Bügın – Memlekettık qyzmetşıler künı. Memlekettık qyzmetkerge artylar mındet te, jauapkerşılık jügı de auyr. Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev «Jaŋa jaǧdaidaǧy Qazaqstan: ıs-qimyl kezeŋı» atty Joldauynda Memlekettık qyzmet jüiesın retke keltırıp, qaita kūruǧa tapsyrma berdı. Jalpy Prezident memlekettık qyzmettıŋ maŋyzy turaly ünemı aityp kele jatyr. Käsıbi mereke qarsaŋynda Memlekettık qyzmet ısterı agenttıgınıŋ Nūr-Sūltan qalasy boiynşa departamentınıŋ basşysy Jandos Särsenmen osy turaly äŋgıme örbıttık.
Jandos Şeralyūly, memlekettık qyzmetkerdıŋ etikasy qoǧamda köp talqylanady. 2015 jyly qabyldanǧan Ädep kodeksıne biyl özgerıster engızıldı. Būl qandai özgerıster?
– Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev aǧymdaǧy jyldyŋ qaŋtar aiynda Parlament Mäjılısınıŋ otyrysynda jäne keiınnen sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl mäselelerı jönındegı jiynda söilegen sözınde memlekettık apparattyŋ jūmysyna jaŋaşa közqaras qajet ekendıgın jäne memlekettık qyzmet jüiesı ıs jüzınde servistık sipat alyp, klientke baǧdarlanuy üşın tübegeilı özgerıstı talap etetının atap öttı.
Qoǧamda bolyp jatqan özgerıster memlekettık basqaru jüiesın jaŋaşa ūiymdastyru qajet ekendıgın ūǧyndyryp otyr.Osyǧan bailanysty qoǧamnyŋ memlekettık organdarǧa degen senım deŋgeiın arttyryp, halyqpen kerı bailanysty jaqsartu baǧytynda jūmystar atqaryluda. Bızdıŋ aldymyzda adamǧa baǧdarlanǧan memlekettık basqarudyŋ jaŋa modelın qalyptastyru maqsaty tūr.
Jaŋa ädep kodeksındegı özgerısterge toqtalatyn bolsaq, būrynǧy Ädep kodeksınde memlekettık qyzmetşılerge qoiylatyn moraldyq-adamgerşılık talaptar men olardyŋ mınez-qūlqynyŋ negızgı qaǧidattary bırge qaralyp kelgen bolsa, jaŋa redaksiiada memlekettık qyzmetşıge qoiylatyn ädep talaptary memlekettık qyzmetşınıŋ qyzmettık ädebıne qatysy joq erejelerden bölek, öz aldyna jeke qarastyrylyp otyr.
Jaŋa Ädep kodeksı eŋ aldymen, qyzmettık ädep standarttaryn belgıleuge baǧyttalǧan jäne memlekettık qyzmetşılerdıŋ boiynda moraldyq-adamgerşılık qasietterdı ornyqtyrudyŋ negızı bolyp tabylady.
Mūnymen qatar, jaŋa Kodekste Memlekettık qyzmet ısterı agenttıgı men onyŋ aumaqtyq organdary, qyzmettık ädeptı būzudyŋ profilaktikasyn üilestıruşı organdar retınde aiqyndalyp otyr. Osyǧan bailanysty, aldaǧy uaqytta Ädep jönındegı uäkılderdıŋ, komissiialar men keŋesterdıŋ ädep būzuşylyqtardy eskertu jäne aldyn alu boiynşa jūmystary jandandyrylatyn bolady.
– Sız basqaratyn mekeme etikany saqtau boiynşa memlekettık organdardy tekserıp tūra ma? Eger tekserseŋızder, qorytyndylary qandai?
– İä, departament memlekettık qyzmet salasyndaǧy zaŋnamanyŋ, memlekettık qyzmetşılerdıŋ qyzmettık ädep normalaryn saqtauyna memlekettık baqylaudy jüzege asyruşy uäkılettı organ bolyp tabylady.
Memlekettık qyzmetşılerdıŋ ädebı men mınez-qūlqyna qatysty jeke jäne zaŋdy tūlǧalar men memlekettık qyzmetşılerdıŋ aryz-şaǧymdary kelıp tüsken jaǧdailarda, ondai ötınışter jospardan tys tekseru jürgızu arqyly qaralady.
Sonymen qatar uäkılettı organ retınde kündelıktı negızde äleumettık jelıler men BAQ monitoring jürgızılıp, toqsan saiyn Bas prokuraturanyŋ Qūqyqtyq statistika jäne arnaiy esepke alu komitetınen tiıstı aqparat sūratylyp, qyzmetten tys uaqytta jalpyǧa bırdei qabyldanǧan moraldyq-ädeptılık talaptaryn ūstanbaǧan, qoǧamǧa qarsy mınez-qūlyq jaittaryna jol bergen memlekettık qyzmetşılerge qatysty tiıstı şaralar qoldanylady.
– Sızdıŋşe, qazırgı memlekettık qyzmetkerdıŋ bet-beinesı qandai boluy kerek?
