MAMAN DAIаRLAUDYŊ JAŊA TŪJYRYMY OSYNDAI MAQSATTY KÖZDEIDI
Älemdık täjıribede kadr daiarlau ısı tiımdılıgın joǧaltpas üşın ekı jaǧdaiǧa ūdaiy köŋıl bölınedı: bırınşısı – bılım beru salasynyŋ jūmys beruşılermen tyǧyz qarym-qatynasy, ekınşısı – oqu üderısın naryq talap etetın bılıktılıkke üiretetındei qylyp jedel beiımdep otyru.
Bırneşe jyldan berı talqyǧa salynsa da, toqeterı tabylmaǧan jauyr mäselenıŋ tüiını endı tarqatyla bastaǧan siiaqty. Öitkenı, būdan bylai eŋbek naryǧynyŋ bügıngı häm keleşek sūranysyna boljam Üdemelı industriialyq-innnovasiialyq memlekettık baǧdarlamasyna süienıp jasalatyn boldy.
On oqu ornyna 10 mlrd bölınedı
Eŋ ülken jaŋalyq – ekonomikanyŋ basym salalaryn ǧylymi-tehnikalyq tūrǧydan jäne kadrmen qamtamasyz etu mäselesı Ükımet pen jergılıktı atqaruşy bilıktıŋ vedomstvoaralyq deŋgeiınde qaralyp, 14 industriialyq baǧyt boiynşa maman daiyndau kartasy äzırlendı. Atap aitsaq, olar: sirek metaldardy igeru, geologiialyq barlau, avtomobil jäne maşina qūrastyru, tamaq önerkäsıbı, qūrylys materialdaryn şyǧaru, temırjol tehnikasy, mūnai-gaz himiiasy jäne elektr qūrylǧylar öndırısı.
Elbasynyŋ taiauda jariialanǧan «Nūrly jol – bolaşaqqa bastar jol» baǧdarlamalyq Joldauynda aitylǧan tapsyrmaǧa säikes 10 joǧary oqu orny anyqtaldy. Olardyŋ oqu orny baǧdarlamasy şeteldık ärıptestermen bırge jetıldırılıp, jaŋa tehnologiialyq üderıske säikes materialdyq-tehnikalyq bazasyn küşeituge 2017 jylǧa deiın 10 mlrd teŋgedei qarajat bölınbekşı.
Kadr daiarlau kartasynyŋ ūtymdy tūsy – aimaqtardaǧy öndırıstık erekşelıkterdı eskergendıgı. Mysaly, ÜİİDB üşın bılıktı mamandy Astanada Nazarbaev universitetı, L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetı men S.Seifullin universitetı daiyndaityn boldy.
Ortalyq Qazaqstanda öŋırdıŋ ekonomikadaǧy salalyq mamandanu jaiyn eskere otyryp, maman daiyndaudyŋ ortalyq bazasy retınde Qaraǧandy memlekettık tehnikalyq universitetı bekıtıldı.
Şyǧysta S.Toraiǧyrov atyndaǧy Pavlodar memlekettık universitetı men D.Serıkbaev atyndaǧy Şyǧys Qazaqstan memlekettık tehnikalyq universitetıne maşina qūrastyru, metallurgiia, energetika jäne mūnai himiiasy salasynyŋ sūranysyn qamtamasyz etu jüktelse, Almatyda ondai mümkındık äuelden negızı qalyptasqan äl-Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq universitetıne, Qazaq ūlttyq agrotehnikalyq, Qazaq ūlttyq tehnikalyq universitetterıne berılıp otyr.
Şymkenttegı M.Äuezov atyndaǧy Oŋtüstık Qazaqstan memlekettık universitetı himiia, jeŋıl önerkäsıp jäne agroönerkäsıptık keşen üşın maman daiarlaidy. Batys öŋırdegı şetelden kelgen kadrlar esebınen şeşılıp jürgen mūnai-gaz salasyn Atyrau mūnai-gaz universitetı qamtamasyz etpekşı. Al, A.Baitūrsynov atyndaǧy Qostanai memlekettık universitetı agroönerkäsıp pen injeneriianyŋ äjetıne jaraityn jas buyn kadrlardy jaraqtandyruy tiıs.
«Qaita qūru» qai joldy megzeidı?
Älbette, jospar jūnttai körıngenmen, Bolon prosesıne köşuınıŋ özı baiau jürgen otandyq bılım beru salasyn jaŋa jolǧa salu oŋai emes ekenı belgılı. Üirenşıktı jolǧa üiırsektenudı qoiyp, «qaita qūrudy» bastan keşıruge daiyn ba bızdıŋ joǧary oqu oryndary? Ärine, ol – uaqyt enşısındegı saual.
