«…Kelısımımdı aǧaŋ berıp qoiypty. Özım būrynyraq estısem, at-tonymdy ala qaşar edım. Öitkenı, sözge şorqaqpyn ǧoi» dep, külıp qarsy aldy apai. Döŋgelek jüzdı, jūqa öŋdı, közıldırıktı aqsary äiel. Qolynda otaǧasynyŋ syrty qara kıtaby bar. Rasynda, äŋgımege şorqaq. Bäzbır būrymdylardai susyldap tūrǧan joq. Būl – «Qūtmeken», «Ör Altai, men qaiteiın biıgıŋdı», «Mūnar taudy, mūzart şyŋdy aŋsaimyn», «Köŋıldıŋ kök dönenı», «Batqan künnıŋ boiauy» syndy kıtaptarymen tanys qalamger Älıbek Asqarovtyŋ üiındegı jeŋgei. Esımı – Zäigül.
«Bız de sybaǧa jeuge laiyq jıgıtter edık»
Jazuşy şaŋyraǧyn nege jaǧaladyq?.. El aldynda jürgen Älekeŋdı qyryq jylǧa juyq uaqyttan berı bır jastyqta basy tüiısken jarynan artyq kım bıledı? Sodan keiın ǧoi, Zäigül apaidy mazalaǧanymyz.
Aldymen, otanasy jönınde az-kem äŋgımelesek. Jaŋa aittyq, köp söilemeidı. Kömeiınen söz tüsıru arlannyŋ azuynan baǧlan qozyny araşalaǧannan qiyn. Tek erınıŋ qamyna jaratylǧan näzık jandai. Äiel bıtken osyndai-aq bolsyn degızedı! Qūdai qosqan qosaǧyn jaryn patşadai köretını ısınen de, sözınen de baiqalyp tūr.
Osy Zäigül jeŋgemız ǧoi, ılgerıde, astana Arqaǧa köşken jyldary bızdıŋ gazettıŋ esep-qisap bölımınde qyzmet etıptı. Onda jurnalist-jazuşy Didahmet Äşımhan «Astana aqşamynyŋ» bas redaktorynyŋ bırınşı orynbasary. Jurnalistikanyŋ basqa da bırqatar saqa jıgıtterı osy basylymda. Bärı «boidaq». Öitkenı, jaŋa elordaǧa äiel, bala-şaǧalaryn älı köşırıp äkele qoimaǧan. Bärı päter jaldap tūrady.
Bırde Didahmet aǧa Almatyǧa jol jürmek bolady. Ony estıgen Zäigül jeŋeşemız sol kısınıŋ jolazyǧy dep bır dorba et asyp äkeledı ǧoi. Didekeŋ redaksiiadaǧy jıgıttermen äŋgıme soǧyp otyryp, «Oibui, men jolǧa şyǧuym kerek eken ǧoi. Qaldym, oibai, qaldym poiyzdan» dep, apyl-ǧūpyl attanyp ketedı. Bır uaqytta Zäkeŋ keledı. «Didahmet qaida?» «Ketıp qaldy». «Oi, men et asyp äkelıp edım, aǧalaryŋnyŋ sybaǧasy senderge būiyrǧan eken, jei qoiyŋdar» dep, redaksiiadaǧy jıgıtterdıŋ aldyna qoia salypty. Sonda Talǧat Batyrhan et jep otyryp «Täte, bız de öz aldymyzǧa sybaǧa jeuge laiyq jıgıtter edık qoi» dep qalady qarap otyrmai. Būl äzılge pälendei män beredı dep oilaǧan ba? Zäigül apai erteŋgısın taǧy bır tabaq et asyp, alyp kelıptı…
«Kışkene suretım keudesınen tüspeitın»
Apaidan Älekeŋmen alǧaşqy tanystyǧy töŋıregınde syr suyrtpaqtadyq. «Jürgen jerı köŋıldı bolatyn» deidı. Sūlu Zäigüldı jaulap alǧan Älıbektıŋ osy mınezı bolsa kerek. «Menıŋ kışkene suretım bar edı. Sony keudesıne tösbelgı sekıldı taǧyp alatyn. Mūny maǧan degen ystyq sezımınıŋ bır aiǧaǧy dep tüsındım». Mıne, qalam iesı sezımge adal keledı. Jüregı qalaǧanyn qūlai süiedı. Altaidyŋ oǧlany aruyn qolyna solai qondyrǧan eken…
Soŋǧy kezderı qalamymen äiel beinesın kelıstırıp somdap jürgen jazuşynyŋ jarynan «Älekeŋnıŋ şyǧarmalarynan özıŋızdı kezdestırmeisız be?» dep sūradyq. «Men Älıbektıŋ qai tuyndysynyŋ bolmasyn, alǧaşqy oqyrmanymyn. «Äiel parasatynyŋ» keibır tūstarynan özımdı körem. Mäselen, «Qaljan men Läzizada» menıŋ mınezderım bar» deidı apai.
