Jaqynda keŋes aluǧa Qaraköz esımdı qyz keldı. Ol Niu-Iork qalasynda joǧary bılım alyp, universitettı aiaqtaǧannan keiın sondaǧy ırı kompaniianyŋ bırıne qyzmetke tūrady. Jalaqysy da qomaqty. Qyzmetı bar, tūrmysy da jaqsy. Bıraq, Qaraköz soǧan qaramastan, özınıŋ boiyn bır mazasyzdyq bilep alǧanyn aitady.
– Oqudy bıtırgen soŋ elge kelıp jūmys ısteuge bolmady ma? –dep sūradym.
– AQŞ-qa barmai qalsam, osynda da jūmys tabylar edı, bıraq alatyn jalaqym sonşalyqty köp bolmaityny belgılı. Men ata-anama kömek bergım keledı. Ata-anam, bauyrlarym ekı bölmelı päterdı jaldap tūrady, tapqan-taianǧany eşteŋeden artylmaidy. Onyŋ üstıne ärqaisysynyŋ moinynda nesielerı bar. Sol sebeptı, şetelge ketuge bel budym, – dedı kınälı adamdai tömen qarap. «Basqaşa aitqanda, tuystarym üşın özımdı qūrban ettım. Qazır ondaǧy jalaqymmen ata-anama, bauyrlaryma ülken kottedj alyp bere alamyn. Eŋ bolmasa qartaiǧanda molşylyqta, uaiymsyz ömır sürse eken» deimın dep, Qaraköz köz jasyn sürttı.
«Menen qandai kömek sūraisyz?» dedım. Ol: «Küieuımmen baqyttymyn dep aita alamyn, barlyǧy da jetkılıktı, degenmen jalǧyzdyqty sezınemın. Eldıŋ, jerdıŋ iısın saǧynamyn, senesız be?!. Balalarym balabaqşaǧa, ary qarai
oquǧa barady, uaqyt öte kele olardyŋ salt-sanasy, oiy amerikalyq retınde qalyptasatyny sözsız, sonda men jalǧyzdyqtyŋ zardabyn odan ärı tartatyn bolamyn. Bala-şaǧam bolǧannyŋ özınde, jalǧyz bolatynymdy oilasam, boiymdy qorqynyş bileidı» dep taǧy jylap aldy.
***
Germaniianyŋ Keln qalasynda bank salasyn meŋgergen kelesı bır keiıpkerdıŋ de taǧdyry oqyrmanǧa kädımgıdei oi salady. Ol äŋgımesın ärıden bastady.
«Nemıs jerıne taban tıregen sätte basqa ortaǧa üirenıse almadym. Nemısterde ūialu, qysylu degen atymen joq. Emın-erkın, aşyq-şaşyq jüre beredı ǧoi. Studentter jataqhanada jaǧajaida jürgendei, qalai bolsa, solai kiınedı. Jergılıktı halyq üşın būl – üirenşıktı körınıs. Sol ortada ornymdy taba almai, küizelıske tüstım. Ata-anama «elge qaitamyn» dep talai habarlastym. Alaida, olar azarda-bezer boldy, «Pälenşenıŋ qyzy Germaniiada oqi almai qaityp kelıptı degen sözge qalamyz» deidı. Ata-anamdy jek körıp kettım. «Nege eldıŋ sözımen ömır süruımız kerek? Nege olar menıŋ ömırıme kedergı boluy tiıs?»
Äŋgıme barysynda «Universitette dostaryŋ bolǧan joq pa?» dep sūradym naqtylap.
«Janymdaǧy ukrain qyzy qūndylyqtary ortaq bolǧasyn ba, äiteuır sol ortaǧa tez sıŋısıp kettı. Marina dämhanada daiaşy qyzmetın atqaratyn, menıŋ de jūmysqa tūruyma kömektestı. Köp ūzamai Gans esımdı, bır müşel jas ülken er azamatpen tanystym. Jalǧyzdyqtan qūtylǧym keldı. Bır-bırımızdı ūnatyp, bırge tūrdyq. Menıŋ köŋılım şynaiy edı, bolaşaqqa degen josparym da bar-tyn… Elge qaitatyn uaqyt boldy, Gans jäi ǧana «jaqsy», dep qoştasyp kete bardy. Köŋılım astan-kesten boldy. Özım de sol eldıŋ dästürın «qabyldaǧanymdy» keş tüsındım… Gansty qimai, özıme qol jūmsamaqşy boldym. Soŋǧy ret ata-anamnyŋ dauysyn estıgım keldı… Anam habarlasty sol künderı: «bügın jaisyz tüs kördım, elge qait, «bız senı saǧyna kütudemız» dedı. Osy sözdı kütkenıme qanşa uaqyt boldy deseŋızşı?!» dep ūzaq uaqyt boiy köz jasyn tyia almai otyrdy.
