…Oiyma bala kezdegı bır oqiǧa tüsıp otyr. Auylda Erǧali degen jaqyn aǧamyzben körşı tūrdyq. Köp sözı joq, kısıge qaiyrymy mol, bırtoǧa adam edı. Eşkımnıŋ ala jıbın attamai, adal eŋbekpen nanyn tauyp, otbasyn asyrap jürgen azamat. Sol kısı ekeumız bırde äzıldesıp tūryp sözge kelıp qaldyq. Ärine, ol menıŋ qūrdasym da, jezdem de emes. Bıraq özınıŋ balalarmen oinaǧandy jaqsy köretın quaqy qylyǧy bar edı. Men de baiqamai ädepsız sözdı töbeden qoiǧandai aityp saldym. Ol kısı bolsa sol mezette sıleigen qalpy tūryp qaldy. Äuelgıde tüsınbei qaldy-au deimın, ne aitaryn bılmei kıdırıp, bırazdan keiın, «Äi, sen ne aityp tūrsyŋ dep», maǧan qolyndaǧy aǧaşyn sıltep jıberdı. Zyp etıp, qaşa jöneldım. Özım de ne bolǧanyn tüsıngen joqpyn. Sonda men altynşy synypta oqimyn. Degbırım basyp üige keldım. Sodan keiın şe…
Baiqamai auzymnan şyǧyp ketken ädepsız sözım üşın, qaradai qara terge tüstım. Betımnıŋ oty şyqty. Onyŋ bızge jasaǧan jaqsylyǧy köp edı. Anam ne aitsa da būljytpai oryndaidy. Sız-bız desıp otyrǧan qūdaiy körşımız. Sodan aǧamnyŋ anadaidan qarasy körınse qaşatyn boldym. Osylai sabylyp üş ai jürdım. Aqyry, bır künı jüzbe-jüz kezdesıp qaldyq. Būltaratyn jer joq. Ūialyp, ädepsız qylyǧym üşın keşırım sūradym. Ol kısı läm degen joq. Bar bolǧany «ūiat degen asyl dünienı ūmytyp ketpe» dedı. Osy oqiǧa maǧan ömır boiy sabaq boldy.
Ras, bala künımızde ülkenderden «ūiat bolady» degen sözdı jiı estıp östık. Ūstazdarymyz da osy ūǧymdy boiymyzǧa sıŋırdı. Qazaqy tärbienıŋ negızı ūiat, obal-sauaptan tūrady ǧoi. Bıreuge artyq söz, bögde qimyl körsetıp qoisaq ūiatymyz üşın jerge kırıp ketuge barmyz.
Bügıngı taŋda adami qūndylyqtardyŋ barlyǧy özgerıp barady. Baiaǧydai, kesır ädetterdı tyiyp otyratyn ülkender joq. Ärkım öz bılgenımen, öz tüsıngenımen ömır sürude. Äsırese, qalalyq jerde ūiatty belden basatyndar köp. Onyŋ sebebı de bar. Auyldyq jerde barlyǧy tanys. Kımnıŋ ne ıstep, ne kiıp jürgendıgın körıp otyrady. Al, qalanyŋ jönı bölek. Mūnda eşkım-eşkımdı tanymaidy jäne oǧan nazar da salmaidy. Ärkım öz tırlıgımen äure. Sondyqtan qalaǧa kelgen jastar üşın «täit» dep otyratyn äke-şeşe de joq, özım bılem deitın keŋşılık köp.
Bırde qoǧamdyq kölıkke mıngen edık. Yǧy-jyǧy adam. Bır kezde artqy jaqtan ūialy telefonmen aiqailap söilesken dauys şyqty. Bıreudıŋ jer-jebırıne jetıp, auzynan aq it kırıp, kök it şyǧyp, sybap jatqan jıgıtke jalt qaradyq. Qoǧamdyq kölıkte kele jatyrmyn degen qymsynys joq. Öz üiınıŋ törınde otyrǧandai dörekı tıl qatady. Amalsyzdan, özge ūlt ökılderı aldynda jüzımızdı tömen tüsırıp, özımız ūialdyq. Mıne, osyndai jaǧdailar jiı ūşyrasady. Jalpy, qoǧamdyq kölıkten ömırden kışıgırım bolsa da körınısın köresız. Türlı – türlı mınezderdı baǧamdaisyz.
Taiauda bır toida boldyq. Asaba jıgıt qara sözge aǧyp tūr. Arasynda ädepsız sözdermen tūzdyqtap, jūrtty küldırıp qoiady. Jymidyq ta qoidyq.Üzılıste oiyn bastalsyn. Jasy ülkenı bar, kışısı bar barlyǧy jinalyp oiynnyŋ qyzyǧyna tüsıp kettı. Şeşındırdı me, bilettı me, äiteuır, oiyna ne keldı sonyŋ barlyǧyn jasatty. Sonda, oǧan «äi, jıgıtım, mynau ūiatty ıs qoi» degendı eşkım aitqan joq. Qaita onyŋ tapqyrlyǧyna barlyǧy mäz bolyp jatty. Keiıngı kezde osyndai oqiǧalar äleumettık jelılerde de beleŋ aldy. Būl da bır ūltymyzdyŋ asyl qasietınen alystap bara jatqandyǧyn körsetedı.
Ūiat turaly ūlylarymyz da aityp ketken. Hakım Abai atamyz otyz altynşy qara sözınde: «Kımnıŋ ūiaty joq bolsa, onyŋ imany da joq» degen. Halyq jazuşysy Äzılhan Nūrşaiyqov: «Men ūiat degen sözdı öte joǧary baǧalaimyn. Ūiat degendı ūly küş dep oilaimyn. Adamşylyqtyŋ, adaldyqtyŋ, uädeşılıktıŋ, tūraqtylyqtyŋ, tazalyqtyŋ tüp qazyǧy – ūiat dep bılemın. Ūiaty joqtan ümıt kütpeimın. Ūry-qary, qaraqşy, qanypezerler ūiaty joqtan şyǧady. Ūiat – eŋ qymbat qasiet, ūiattyda iman bar» dep tögıltıp jazyp kettı.
Şynynda, ūiaty mol adam jamandyqqa barmaidy. Onyŋ boiyna ızgılık qasiet ūialaǧan. Erterekte, auylda osyndai kielı adamdar boldy. Ärine, el ışı – kenış, älı de boluy mümkın. Olar ūiat pen adaldyqtyŋ ölşemı edı. Jastar solarǧa qarap ülgı alatyn. Qazır, ülgı tūtatyn tūlǧalarmyzda azaidy.
Körnektı jazuşy Maral Ysqaqbai aǧamyzdyŋ «Ūiat turaly aŋyz» atty kıtaby bar edı. Rasynda, ūiat degen ūly ūǧym aŋyzǧa ainalyp ketpese eken!
Azamat ESENJOL
