Jedel järdem ömırge qauıp-qater töngende der kezınde medisinalyq kömek ūsynatyn qyzmet ekenı köpke mälım. Jedel järdem qyzmetkerlerı kerek kezınde bärımızdıŋ janymyzdan tabylatyn janaşyrymyz, halyqtyŋ densaulyǧyn saqtauda maŋyzdy qyzmet atqaratyn «Kömek toby» ekenın ärkez esten şyǧarmaǧanymyz dūrys.
«Bus Line» 102-nıŋ jürısın öndırdı
Alaida «Bıreuge jan qaiǧy, bıreuge mal qaiǧy» degendei, bıreu şybyn jany üşın jantalasyp jedel järdem kölıgınde qinalyp jatsa, endı bıreulerdıŋ qara basynyŋ qamyn oilap, jedel järdem kölıgıne jol bermei, kedergı jasaityny nemese jedel järdem qyzmetkerlerın balaǧattap, soqqyǧa jyǧatyny, berı aitsaq ūiat, ary aitsaq, asqan äbestık. Ökınerlıgı, jedel järdem qyzmetkerın soqqyǧa jyǧu, olardy balaǧattau nemese jedel järdem kölıgıne ädeiı jol bermeu jaǧdaiy Qazaqstanda ünemı kezdesedı. Aitalyq, ötken jyly Almatyda türık jıgıtınıŋ jedel järdem kölıgınıŋ jürgızuşısın taltüste taiaqqa jyqqany – sonyŋ jandy dälelı. Bıraq juan jūdyryqtyq jasaǧan jıgıt sot aldynda jäbırlenuşıden keşırım sūrap, aiybyn tölep qūtylyp kettı…
Būl mäseleden «Qazaqstanda jedel järdem kölıgınıŋ ırkılıssız jüruıne qatysty zaŋ-tärtıpter bar ma?», «Elordamyz Astana siiaqty ülken qalalarda jedel järdemnıŋ jedel jetuıne qandai qolailylyq jasalǧan?» degen zaŋdy sūraq tuyndaidy.
Astana qalasy äkımdıgınıŋ ŞJQ «Qalalyq jedel medisinalyq järdem stansiiasy» MKK qalanyŋ ärtürli bölikterine ornalacqan. Qazırgı taŋda şaqyrǧan jerge uaǧynda jetuge mümkindik beretin jäne şūǧyl kömek körcetetin 14 qocalqy ctansiia jūmyc icteidı. Şūǧyl kömek körcetudi qamtamacyz etu üşin, qalanyŋ ärtürli bölikterindegi yŋǧaily jerlerde 9 tarmaqta ornalacqan brigada men 3 qocalqy ctansiia bar. Qala boiynşa 109 jedel järdem kölıgı jūmys ısteidı. Sonymen qatar jedel järdem kölıkterı qoǧamdyq kölıkterge arnalǧan «Bus Line» jolaǧymen jüruge rūqsat berılgen. «Jedel järdem kölıgıne avtobus jolymen jüruge rūqsat berıluı şaqyrǧan jerge tez jetu mümkındıgımızdı arttyrdy. Alaida brigadalardyŋ auycu kezindegi qiyndyq pen jol keptelısı barysynda bögelıp qalu, kölıgımızdıŋ avtokölıktermen qaqtyǧycuy siiaqty sebepter kölıkterımızdıŋ jedel jetuıne kesırın tigızetın kezderı de joq emes» dedı «Qalalyq jedel medisinalyq järdem stansiiasy» Bas därıgerınıŋ medisinalyq qyzmetterdıŋ sapasyn baqylau jönındegı orynbasary G.Tūiaqova.
Kez kelgen jürgızuşı jedel järdem dabylyn estıgen sätte jyldamdyqty azaityp, jol beruge mındettı. Qazaqstan Respublikasynyŋ 2014 jylǧy 5 şıldedegı «Äkımşılık qūqyq būzuşylyq turaly» № 235-V QRZ Kodeksınıŋ 598-babynyŋ 1-tarmaǧyna säikes, bir mezgilde jarqyldauyq maiagy men arnaiy dybys dabyly iske qosylǧan jedel jäne arnaiy qyzmetter kölik qūralynyŋ jüruine basymdyq bermegenderge jeti ailyq eseptik körsetkiş (bır ailyq eseptık körsetkış 2525 teŋge) mölşerinde aiyppūl salynady. 2-tarmaǧyna säikes, jedel jäne arnaiy qyzmetter kölik qūralynyŋ jüruine basymdyq bermegenderge on ailyq eseptik körsetkiş mölşerinde aiyppūl salynady. 3-tarmaǧyna säikes, osy baptyŋ birinşi jäne ekinşi bölikterinde közdelgen belgılemege säikes äkimşilik jaza qoldanylǧannan keiin bir jyl işinde qaitalap jasalǧan äreketter on bes ailyq eseptik körsetkiş mölşerinde aiyppūl salynuǧa äkelıp soǧady.