– Memlekettık qyzmet atqaru qoǧam men memleket tarapynan erekşe senım bıldıru bolyp sanalatyndyǧyn eskersek, bügıngı taŋda memlekettık qyzmetşılerdıŋ moraldyq-ädeptılık beinesıne joǧary talaptar qoiylady.
Qoǧam jäne jūrtşylyq tarapynan memlekettık qyzmetşı barlyq küş-jıgerın, bılımı men täjıribesın öz qyzmetın adal ärı käsıbi tūrǧyda atqaruǧa jäne Otanymyzǧa qaltqysyz qyzmet etuge jūmsaidy degen senım qalyptasqany anyq.
Atap ötetın jait, jaŋa redaksiiadaǧy Ädep kodeksınıŋ qūrylymy özgertılıp, «Memlekettık qyzmettıŋ ädeptık qaǧidattary» dep atalatyn tarau engızılıp otyr. Osyǧan säikes, memlekettık qyzmetşılerdıŋ qyzmettık ädebı alty qaǧidatqa negızdelıp otyr. Olar – adal niet, adaldyq, ädıldık, aşyqtyq, sypaiylyq jäne klientke baǧdarlanuşylyq.
Jalpy alǧanda, bügıngı memlekettık qyzmetşı memlekettık qyzmettıŋ negızgı tūtynuşysy sanalatyn halyqtyŋ talabyna barynşa ikemdı, jūrtşylyqpen jūmys ısteuge daiyn bolyp, öz jūmysynyŋ aşyqtyǧyn qamtamasyz etuı tiıs.
– «Bärın kadr şeşedı» degen söz bar. Memlekettık qyzmetke qabyldau üşın konkurs ötkızıletının bılemız. Būl qanşalyqty ädıl ötedı dep oilaisyz?
– Köptegen jyldar boiy eldıŋ memlekettık qyzmetı däiektı reformalaudan öttı jäne bügıngı künı Qazaqstanda ornyqty memlekettık apparat qalyptastyrylyp, memlekettık qyzmettıŋ «mansaptyq modelı», meritokratiia qaǧidattary engızıldı jäne memlekettık qyzmetşılerdıŋ damuy qamtamasyz etılude.
Memlekettık lauazymdarǧa ornalasudyŋ konkurstyq negızın engızu azamattardyŋ teŋ qoljetımdılıkke konstitusiialyq qūqyqtarynyŋ ıske asyryluyn qamtamasyz ettı, būl öz kezegınde kandidattardy taǧaiyndau kezınde bäsekelestık käsıbilıktı arttyruǧa yqpal ettı.
Alaida osy konkurstyq ırıkteu räsımderınde älı de bolsa bırqatar tüiındı problemalar baiqaluda. Sol sebeptı ırıkteu jüiesın odan ärı jetıldıru qajet. Osyǧan bailanysty agenttıkpen halyqaralyq täjıribenı zerdeleu negızınde äkımşılık memlekettık qyzmetke ırıkteu qūraldaryn damytu boiynşa şaralar qabyldanuda. Nätijesınde mätındık aqparat jäne sanmen jūmys ısteu qabıletıne testıleudı qamtityn, qūzyrettılıkter boiynşa sūhbat jäne basqa da jaŋa täsılder äzırlendı. Būl rette ırıkteu prosesınıŋ aşyqtyǧy men klientke baǧdarlanuy konkurstyq räsımderdı tolyq sifrlandyru arqyly qamtamasyz etıletın bolady.
Al konkurstyq räsımderdıŋ ädıldıgıne keletın bolsaq, bügıngı taŋda ärbır ötkızılıp jatqan konkurstar 100 paiyz baiqauşylar men sarapşylardyŋ qatysuymen ötkızıledı. Mūndaǧy basty maqsat – konkurstyq proseduranyŋ aşyqtyǧyn tolyq qamtamasyz etu.
– Jemqorlyq – jegı qūrt. Jasyratyny joq, memlekettık qyzmet salasynda būl jiı kezdesedı. Sybailas jemqorlyqty boldyrmau üşın qandai jūmystardy jürgızesızder?
– Şynynda da, köp jaǧdaida memleket mülkın talan-tarajǧa salyp, biudjetten qarjy jymqyryp, mekeme qarjysyn üptep ketıp, bas paidasyna jaratyp, taǧy basqa da zaŋsyz ıs-äreketterge barǧan memlekettık qyzmetşılerdıŋ, keibır joǧary lauazym ielerınıŋ kesırınen jūmysyn berıle ıstep, maŋdai terın töge qyzmet atqaryp jürgen memlekettık qyzmetşılerdıŋ bedelıne nūqsan keletını jalǧan emes.
