Qazaqtyŋ dastarhany bauyrsaqsyz bolmaidy. Bauyrsaq – berekenıŋ bır belgısı tärızdı. Qarbalas şaqta qonaq kelse, dükennen bauyrsaq ızdep sabylatynymyz sondyqtan.
Alaida, bız on şaqty bauyrsaqty 200-300 teŋgege alyp, «aldanyp» jür ekenbız. Tehnika ǧylymdarynyŋ doktory, önertapqyş ǧalym Qaltai Şkolūlynyŋ jaŋa qūrylǧysyn paidalansaq, bauyrsaqqa tiımdı baǧada qol jetkızuge bolady.
Naqtyraq aitsaq, bügınde Astanada tūryp jatqan ǧalym bır joly 800 kilogramm bauyrsaq pısıretın jaŋa tehnika oilap tapqan.
Moŋǧoliianyŋ Baian-Ölgei aimaǧynda tuyp, mektepten keiın sondaǧy politehnikalyq kolledjde, odan soŋ Mäskeu memlekettık tehnikalyq universitetınde oqyǧan Qaltai Şkolūly 22 önertabysyna patent alǧan. Moŋǧoliiada ǧylymǧa 10 jaŋalyq qosyp, patent alǧan tūlǧaǧa «Moŋǧoliianyŋ üzdık önertapqyşy» degen ataq, altyn medal berıledı eken. Būl därejege bızdıŋ keiıpkerımız Moŋǧoliianyŋ segızınşı azamaty bolyp qol jetkızgen.
Ǧalymnyŋ qoldanbaly ǧylymǧa äkelgen jaŋalyqtary, negızınen, ūn öndırısınıŋ tehnologiiasy, kömır öndırısı, qatty zattardy ūntaqtau ädısı, bauyrsaq öndırısınıŋ tehnologiiasy, kölıkterdıŋ ışten janatyn qozǧaltqyştaryn gazben jūmys ıstetetın jüie, üilerdı gazben jylytudyŋ tiımdı täsılı, kömır, aǧaş siiaqty janǧyş qatty zattardy gazǧa ainaldyru täsılderı sekıldı türlı salaǧa arnalǧan. Bügınge deiın aşqan jaŋalyǧynyŋ 50-60 paiyzy Ūlanbatyrda qoldanysqa engızılıp, tırşılıktı jeŋıldetuge jūmys ıstep otyr eken.
Bırden 800 kilogramm bauyrsaq daiyndaityn tehnikalyq qūrylǧyny ǧalym 1986 jyly oilap tapqan. Jiyrma jyldan berı būl qūrylǧy Ūlanbatyr öndırısınde qoldanylyp keledı.
«Bauyrsaqty qazaqtar ǧana jeidı desek, qatelesemız. Ony moŋǧol, orys, qytai, fransuz qatarly köptegen ūlttardyŋ as mäzırınen de köruge bolady. Endeşe, bauyrsaqty jalpy jūrttyŋ taǧamyna ainaldyru üşın, bazarǧa köptep şyǧaratyn öndırıs qajet dep bıldım. Sondyqtan, jaŋa tehnologiianyŋ tūtas jelısın jasap şyǧardym. Ädette nandy qūrǧaq auada jylumen pısıretın bolsa, al bauyrsaqty qyzdyrylǧan maiǧa quyryp pısıredı ǧoi. Onyŋ qiyndyǧy da sonda» deidı ǧalym.
Sonymen, Qaltai Şkolūly jasaǧan tehnika bır jolda 800 kilogramm bauyrsaq öndıredı. Reseide osy ıspettı qūrylǧy būrynnan bar eken. Alaida, onyŋ mümkındıgı bır saǧatta 36 kilogramm bauyrsaq daiyndauǧa ǧana jetedı.
Bügıngı künı Qazaqstandaǧy, sonyŋ ışınde Astanamyzdaǧy tehnika satatyn dükenderde de Reseidıŋ bauyrsaq pısırgış apparaty satyluda.
Al 1986 jyly-aq patent alynǧan, bır desten 800 kilogramm bauyrsaq daiyndaityn Qaltai Şkolūlynyŋ siqyrly qazanynan köpşılık älı beihabar. Oǧan, ärine, ǧalymnyŋ tarihi otanyna bertınde kelgenı de sebep edı.
Qaltai Şkolūly Astanaǧa Ūlanbatyrdan tört jyl būryn ǧana qonys audarypty. Bügınde S.Seifullin atyndaǧy Qazaq agrotehnikalyq universitetınde sabaq beredı. Bır süiınerlıgı, ol özınıŋ ǧylymi tapqyrlyǧyn qazaqstandyq öndırıstıŋ damuyna jūmsau qajettıgın maqsat etıp qoiypty. Bügınde universitet ǧalymnyŋ ekı önertabysyna patent bergen. Al, būrynǧy ūntaqtau prosesıne arnalǧan jaŋalyǧy boiynşa «Astana-2» elektrostansasymen kelıssözder jürgızılıp jatqan körınedı. Sonymen bırge, tez ärı az şyǧynmen bauyrsaq jasauǧa mümkındık beretın qūrylǧysy da 2016 jyly öndırıske jaratyluy mümkın eken.
Būl oraida: «Qazır ol qūrylǧynyŋ suretı daiyndalyp jatyr. Aldaǧy jyly tehnikanyŋ alǧaşqy ekzempliary jasalyp şyǧady dep ümıttenıp otyrmyz. Būl jūmystar endı qolǧa alynyp otyr» deidı ǧalym.
Jaŋalyq iesınıŋ aituynşa, qūrylǧynyŋ alǧaşqy bır danasyn jasauǧa şamamen 3-4 million teŋge ketedı eken. Al ony neǧūrlym köp şyǧarǧan saiyn qūny arzandai beredı. Būl astanalyqtardy sapasy da qalypty, baǧasy da arzan bauyrsaqpen qamtamasyz etuge mümkındık tuǧyzady.
Nan öndırısındegı käsıpkerler tarapynan sūranys bolsa, būl önertabystyŋ bırşama paida äkeletını, qazaq qoǧamyna da būl jaŋalyq öz jemısın beretını dausyz.
Ǧalymdy mazalaityn mäseleler:
* Menıŋ baiqauymşa, Astanada tehnika ǧylymyna qatysty kıtaptar az. Talapty jastardy qoldau üşın būl saladaǧy eŋbekterdı köp taratu qajet.
* Qazaqstanda ǧylymǧa bölınetın qarajattyŋ 85 paiyzyn matematika, fizika siiaqty ırgelı ǧylymǧa, qalǧan 15 paiyzyn ǧana qoldanbaly ǧylymǧa böledı. Mysaly, älemde şyǧarylmaǧan, şeşımın tappaǧan 10 esep qalsa, tehnika ǧylymdarynda 10 myŋdaǧan şeşılmegen tüitkıl bar. Būl bızdıŋ jäne älemnıŋ örkendeuıne kedergı keltıredı. Sondyqtan, qoldanbaly ǧylymǧa barynşa köŋıl böluımız kerek.
* Elbasy «Nazarbaev Universitetı» studentterı aldynda söilegen bır sözınde «Özgeler salǧan sürleuge tüsıp, böten ızdıŋ şaŋyn jūtu Qazaqstan jastarynyŋ taŋdauy emes» degen bolatyn. Būl jerde qazaq jastarynyŋ basqaǧa jaltaqtamai, tyŋ bastamalarymen, jaŋaşa közqaraspen eŋbektenuın aityp otyr. Būl tehnologiia salasyna da bailanysty.
