Astanada respublika boiynşa jūmyssyzdyqtyŋ eŋ tömengı körsetkışı tırkelgen. Alaida, köpşılıktıŋ jūmysşy mamandyqtardy mıse tūtpai, joǧary lauazymdy oryndarǧa köz tıgetını jiı kezdesetın jaǧdai eken. Būl jäne özge de özektı mäseleler jönınde Astana qalasy äkımdıgıne qarasty Jūmyspen qamtu ortalyǧynyŋ direktory Oljas Omar baiandap berdı:
– Elbasy 2015 jylǧy 30 qaraşadaǧy halyqqa arnaǧan Joldauynda jūmyssyzdar jönınde öte däl aityp ötken: «Jūmyssyzdar» deimız. Bos jūmys oryndar järmeŋkesınde «mıne, sızge jūmys» dep ūsynǧanda, «joq, barǧym kelmeidı» deidı olar. «Endeşe, basqa jūmys» dep taǧy bıreuın beredı. Ne qylǧan jūmyssyz sonda? Ol şynymen bos jürgen bolsa, sol jūmysty quana qabyldau kerek. Jūmys bar jerge jetıp baruy tiıs. Erkeletıp jüretın jaǧdai emes. Istegısı kelmei me? Demek oǧan jūmystyŋ keregı bolmaǧany ǧoi!».
Adamdar şynymen söitedı. Jūmys ızdeu üşın emes, köbıne bızge «jūmyssyz» statusyn alu üşın keledı. Ondai «ataqtyŋ» ne üşın kerektıgın özderı de bılmeidı. Telefonnyŋ soŋǧy modelın satyp aluǧa jeterlık ailyǧy bar, atauy maqtanarlyq qiialyndaǧy jūmysty ızdep ailap-jyldap jastar jüredı. Jastardyŋ idealy – Eŋbek adamy bolu kerek! Äuelı balǧa ūstap, ne bolmasa nan pısırıp üirengen dūrys, al ekonomist, zaŋgerlıkke ülgeru qiyn emes. Öitkenı, jūmysşy mamandyqtar eşqaşan sūranystan tüspeidı.
– Astanadaǧy jūmyssyzdar sany qanşa?
– Ortalyǧymyz jūmyssyzdar sanyn esepteumen ainalyspaidy, bızdıŋ mındetımız – kömegımızge jügıngen azamattardy jūmyssyz retınde tırkep, ekı qolyna bır kürek tauyp beru. Al, halyqty jūmyspen qamtu turaly zaŋda anyq körsetılgendei, jūmyssyzdar dep kırıs äkeler eŋbek qyzmetimen ainalyspaityn, jūmys izdep jürgen, eŋbek etuge äzir jeke tūlǧalardy ataidy. Iаǧni, qūr tırkelu üşın emes, şynymen jūmys ısteuge daiyn bolyp kelu kerek. Naqty sandy aitar bolsaq, qaŋtar aiynan berı bız 1297 adamdy tūraqty jūmysqa ornalastyrdyq, 683 azamat qoǧamdyq jūmysqa jıberıldı.
Sondai-aq, 2015 jyldyŋ qorytyndysyna säikes, Astanada respublika boiynşa jūmyssyzdyqtyŋ eŋ tömengı körsetkışı tırkeldı. 4,7 paiyzdy qūraǧan elordadaǧy jūmyssyzdyq deŋgeiı – 2014 jyldyŋ ūqsas kezeŋımen salystyrǧanda edäuır tömendegen.
– Jūmyssyzdardy tırkeu neden bastalady?
– Aldymen memlekettık organdardyŋ aqparattyq jüielerı arqyly keluşı jaily mälımetterdı tekserıp, bes künnen keşıktermei jūmyssyz retınde tırkeimız. Mäselen, zeinetaqy audarymdaryna qarap ötınım beruşı tabysynyŋ bar-joǧy anyqtalady.
Jūmys ızdeuşıge säikes vakansiialardy tauyp berıp, ortalyq joldamasymen jūmys beruşıge jıberemız. Jūmys beruşınıŋ öz talaptary bolady, bızden barǧan adammen äŋgımelesu jürgızedı de, jūmysqa alamyz dep şeşse, joldamaǧa qabyldaǧanyn jazyp beredı. Al, azamattyŋ joly bolmasa, 10 küntızbelık kün ışınde bır ret bolsa da Jūmyspen qamtu ortalyǧyna kelıp, jūmys ızdeuın jalǧastyruǧa mındettı.
– Qai jerde qandai bos oryn baryn bılu üşın jūmyssyz retınde tırkelu kerek pe?
– Joq. Jūmysynyŋ bar-joǧyna qaramastan, vakansiialar jaily aqparatty aluǧa kez kelgen azamattyŋ mümkındıgı bar.
– Onda jūmyssyzdyq boiynşa tırkeludıŋ ne qajetı bar?
– Käsıptık oqytu, qaita daiarlau, äleumettık jūmysqa ornalasu, jastar täjıribesıne qatysu sekıldı memlekettık qoldauǧa ie bolu üşın qajet. Iаǧni, biudjet şyǧyny jūmsalatyn jerde jūmyssyz retınde tırkelu mındettı.
– Jūmyssyzdyq boiynşa järdemaqy bar ma?
– Joq, ondai järdemaqy qarastyrylmaǧan. Tek jūmysynan aiyrylu jaǧdaiyna qatysty äleumettık tölem degen bar. Mūndai kömek mındettı äleumettık saqtandyru jüiesınıŋ qatysuşylaryna ǧana berıledı. Ol 4 aiǧa deiın, eŋbek ötılıne bailanysty tölenedı. Jūmysynan aiyrylu jaǧdaiyna äleumettık tölem taǧaiyndau tärtıbı jäne ony jüzege asyru tetıgı Qazaqstan Respublikasynyŋ mındettı äleumettık saqtandyru turaly zaŋnamasyna säikes aiqyndalady.