Bır qyzyǧy, Zäigül «Äiel parasaty» kıtaby jaryqqa şyqqanşa, mūqabasyna tūŋǧyş nemerelerı Aqerke ekeuınıŋ suretın qoiǧanyn bılmeptı. «Alpys jasqa tolǧanymda äkelıp bır-aq körsettı. Şamasy, qarsy bolatynymdy bıldı ǧoi deimın» dep, syqylyqtai küledı.
«Qairan, Oralhan aǧa!..»
«Sauytbekpen, Didahmetpen, Märiiamen, Kädırbek aǧamen student kezımızden aralasamyz. 1975 jyly üilenıp, Almatyǧa kelgennen Oralhan aǧanyŋ otbasymen aralastyq» dep, Älekeŋnıŋ ortasy jönınde äŋgımege köştı apai. Oralhan Bökeidıŋ de köŋıldı, jaidary jan bolǧanyn esıne aldy. Otbasylyq eskı albomdy aqtaryp otyrǧanda, «Altaidyŋ kerbūǧysy» atanǧan qalamgerdıŋ suretı közımızge köp şalyndy. «Mynau teledidar körıp otyrǧanda, mynau taudyŋ etegınde seruen qūryp jürgende tüsken aǧalaryŋmen. Al, mynau jūmys babynda…» dep tanystyrady otanasy.
«Qairan, Oralhan aǧa, tabaldyryqtan attaǧanda dastarhannyŋ mol jaiylyp tūrǧanyn ūnatatyn edı. Äsırese, kışkene balalardy köre qalsa, eljırei ketetın. Tūŋǧyşymyzdyŋ esımın Iŋkär dep qoiǧan da sol kısı bolatyn. Endı bosanyp, perzenthanada jatqanymda, tıldei qaǧazǧa jazyp jıberıptı, «Säbidıŋ esımın osylai qoiarsyŋdar» dep». Aǧasy jaily saǧynyşpen syr aqtarǧan apai Aiman jeŋgesınıŋ tūŋǧyşyna kındık şeşe bolǧanyn jetkızdı. «Oralhan sol jyldary «Jalyn» jurnalynda ısteitın. «Iŋkär» taqyrybymen şyǧarmasy da jaryq körgenı esımde» deidı.