Degenmen, Ükımet tarapynan qaq suyndai ırkılgen salanyŋ jyljuyna jylǧa salu üşın bırneşe şaralar qabyldanǧaly jatyr. Endı solardy sanamalap keteiık:
ÜİİDB-ǧa säikes keletın baǧyttarǧa kadr daiarlau üşın memlekettık tapsyrys köbeitıledı. Özara kelısım negızınde ärıptesterden, iaǧni, industriialyq baǧdarlamaǧa qatysatyn käsıporyndardan granttar men şäkırtaqylar bölınedı (Är jobadan kemı 5 grant/ şäkırtaqy bölgızu josparlanyp otyr). Atalmyş käsıporyndarda täjıribeden ötetın alaŋ daiyndau da üşjaqty kelısımmen jüzege aspaqşy.
Ekınşıden, Bolon prosesınıŋ negızındegı akademiialyq erkındıkke säikes, bakalavriatta – 70% magistraturada – 80%, doktoranturada – 90-95%-ǧa deiın oqu baǧdarlamasyn öz qalauymen taŋdauǧa erık berıledı.
Üşınşıden, biyldan bastap oqu-zerthanalyq bazasy jaŋartylatyn joǧary oqu oryndarynyŋ ülesı jyl saiyn 10%-ǧa artyp otyrady. Materialdyq-tehnikalyq bazany nyǧaituǧa memleket pen jekenıŋ ärıptestıgınen qarjy tartu közdelıp otyr.
Törtınşıden, zertteuşılıkpen ainalysatyn universitetter qūrylady. Jekelegen ǧylymi-zertteu instituttary ırgelı jäne qoldanbaly ǧylymmen ainalysudy bırızdendıru üşın osyndai universitetterdıŋ töŋıregınde toptasady.
Besınşıden, joǧary bılıktı ǧylymi-pedagogikalyq kadrlardy daiarlau jäne innovasiialyq qyzmettı damytu maqsatynda jetekşı joǧary oqu oryndarynyŋ janynan bırlesken ǧylymi, jobalyq-konstruktorlyq ūiymdar aşylady. Qazırdıŋ özınde tehnopark formasynda ūiymdasqan ondai bırlestıkter keleşekte biznes-inkubator, önertabysqa ziiatkerlık menşık qūqyn alu siiaqty jūmystardy da qosa atqarady.
Al, būl tūrǧyda ülgı körsetıp, alǧaşqy ızaşar bolǧan Nazarbaev universitetınıŋ jas ǧalymdarynyŋ täjıribesı bırtındep basqa bılım oşaqtaryna engızıledı.
Orta buyn mamanǧa sūranys azaimaidy
Üdemelı industriialyq-innovasiialyq baǧdarlamanyŋ 2015-2019 jyldar aralyǧyndaǧy ekınşı besjyldyǧyn orta tehnikalyq mamandardyŋ kömegınsız tiianaqty atqaru mümkın emes. Sol sebeptı, ükımet on käsıbi-tehnikalyq kolledjge de joǧarydaǧydai janaşyrlyq tanytyp, jan-jaqty qoldau körsetuge beiıl.
Jūmystyŋ alǧaşqy kezeŋınde Ǧylym jäne bılım basqarmasy ırıktelıp alynǧan kolledjderdı memlekettık baǧdarlamada belgılengen jobalarǧa qarai qaita beiımdeudı ūsynady Sūryptalyp alynǧan orta käsıbi oqu oryndarynyŋ qatarynda Astana, Atyrau, Aqtöbe, Qaraǧandy, Qostanai, Öskemen, Pavlodar, Şymkent qalalaryndaǧy politehnikalyq kolledjder, Almaty memlekettık biznes kolledjı, Batys Qazaqstan industriia kolledjı bar. Öndırıstıŋ qyzu ortasyna qajet orta buyn kadrlardyŋ tapşylyǧy baiaǧydan sezılıp keletını jasyryn emes. Ärı taiauda Bılım jäne ǧylym ministrlıgı 8400 käsıporynnyŋ arasynda jürgızgen saualdama nätijesıne süiensek, 20 eŋ qat mamandyqtyŋ ışınde qaraközder qomsynyp, taqiiasyna tar köretın qarapaiym qūrylysşy, mehanik, tau-ken, kölık, bailanys, geologiia men barlau salalarynyŋ tehnikalyq kadrlaryna sūrau saluşylar köp.
Qoryta aitqanda, josparly ekonomika men kadr daiarlaudy bır-bırınen böle-jarmai qarastyratyn, baiaǧy bız şet-jaǧasyn körıp qalǧan jüienıŋ ömırşeŋdıgı Euraziialyq odaq aiasynda öte maŋyzdy bolyp tūrǧanyn moiyndau kerek. Öitkenı, keŋeigen naryqta senıŋ qolyŋnan kelmegendı syrttan tabys ızdep kelgender tyndyrsa – özımızge syn, al bız özge el öndırısıne aralasa alsaq – abyroi, tüzu tūrmys, qabılettılık, taǧysyn taǧy bop tızılıp kete beredı.
Ädılbek JAPAQ
