Qazır bız halyqaralyq auqymǧa ılesıp, qaŋtarda qalşyldap jaŋa jyl toilaǧanymyzben, «Nauryz – qazaqşa jyl basy» dep Alaştyŋ arysy Ahmet Baitūrsynūly aitqandai, qazaqtyŋ jaŋa jyly köne küntızbe boiynşa äz Nauryzǧa tura keledı. Ol – halqymyzdyŋ bar jaqsylyqtyŋ bastauyna balaǧan töl merekesı, maǧynaly meiramy.
Kün men tün teŋelıp, kempırşuaq köbeigen, şaruanyŋ arqa-basy keŋıp, aqqa auzy tigen, qytymyr qystyŋ yzǧarynan qūtylyp, Samarqannyŋ kök tasy jıbıgen Ūlystyŋ ūly künın halqymyz jai ǧana «jyl basy» dep toilaǧan joq. Esesıne ūlttyq bolmysymyzdy, dünietanymymyzdy, filosofiialyq közqarasymyzdy, baqytty tūrmys keşudegı arman-maqsatymyzdy da öz boiyna sıŋırgen būl merekede qazaqy josyn boiynşa öteletın yrym-jyrymdar da az bolmaǧan. Sonyŋ bırı nauryz tünın dumanǧa bölegen jastardyŋ tamaşa dästürı – ūiqyaşar.
Nauryz künı jetı boiaudyŋ, jetı dybystyŋ, jetı qat kök pen jetı qat jerdıŋ balamasy ıspettı jetı dämnen daiyndalǧan nauryz köje jasalady. Kärı-jas demei üi-üidı aralap, «Ūlys oŋ bolsyn, aq mol bolsyn» dep tılep, berekenıŋ asy köp köjeden ışedı. «Ūlys künı aldyŋa kelse, ataŋnyŋ qūnyn keş» dep renjıskender bır-bırımen tatulasyp tabysady. Sonymen qatar būl kündı aq pen qaranyŋ, jaqsylyq pen jamandyqtyŋ almasatyn künı dep qaraǧan halqymyz arailap atqan aq taŋdy, şuaǧyn şaşqan altyn kündı
ūiyqtamai qarsy aludy ülken jaqsylyqqa balaidy. Sosyn da ülkender jaǧy jaŋa jyldyŋ jaily, dastarqannyŋ maily boluyn, el-jūrtynyŋ aman, zamanynyŋ tynyş boluyn tünı boiy dūǧa-tılekterıne arqau etse, al jastar jaǧy ai astynda altybaqan qūryp, köktemnıŋ alǧaşqy tünın änmen äldilep, küimen kümbırletıp atyrǧan.
Basynan qyran ūşpas qūz bolmaidy,
Jalǧanda jelde ǧana ız bolmaidy.
Küzetıp Qydyr tünın otyrǧanda,
Bılemın «ūiqyaşarsyz» qyz bolmaidy! – dep jıgıtter jaǧy öleŋdetse,
Auyldy qorşai ösken qaiyŋ bolsa,
Qaiyŋnan jol tabatyn jaiyŋ bolsa.
Ūiqyŋdy qyz aşpasa, kım aşady?
«Selt etkızer» sybaǧaŋ daiyn bolsa! – dep qyzdar da esesın jıbermeitın būl tün qazaq jastary üşın romantikaǧa toly «ūiqyaşar» men «selt etkızer» oiynymen erekşelenedı. Atap aitqanda, osy bır köŋıldı de körıktı tünde jıgıtter ūnatqan qyzdaryna söz salyp, bolaşaq jaryn tabuǧa asyqsa, al arular jaǧy köŋılı auǧan serısıne özınıŋ ūiaŋ sezımın bıldıru üşın «ūiqyaşar» ūsynady. Arulardan körsetılgen mūndai qoşemetke jıgıtter de beijai qaramai, salt boiynşa «selt etkızer» yrymyn jasap, «ūiqyaşar» bergen aruǧa aina-taraq, alqa-monşaq, şolpy-şaşbau syilaidy. Keide tosyn syi körsetıp, «ūiqyaşardan» būryn «selt etkızer» ūsynǧan jıgıtterge ibaly qazaq qyzdary kestelı oramal syilap, ıltipat jasaityn kezderı de kezdesedı. Osylaişa kün men tünnıŋ teŋelgen şaǧynda qyz ben jıgıttıŋ jürekterı de tabysyp, bolaşaq otbasyn qūruǧa alǧaşqy qadam jasalady. Qazaq jastary üşın äz-Nauryz osy josynmen qadırlı, osy saltpen ömırşeŋ.
«Ūiqyaşardyŋ» qalai jasalatyny turaly qalyptasqan ölşem joq. Zertteuşılerdıŋ keibırı soǧymnan qalǧan sür ettı nemese jas ettı uyzǧa salyp pısıredı dese, keibır zertteuşıler «ūiqyaşar» aşy qatyq qosyp daiyndalǧan bidai köje tärızdı quatty taǧam dep tüsındıredı. «Ūiqyaşar aşy qymyzdan nemese ezgen qūrttan jasalady. Keide sūiytylǧan airanǧa qūrttyŋ sary suyn qosyp ta daiyndaidy dep tüsındıretınder de bar. Bıraq däl qalai jasalatyny jönınde ortaq ölşem joq. Osyǧan qaraǧanda, «ūiqyaşar» belgılı bır taǧamnyŋ aty emes, kerısınşe, taǧamdy syltau etıp, özınıŋ köŋılın, ıŋkär sezımın bıldıretın dästürdıŋ aty sekıldı.
Qoǧam damyp, adamzat mädenietınıŋ toǧysuy tezdegen bügıngı taŋda halqymyzdyŋ ösıp-önuıne, jastarymyzdyŋ basyna şaŋyraq köterıp, bauyryna qazan asuyna köp septıgı tigen «ūiqyaşar» men «selt etkızer» de tūrmysymyzdan alystap, esımızden köterılıp barady. Dese de, Valentin künı men jaŋa jylda bır-bırıne syilyqtar ūsynyp, özındık kädelerın ötep jatatyn jastar qazaqtyŋ töl merekesı – Nauryzda osy dästürdı qaita jaŋǧyrtyp, qazaq jastarynyŋ romantikaǧa toly künı retınde atap ötudı ädetke ainaldyrsa, eş äbestıgı joq.