Semeidegı sauda tehnikumyn bıtırgen Zäigül apai Oralhan Bökeidıŋ üiıne jaqyn mekemelerdıŋ bırınde jūmys ısteidı. Aiman jeŋgesı jiı soǧyp tūrady eken. «Mamyr aiy bolsa kerek, qolynda konfet toly qoraby bar, keldı. «Mynany kındık balama aparyp berşı» dedı. Jüzı synyq, reŋı bırtürlı. Jaǧdaiyn sūradym. «Aǧalaryŋ Qyrymǧa demaluǧa ketıp edı» dep qysqa qaiyrdy. Maǧan qoştasqandai äser qaldyrdy sonda… Arada ekı-üş kün ötpei qaraly habar jettı ǧoi». Osyny aitqan apai bır sät tereŋ oiǧa erık bergen…
Jazuda küi talǧamaidy
Qalam ūstaǧandardyŋ köbısı tynyştyqty qalaidy, küi talǧaidy. Al, Älıbek aǧaǧa bärıbır körınedı. Eŋ bastysy, bala-şaǧasy qasynda bolsa, bolǧany. Jaŋa zamannyŋ jazuşylaryndai, kompiuterge de telmırmeidı eken. Aldymen, kädımgı qalamǧa jügınedı, qaǧazǧa tüsıredı. «Bıraz jyl päter jaldap jürdık qoi. Sonda aldyna kışkene üsteldı qoia salatyn da jaza beretın. Balalardyŋ ulap-şulaǧany, menıŋ otbasy şaruasymen ary-berı jürgenım onyŋ mazasyn almaityn, oiyn bölmeitın» degen jazuşy jary sözın jalǧai berdı: «1985 jyly üi aldyq. Ol uaqytta jazuşylardy odaq demalys oryndaryna jıberıp tūratyn. Bırde sondai bır demalysqa ketetın boldy. Jolyna bes-alty ai daiyndaldyq. Bıraq, sol ketkenınen kelgenı tez boldy. «Ol jaqta jaza almaidy ekenmın» dep, üide otyryp jazdy şyǧarmalarynyŋ köbın».
…Bölmenıŋ tört qabyrǧasy kıtappen qalanyp tūr. Otanasynyŋ aituynşa, Älekeŋnıŋ kıtaby bes myŋnan asyp jyǧylady eken. «Bırazy Almatyda, köşıp-qonyp jürgende qaldy, şaşyldy. Kıtaphanalarǧa ötkızdık. Ailyq jalaqysyn alǧan saiyn kıtap satyp alady, jürgen jerınen jinaityn düniesı – kıtap». Qamyǧyp emes, quanyp äŋgımelep otyr. «Nemerem Aqerke kıtapqūmar. Atasynyŋ kıtaphanasynan Abaidyŋ qarasözderın, öleŋderın oqidy. Bırnärselerdı jazǧan bolady. Elge barǧanda balanyŋ sezımınen tuǧan şumaqtaryn «Altaiym – altyn besıgım» degen atpen kıtapşa qylyp şyǧardyq» deidı sosyn. Balalary da, nemerelerı de qazaqşa oqypty, bılım alypty. Būl da bır şeşımın tosqan jeke mäsele bügınde. Öitkenı, auzyn aiǧa bılegen bırqatar qalamgerlerdıŋ ūrpaǧy qazaqşa bılmeitını bükpesız şyndyq.
«Nege balalarǧa ūryspaisyŋ?»
Keŋes zamanynda şyqqan «Ogonek» degen jurnal bala Älıbektıŋ süiıktı basylymy bolsa kerek. Jurnalǧa şyqqan suretterdı qiyp jinaudy hobbiıne ainaldyrǧan körınedı sonda. Bır bumasy älı künge saqtauly. Jazuşynyŋ sol eŋbekqorlyǧy bügın de boiynda. «Şaruaqorlyǧynyŋ arqasynda ǧoi osy biıkke şyqqany. Bos uaqyty bolmaidy, jaza beredı. Eptep üi şaruasyna aralasady. Alaida, özım köp närsenı aita bergım kelmeidı» deidı apai.
Älekeŋdı qarauynda qyzmet etkender onyŋ qataldyǧyn söz etıp jatatynyn qūlaǧymyz şalǧan. Söitsek, otaǧasy öz üiınde öte jaily eken. «Ne maǧan, ne balalarǧa dauys kötergenın estımeppın. Bır-bırımızge qatty söilep körmeppız. Keide keiimın ǧoi «Nege balalarǧa ūryspaisyŋ?» dep. Tek erkeletedı».
Ashat RAIQŪL