Säule sälden soŋ äŋgımesın qaita jalǧady: «Özennıŋ jaǧasynda otyrǧan küiı ūzaq jyladym. «Adam öletın bolsa, nege ömırge keledı? Baqilyq bolatyn bolsa, būl ömır nege kerek, nege, nege?» degen san qily sūraqtan basym qatty. Ata-anamdy taǧy oiladym. «Senderge keregı şetelde oqydy» degen qaǧaz bolsa, diplomdy qoldaryna ūstatyp, elge barǧan soŋ, ömırımmen qoştassam degen oiǧa keldım… Osylai ärı-särı küi keşıp jürgenımde jasym 28-ge de keldı. Ata-anam «şetelde
oqyǧan nemese bır qyzmettıŋ basyn ūstaǧan, özıŋmen terezesı teŋ jıgıtke tūrmysqa şyǧasyŋ» deidı. Menıŋ jan-düniemmen sanasyp jatqan jan joq…» dep, äŋgımesın aiaqtady ol.
***
Ekı qyzdyŋ taǧdyry ūqsas, ekeuınıŋ de lauazymdy qyzmetı bar. Bırı amerikalyq kompaniiada qyzmet etse, ekınşısı memlekettık ırı qyzmette.
Bıraq ekeuınıŋ de jalǧyzdyq janyn jegıdei jeidı. Erteŋge degen ümıt, sol ümıt jetegınde aldanyşpen ömır sürude.
***
Qaraközdı tyŋdap bolyp,1998 jyldary Amerika Qūrama Ştatynyŋ Harisenburg qalasyna jūmysqa ketıp, sonda tūrmys qūrǧan otandasymyz Gülnärdyŋ taǧdyryn äŋgımeledım. (Gülnär skaip arqyly keŋes alyp tūrady) Gülnär jyl saiyn Almatyǧa ata-anasyna kelıp tūrady. Elge kelgende ūlttyq naqyştaǧy qolöner būiymdaryn ızdeidı. Qoldan jasalǧan tūskiız, syrmaq, körpe, qamşy, torsyq, qoldan toqylǧan kılemderdı jinap alyp ketıp jürdı. Almatydaǧy şeberler auylyna arnaiy baryp, taza qaiyŋ şyrşa aǧaştarynan ydystarǧa tapsyrys berıp, oiuly kamzol, jıbek oramal, zergerlık būiymdardy köptep alyp, sonyŋ ışınde naǧyz qoldan jasalǧanyn taŋdap alady. Taŋdanysymdy jasyrmai būl nege kerek ekenın sūradym. Ol maǧan «Menıŋ dertım bar, ol «saǧynyş sindromy» dedı.
Aituynşa, şeteldegı üiın tek qazaqşa bezendırgen. Barlyq jihazdary qazaqtyŋ oiuymen kömkerılgen. Gülnärdıŋ saǧynyş dertımen auyrǧanyna köp uaqyt bolǧan eken. Bügınde öz üiınde qazaqy iıs şyǧatynyn aitady. «Men qazaq qyzy ekenıme maqtanamyn. Amerikalyq dostarym är jeksenbı saiyn demalysqa şyǧyp, jiı qonaqqa barady. Äsırese, Tehasta bızdıŋ eldıŋ dästürıne ūqsas qonaqjailylyq bar. Balalarym şet elde tuyldy. Olarǧa tuǧannan qazaq ertegılerın tyŋdattym. Üide jürgende terme, halyq änderın ünemı qosyp qoiamyn» deidı ol. On jastaǧy ūly Jasūlan da qazaq änşılerın tyŋdaitynyn, ärı dostarynyŋ da habary baryn jasyrmady. Osylai alystaǧy jerlesımızdıŋ, özınşe bır qazaq älemın Amerika elınde ornatuy men üşın ülken erlıktei körındı. Osy äŋgımenı tyŋdap otyrǧan Qaraközdıŋ köz janarynan quanyştyŋ ba, älde ümıt säulesı me, boiynan jylulyq körgendei boldym.
Tüigenım
Qaraköz «perzenttık, tuysqandyq paryzdy» öteu üşın şeşım qabyldadym, dep özın aldausyratqanymen, özın tolyqqandy emes ekenın sezedı. Atajūrttaǧy auyrtpalyqtan alysqa qaşyp qūtylamyn degenımen, jatjūrttyq mädenietke sıŋıse almai, daǧdarysqa ūşyraǧan jaiy bar. Bailyqqa basyn bailaǧanymen, tuysqandardyŋ materialdyq igılıgın şeştım degenımen, aldamşy dünie bärı. Olar baqytqa bastau bola almaidy. Jürek senbegennen keiın, ornyqpaǧannan keiın aldamşy senımnıŋ kül-parşasy şyǧady bır künı. Sondyqtan jalǧyzdyq sezımın bastan keşken jaiy bar.