– Bärımızge belgılı alaŋdatarlyq mäsele – oqudy endı bıtırgender üşın jūmysqa tūru oŋai şarua emes. Tülekterge qandai kömek qarastyrylǧan?
– Jasyratyny joq, jūmys beruşıler öz qyzmetkerlerın eŋbek ötılı bar, jūmystyŋ qyr-syryn bıletın bılıktı maman retınde körgısı keledı. Tıptı, jai kömekşı retınde eşkım qabyldamasa, oqu tabaldyryǧyn endı attaǧan jas tülek mūndai talaptan qalai şyqsyn? Mekemedegı bır-ekı ailyq jūmystyŋ özı jas mamanǧa äjeptäuır käsıbi sabaq bolatyn edı. Osy tūrǧyda «Jastar täjıribesınıŋ» maŋyzy zor. Būl baǧdarlama joǧary oqu oryndary men kolledj tülekterıne mamandyǧy boiynşa alǧaşqy täjıribesın jinauǧa jaǧdai jasaidy. Ädette täjıribe barysynda eŋbekke degen erekşe qabıletımen jūmys beruşınıŋ közıne tüsken jas azamattar sol käsıporynǧa tūraqty türde jūmysqa ornalasyp jatady. 2015 jyldyŋ qorytyndysy boiynşa, atalmyş baǧdarlamaǧa 590 jas tülek qatysty. Al, jyl basynan berı 214 adam «Jastar täjıribesınen» ötude.
– Jastar täjıribesınen ötu üşın ne ısteu kerek?
– Diplom alǧanyna üş jyldan aspaǧan 29 jasqa deiıngı är azamat 6 ailyq «Jastar praktikasy» baǧdarlamasyna qatysa alady. Sondai-aq, tülektıŋ būǧan deiın mamandyǧyna säikes eş jerde eŋbek etpegenı – basty talaptyŋ bırı. Atap öterlıgı, jastarǧa memleket tarapynan 45 800 teŋge kölemınde jalaqy tölenedı. Baǧdarlamaǧa qatysu üşın bar bolǧany Astana qalasy Jūmyspen qamtu ortalyǧyna kelu kerek. Ümıtkerdıŋ özımen bırge jeke kuälıgı men diplomy boluy tiıs.
– Jūmyspen qamtuǧa qatysty järmeŋkeler jiı ötedı. Būl qanşalyqty tiımdı şara?
– Bırneşe mekemenı aralap, jūmys ızdep jürgen bır ǧana adamdy elestetıŋız. Bır künı qanşa jerge baryp ülgerer deisız? Al, järmeŋkenıŋ artyqşylyǧy sol – jūmyssyzdar men jūmys beruşılerdı bır ortada kezdestıremız. Tüiındemesın qanşama jerge tastap, sol mezette jūmysqa qatysty äŋgımelesuden ötuge mümkındıkterı bar. Järmeŋkenıŋ qyza tüsetın uaqyty – jaz mezgılı.
Jalpy, byltyr10 järmeŋke ötkızdık. Al, biyldyqqa – ekı bos jūmys oryndar järmeŋkesı ūiymdastyryldy. Onyŋ soŋǧysy 17 nauryzda mümkındıgı şekteulı jandarǧa arnalǧan bolatyn. Būl järmeŋkege Astana qalalyq memlekettık mūraǧaty, «Zelenstroi» AQ, № 5, № 1 emhana, «Astana Konvenşn Biuro» JŞS, «Astana-Energiia» AQ, «Habar» Agenttıgı» AQ, Astana qalasy Bılım basqarmasy syndy bas-aiaǧy 23 jūmys beruşı qatysyp, bos jūmys oryndaryn ūsyndy. Sonyŋ ışınde sūranysqa ie bolǧan mamandyqtar: medtırkeuşı, medbike, elektrogazosvarşik, aiaq kiım jöndeu şeberı, jürgızuşı, elektrik, juu maşinalarynyŋ operatory, metall jäne temırbeton konstruksiialaryn montajdauşy. Järmeŋkege kelgen 148 mümkındıgı şekteulı azamat «Jūmyspen qamtu 2020 jol kartasy» baǧdarlamasy şeŋberınde bılıktı mamandardan keŋes alyp, 41 adam jūmys beruşımen sūhbattasuǧa jıberıldı.
– Eŋ joǧary jalaqyny kımder tabady?
– Jūmyspen qamtu ortalyǧynyŋ mälımetter bazasynda tırkelgen bos jūmys oryndarynyŋ basym köpşılıgı sauda jäne qūrylys salasyna tiesılı. Elordada tehnikalyq jäne jūmysşy mamandyqtary jetıspeidı. Jūmys beruşıler qūrylysşy, elektrik, santehnik, montaj jasauşy, qūrylys maşinalarynyŋ maşinisterın köp sūraidy. Äsırese eŋ köp jalaqyny qūrylysşylar men auyr jük kölıkterınıŋ jürgızuşılerı tabady. Olardyŋ tabysy 150 myŋnan kem emes. Al äielder arasynda mektepke deiıngı mekemelerdıŋ tärbieşısı, konditer, satuşy, şaştaraz, aspaz, medbike siiaqty mamandyqtar sūranysqa ie bolyp otyr.
Sūhbattasqan Mädina JAQYP