Şetelderde «Jedel järdem» jedeldıgınıŋ syry nede?
Jedel järdem kölıgıne jol beru azamattardyŋ ar-ojdan, moraldyq qasietımen qatysty. Sebebı jedel järdem qyzmetkerlerı şaqyrtuǧa qanşalyqty jyldam jetse, adamdy ajaldan araşalap qalu mümkındıgı sonşalyqty arta tüsedı.
Germaniia – dünie jüzı boiynşa, eŋ aldymen, «Jedel järdem kölıgıne» jol berudı zaŋdastyrǧan el. Atalǧan eldıŋ jol, qatynas zaŋynda «Är qandai qatynas qūraldary jedel järdem, ört söndıru kölıkterınıŋ dabylyn estıgen şaqta, sol jaq jolaqtaǧy maşina sol jaqqa, oŋ jaq jolaqtaǧy maşina oŋ jaqqa beiımdelıp, jyldamdyqty aqyryndatuy, qajet jaǧdaida toqtap, ortadan kölık ötetın mümkındık jasauy kerek» dep belgılengen. Būl elde «Eger de jürgınşıler jedel järdem kölıgıne jol bermeuden jol apaty tuyndasa, jedel järdem kölıgı eşqandai jauapkerşılık arqalamaidy» degen ereje bar.
Singapurde jedel järdem kölıgınıŋ aldyna beinebaqylau kamerasy ornatylǧan. Alda-jalda jürgınşıler jedel järdem kölıgıne jol bermei, kameraǧa tüsıp qalsa, sot jol bermegen kölık jürgızuşısınıŋ jürgızuşılık kuälıgın jaramsyz etıp, 70 SGD (jüz myŋ teŋgege deiın) aiyp salady nemese alty aiǧa deiın qamauǧa alynady.
Belgiiada jedel järdem kölıgınıŋ dabyly estılısımen jolda ketıp bara jatqan maşinalar jol şetıne būrylyp nemese toqtap jol beruge mındettelgen.
Qytaida jedel järdem kölıgıne ädeiı jol bermegenderdıŋ jürgızuşılık kuälıgınen 3 nömır tartylyp (bır kuälıkte bır jylda 12 nömır bolady), 200 CNY-nan (on myŋ teŋgeden) joǧary aiyp salynady nemese 10-15 kün qamauǧa alynady.
Jedel järdem kölıgıne jol berude ülgı tūtatyn eldıŋ bırı – Japoniia. Būl elde jedel järdem kölıgınıŋ dabyly estılgende bır baǧytta ketıp bara jatqan maşinalar jol şetıne toqtap, kölık ötıp ketkenşe kütıp tūrady. Onyŋ üstıne, jedel järdem kölıgınıŋ joljetek (navigator) qūrylǧysy qatynas qūraldaryn basqaru ornymen jalǧasqan. Jedel järdem kölıgı jolǧa şyǧyp, joljetektı ıske qosqan soŋ qatynas basqaru orny sol joldyŋ boiyndaǧy qyzyl baǧdar şamdardy qysqa, jasyl baǧdarşamdy ūzaǧyraq jaǧyp, qūtqaru kölıgınıŋ emhanaǧa tez jetuıne mümkındık jasaidy. Kei qalalarynda jedel järdem kölıgı jüretın arnauly jol da salynǧan.
Taǧy bır eskerer tüiın, AQŞ, Germaniia, Japoniia, Singapur elderınde «Jol keptelısı kezınde jedel järdem, ört söndıru kölıkterıne jol beru ädısı» jaŋadan jürgızuşılık kuälıgın alatyndardyŋ emtihan türıne engızılgen. Al Germaniiada jürgızuşılık kuälıgın alu emtihanyna qatynasudan būryn jaryq jäne dybys dabyly ıske qosylǧan jedel järdem kölıgıne jol berudıŋ ärtürlı qaǧidalary arnaiy oqytylady.
P.S. Qūzyrly oryndar jedel järdem qyzmetın öteu jüiesıne «Tört sanat – tört türlı uaqyt» belgılegenımen, jedel järdem kölıgınıŋ jolda ırkılıssız jüruın zaŋmen qamtamasyz etuge män berılmese, jedel järdem syrqatqa jedel jete almaidy…
Qaliakbar ÜSEMHANŪLY
