiǧysyz küi keşedı ǧoi deisız be?!
Joq, aŋǧardy, bıldı, baiqady, estıdı… Tek sonyŋ bärın aldymen kökıregınde qorytty, elge ırıtkı salǧannan basqa paidasy joq qolaisyz närselerdı jadynan öşırıp tastap otyrdy. Bälkım, öşırmegen de bolar, ışkı älemınıŋ bır qaltarysynda qaldyrǧan şyǧar.
Ol onsyz da bırlıgınıŋ kemıstıgı bar azǧantai ǧana qazaqtyŋ qūlaǧyn qimyldatyp, tılın türtıp, sanasyn sarsaŋǧa salatyn qoqyr-soqyrdy ortaǧa tastaudyŋ äzırge qajetsızdıgın jaqsy tüsındı. Keide jamannan jirenuden görı üirenuge beiım tūratynymyz bar ǧoi. Al endı jazuy… Bır akademik aǧam aity: «Zekeŋnıŋ jazu şeberlıgın dūşpanynyŋ özı moiyndar edı». Bıraq sol «dūşpan» degen ūǧym Zekeŋnıŋ söz qoldanysynda boldy ma eken?!
Ol bırde estelıkterınde özın ılıp-şalǧan qadırlı aǧalarymyzdyŋ bırıne mereitoiymen qūttyqtap, jedelhat jazyp jatty. Endı bırıne dastarhan üstınde özıne tiesılı basty ūsyndy. Bas ūsyndy!..
Söitıp, taspen ūrǧandy baspen ūrdy… Bız osyny kördık. Qalyŋ eldı qairan qaldyratyn Qabdolov qaǧidasy sonysymen de qymbat!
Bauyrjan OMARŪLY
