Ötken aptada Astana qalalyq Ädılet departamentınıŋ AHAT bölımınıŋ qyzmetkerlerı köŋıl könşıtpeitın köp derekterdı alǧa tartty. Bas qala boiynşa 2608 neke tırkelıp, 972-sı būzylyp otyrǧan körınedı. Al ötken jyldyŋ bırınşı toqsanynda 2573 nekenıŋ 1012-sı būzylǧan. Salystyrmaly türde ötken jyly da, biyl da nekege tūru sany men onyŋ būzyluy teŋ jartysyna juyq körsetkıştı aŋǧartyp otyr. Sonda otau qūrǧan üş otbasynyŋ bırınıŋ şaŋyraǧy şaiqalypty.
Sodan da bolar, būqaralyq aqparat qūraldarynda äleumettıŋ özektı mäselelerınıŋ ışınde otbasy institutynyŋ bügıngı ahualy turaly jazylmaǧany kem de kem şyǧar. Qoǧam qairatkerlerı, sosiolog-psiholog mamandarmen qosa, dın qyzmetkerlerı de osy mäselege qaita-qaita ainalyp soǧyp, öz pıkırlerın aityp, alaŋdauşylyǧyn bıldıruı de zaŋdy. Öitkenı, būl körsetkışter ajyrasqan jūptyŋ sany ǧana emes, onyŋ syrtynda otbasylyq qūndylyqtardyŋ keiın şegınıp, jastardyŋ ülken ömırge daiarlyǧynyŋ deŋgeiın bıldıredı. Jastardyŋ jauapkerşılıgınıŋ kemdıgı men otbasylyq şeŋberındegı äleumettık baǧdardyŋ basqa pışınge ainalyp kele jatqanyn da körsetedı.
Astana qalalyq Ädılet departamentınıŋ Azamattyq hal aktılerın tırkeu men apostildı qamtamasyz etu jäne baqylau bölımınıŋ basşysy Rauşan Zarirova osy mäsele jönınde öz pıkırın aitqan edı. «Jūmys barysynda ärtürlı jaǧdai bolady, eger on jūp ajyrasuǧa aryz alyp kelse, oilanuǧa belgılengen bır ai merzım ışınde onyŋ ekı-üşeuı tatulasyp ülgerıp, aryzdaryn kerı alyp jatady. Demek, jastardyŋ asyǧys şeşım qabyldauyna äser etıp, mümkındıgınşe keŋes beru arqyly būl üderıstı toqtatuǧa atsalysuǧa äbden bolady» deidı Rauşan Kabduhamitqyzy.
Rasynda, maman tiımdı amaldy ūsynyp otyr.
Neke saraiy nege joq?
Desek te, jastar qalasynda otau köteretın jastarǧa barlyq jaǧdai jasalyp otyrǧan joq. Sonyŋ bırı – bas qalamyzda älı künge deiın Neke saraiy salynǧan joq. Osy baǧytta jūmys ısteitın bırneşe sarailardyŋ qyzmetı öte qymbat, oǧan ekınıŋ bırı täuekel etıp, alǧaşqy otbasylyq şattyǧyn atap öte almaidy.
Aita ketu kerek, ortalyqtandyrylǧan Neke saraiy bolmaǧan soŋ, jastar är audandaǧy AHAT bölımıne keledı. Onda otyrǧan jalǧyz maman tek jastardyŋ aryzdaryn tırkeidı. Odan basqaǧa mūrşasy joq. Al esık aldynda kezek kütken jastardyŋ renjitındei retı bar. Ömırındegı alǧaşqy sätterı osylaişa sän-saltanatynan aiyrylyp, qara töbel künderdıŋ bırıne ainalady. Osydan keiın, qimaityndai qandai qasiet qaldy dep oilaisyz? Mıne, osy jerde taǧy bır mäsele basyn köteredı. Baiqaǧanymyz, aryz beruşılerdıŋ denı dükennen nan satyp aluǧa şyqqandai, üstıne şorty ne jyrtyq djinsi, aiaǧyna süiretpesın ıle salyp kele salady eken. Maŋyzdy oqiǧaǧa atüstı qarauynyŋ ekınşı jaǧy bar. Būl jaŋa ömırdıŋ maŋyzdylyǧy men jauapkerşılıgın kömeskılendıredı. Aq nekenıŋ erekşe qasietıne män berılmegen soŋ, jastarǧa otbasyn qūru da, at qūiryǧyn üzıp, bır-bırın körmestei ajyrasa salu da op-oŋai.