Jūrtşylyq keibır kezderı qyzmetımızdıŋ jaqsy jaǧynan görı terıs jaǧyn alǧa tartatyndyǧy ökınıştı jaǧdai. Halqymyzdyŋ daŋqty batyry Bauyrjan Momyşūlynyŋ «Tärtıpke bas igen qūl bolmaidy, tärtıpsız el bolmaidy» degen qanatty sözı bar. Ädep kodeksın basşylyqqa alyp, memlekettık qyzmetşınıŋ bedelın, märtebesın tüsırmeudı ünemı nazardan tys qaldyrmau är qyzmetkerdıŋ jadynda boluy tiıs. Özınıŋ lauazymdyq jauapkerşılıgın tüsınıp, qyzmetın jeke basynyŋ qamy üşın paidalanbai, memleket ısıne adal bolu – ärbır memlekettık qyzmetşınıŋ paryzy.
Memlekettık qyzmetşılerdıŋ Ädep kodeksıne säikes qyzmet atqaruy – qoǧam men memleket tarapynan erekşe senımge ie boludyŋ kepılı. Alaida sız mysal keltırgendei, keide sol senımge selkeu tüsırıp, ädeptılıkten attaityn qyzmetşıler kezdesıp jatady. Osy rette qyzmettık ädep normalaryn būzuşylyqtardy, onyŋ ışınde memlekettık qyzmetke kır keltıretın tärtıptık terıs qylyqtardy qarastyryp, talqyǧa şyǧaratyn Ädep jönındegı keŋes jūmys jasaidy.
Aita ketu kerek, Ädep jönındegı keŋes jazalauşy organ bolyp tabylmaidy. Ädep jönındegı keŋestıŋ qyzmetı eŋ aldymen memlekettık qyzmet turaly, sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl turaly zaŋnama talaptarynyŋ jäne qyzmettık ädep normalaryn būzudyŋ aldyn aluyna baǧyttalǧan.
Osy tūsta eskeretın jait, ädeptılık ol tek memlekettık qyzmetkerlerge qatysty ūǧym emes, ol qoǧamnyŋ barlyq ökılderıne tän qasiet boluy tiıs.
– Memlekettık qyzmetker jalaqysynyŋ tömendıgı turaly da jiı aitylady. Sızdıŋşe, jalaqyny kötergen dūrys pa, älde jetkılıktı dep oilaisyz ba?
– Bügıngı taŋda memlekettık qyzmetşılerdıŋ jalaqysyn faktorlyq-baldyq şkalaǧa süienıp tölenetın pilottyq joba engızılgen. Atalǧan pilottyq joba engızılgen memlekettık organdarda eŋbekaqy 2-2,5 ese östı. Eŋbekaqy töleudıŋ jaŋa jüiesın engızu qyzmetkerlerdıŋ jalaqy deŋgeiın jeke sektorǧa jaqyndatuǧa, ortalyq pen öŋırler arasyndaǧy lauazymdyq jalaqy aiyrmaşylyǧyndaǧy teŋsızdıktı azaituǧa jäne jalpy memlekettık qyzmettıŋ tartymdylyǧyn arttyruǧa mümkındık berdı.
Jalaqy az ba, älde jetkılıktı me degen sūraǧyŋyzǧa toqtalatyn bolsaq, būl tūrǧyda türlı oilar men pıkırler bar. Tıptı keibırı mäselenıŋ törkınıne köz jügırtpesten, olardyŋ jalaqysy jetkılıktı deŋgeide, tıptı köp degen oilaryn jetkızıp jatady. Būl pıkırdı terıs dep esepteimın. Nege deseŋızder, kez kelgen daryndy, bılıktı maman bırınşı rette qyzmet taŋdaǧanda jalaqy mölşerıne qaraityny mälım. Osy rette köp jaǧdaida memlekettık qyzmetpen salystyrǧanda jalaqysy joǧary jeke sektor men kvazimemlekettık sektordyŋ aldymyzdy orap ketetını jalǧan emes. Sol sebeptı käsıbi bılıktı qyzmetkerlerdı memlekettık qyzmetke köbırek tartu üşın bäsekege qabılettı jalaqy, äleumettık qorǧau mäselelerın ūsyna aluymyz qajet. Demek, memlekettık qyzmettıŋ tartymdylyǧyn arttyrmai, daryndy, käsıbi bılıktı mamandardy tarta almaitynymyz haq. Al käsıbi memlekettık apparat, käsıbi qyzmetkerlerden tūratyny belgılı. Sol sebeptı būl mäsele kün tärtıbındegı maŋyzdy mäseleler qatarynda boluy tiıs dep esepteimın.
Mäselen, Ekonomikalyq yntymaqtastyq jäne damu ūiymy elderınıŋ halyqaralyq täjıribesın negızge alsaq, onda käsıbi memlekettık apparat qūru üşın tek qana atqarylǧan qyzmet üşın jalaqy töleu jüiesın engızu jetkılıksız, būdan bölek qyzmetşılerdıŋ mansaptyq ösuı, özın-özı damytu deŋgeiı, basqaruşylyq täjıribesınıŋ joǧary boluy jäne de ışkı motivatorlardyŋ boluy da asa maŋyzdy rol atqarady. Osylaişa atalǧan mäselege jan-jaqty äreket etu özınıŋ oŋ nätijesın beredı.
– Äŋgımeŋızge raqmet! Käsıbi merekelerıŋız qūtty bolsyn!
