AQŞ-tyŋ otyz ekınşı prezidentı Franklin Ruzvelttıŋ «Bır eldıŋ örkeniet därejesı ömır sürgen jerınde aǧaş egu mädenietın qalyptastyrǧanymen ölşenedı» degen keremet sözı bar. Demek, örkeniettıŋ bır ölşemı köşet otyrǧyzyp, ony kütıp-baptaumen saralanady.
Jalpy, tabiǧat aiasynda ündestıkpen ǧūmyr keşken ata-babamyz «Jemıstı aǧaştyŋ basy tömen» dep yrysqa balady ärı «Bır tal kesseŋ, on tal ek» dep eskertıp, aǧaştyŋ qadır-qasietın därıptedı. Qazır osy dästürden jaŋylyp, tym nauqanşyl bolyp aldyq. Köktem şyǧa köşet otyrǧyzyp, mäz bolyp, aqparat etıp jariialaimyz. Küzge deiın sol aǧaş köktep, japyraq jaidy ma, oǧan bas qatyratyn adam az.
Älemde aǧaş egu mädenietın qalyptastyru maqsatynda Halyqaralyq aǧaş egu künın atap ötedı. Tıptı Lesoto, Uganda, Kosta-Rika, Namibiia, Tanzaniia, Malavi, taǧy basqa elderde aǧaş egu künı bar. Bızge de Nauryz merekesınde aǧaş otyrǧyzudy keŋ auqymda nasihattap, mereke aiasynda jastarǧa aǧaş egu mädenietın sıŋıru kerek-aq. Jyl saiyn qalada jäne eldı mekenderde köşet otyrǧyzylyp jatady. Bıraq ony uaqytyly suaru, kütıp ūstau jaǧy kemşın. Köşet otyrǧyzylǧan jerlerdı aram şöp basyp jatady. Al esepte «ol jerde pälenbai aǧaş ösıp tūr» dep körsetıledı.
Aǧaş ekse, adamnyŋ künäsı jeŋıldeitını jönınde aŋyz bar. Ertede bır jıgıt tüs köredı. Tüsınde äkesı şöl dalada köleŋke ızdep jürıptı. Künnıŋ ystyǧynan tabany küiıp, janūşyra aiqailaidy. Jıgıt şoşyp oianady. Auyl ışınde jüz jasaǧan qariiaǧa baryp tüsın jorytady. Sonda: «Balam, äkeŋnıŋ qabırıne aǧaş ek. Äkeŋ qabırde auyrlyq tartyp jatyr. Aǧaş künäsın jeŋıldetedı» dep joridy. Bala ertesıne äkesınıŋ molasyna aǧaş egedı. Ony kütıp, baptap ösırıptı. Bır künı taǧy da tüs köredı. Tüsınde äkesı ülken bır aǧaştyŋ köleŋkesınde jatyr eken.
«Mazar basyna aǧaş ekse, sauaby tırıge de, ölıge de tiedı» degen söz osy aŋyzdan ülgı bop jetıptı.