Bız mamanmen kezdesuge barǧan künı mynadai jaǧdai boldy. Taŋerteŋ ajyrasuǧa aryz bergen jūbailar tüske deiın tatulasyp ülgerıp, tüsten keiın aryzdaryn qaita alypty. Sız būǧan ne deisız?!
Beinetın bala tartady
Degenmen, ekı jūptyŋ şaŋyraǧy şaiqalyp ortasyna tüskende, ortadaǧy säbidıŋ basyna qasıret üiırıletını anyq. Bala aldyndaǧy jauapkerşılıktı emes, jeke bastarynyŋ müddesın oilaǧandar būǧanasy qatpaǧan balanyŋ jaiyn oilap jatpaityny belgılı.
Al ajyrasu degenımız ne? Būl – tek erlı-zaiyptynyŋ ǧana emes, ainalasyndaǧylardyŋ da köŋılıne qaiau tüsıretın, bıraz uaqytqa deiın ökınışı ornyna kelmei, eseŋgıretıp jıberetın jaǧdai. Al ortada bala bolsa, tıptı qiyn. Öitkenı, balalar tek ata-anasy bırge bolǧanda ǧana baqytty sezıne alady. Onyŋ saldary jyldar öte kele jaŋǧyryp, künderdıŋ künınde jarymjan jandar öse kele osy jaitty basynan ötkerıp, ajyrasqandar qatarynyŋ kelesı legın toltyrady eken. Ökınışke qarai, būl – ǧylymi däleldengen, ömırdıŋ aşy şyndyǧy.
Natalia Semenenko, psiholog: «Otbasy üş qaǧidatqa süienedı. İearhiia, iaǧni, erlı-zaiyptylar mındettı teŋ köteruşı, serıktester bolyp tabylady. Olar otbasy aldyndaǧy jauapkerşılıktı de, mındettı de teŋ alyp jüruşı, bır sözben aitqanda, serıktester. Jäne otbasynyŋ emosionaldy jaǧdaiyna da teŋdei jauap beredı. Ekınşısı – otbasy qūrmet pen ıltipatqa negızdeluı şart. Syilastyq bolmaǧan jerde eresekterdıŋ bırge tūruy aqylǧa syimaidy. Eŋ soŋǧy basty qaǧidat – «alu» men «berudıŋ» altyn ortasyn bılu. Eger äielı närestemen üide otyrsa, onda ol da otbasynyŋ igılıgı üşın mındetın atqarǧany. Eger küieuı erte ketıp, keş kelıp, tabys tauyp jatsa, ol da janūiasy üşın. Demek, erlı-zaiyptylar bır jaqty bolmai, özderınıŋ mındetınıŋ «maŋyzdy, maŋyzsyz» dep bölmei, ädıletpen qarap, teŋ bölıse bılu kerek. Sonda ǧana otbasy jarasymy artady. Būl qaǧidattar būzylsa, şaŋyraq ta qūlap, ortaǧa tüsedı».
Būl, ärine, ǧylymi negızdelgen, otbasylyq prinsipterdıŋ bastysy retınde qaperge aluymyz kerek. Alaida, zamandardan berı qalyptasqan asyl dästürlerımız, ata men nemere, äke men bala, ana men qyzy, aǧa men qaryndas siiaqty ızgılıkke qūrylǧan qarym-qatynastardy jaŋǧyrtyp, sony negızge alǧanda da adaspaimyz. Sonda ǧana qoǧamdaǧy otbasylyq instituttyŋ ırgesın bekıtıp, qūndylyqtarymyz qalpyna kelıp, jarymjan köŋıldı jandardyŋ sany azaiar edı.
«Osylardyŋ joqtyǧy, belgılı bır qūndylyqtardy baǧytqa almaǧandar – deidı psiholog, – ajyrasqanda ortadaǧy balany qaru etıp, öz maqsattaryn jüzege asyru üşın baryn saluy beleŋ aluda. Sodan kelıp, bala qaisynyŋ qabaǧyna qararyn bılmei, qaiǧylana tüsedı».
Aigül UAISOVA
