Naizamen tüirep et jegen batyr babalar ruhy men ızı qazaq degen el barda joiylmaq emes. Bügıngı jauyngerler – sol qaisar erlerdıŋ jalǧasy. Olardyŋ jıgerı – jalyn, jüregı – tüktı, küşı – myǧym. Qaisar sarbazdar batyrlyqtaryn beibıt zamanda da tanytyp keledı. Osylai desek te, ja-uyngerler ömırınen, tynys-tırşılıgınen köpşılık beihabar. Alaida, jetıstık jeterlık, quanyş mol, küşımız artuda. Endeşe, el tynyştyǧyn küzetken ışkı äskerlerdıŋ äu bastan bergı ahualyna köz jügırtıŋız…
Oq qūşqan, qairan, on jetı oǧlan
Elbasymyz – Qaruly Küşterımızdıŋ Joǧarǧy Bas Qolbasşysy Nūrsūltan Nazarbaev memleketımız ben qoǧamymyz üşın ışkı äskerlerdıŋ maŋyzdylyǧyn eskerıp, 1992 jyldyŋ 10 qaŋtarynda onyŋ qūryluy turaly Jarlyqqa qol qoiǧan. Azattyq alǧan boida el azamattarynyŋ qūqyqtary men bostandyqtaryn, qoǧamnyŋ qauıpsızdıgın, tüzeu mekemelerın küzetu, arnaiy jükterdı alyp jüru jäne basqa da mındettermen bırge, keŋestık kezeŋnen qalǧan Öskemen, Kurchatov, Stepnogorsk qalalaryndaǧy memlekettık maŋyzdy nysandardy küzetu de ışkı äskerge jükteldı.
Keŋes odaǧy ydyraǧannan keiın, egemendık alǧan elderdıŋ öz aldyna memleket bolyp qūryla bastaǧan alǧaşqy jyldary oŋaiǧa tüspedı. Ötpelı kezeŋ, äsırese, täjık elıne auyr tidı, erkındık ala salysymen bastalǧan azamattyq soǧys myŋdaǧan adamnyŋ jazyqsyz ömırın qidy. Tauly aimaqta ornalasqan eldıŋ arǧy betınde ūzaqqa sozylǧan soǧys örtı basylmaǧan Auǧanstan tūrdy. Täjık-auǧan şekarasy arqyly esırtkı men qarudyŋ toqtausyz ötuı Täjıkstanǧa ǧana emes, būrynǧy Keŋes odaǧyndaǧy ba-uyrlas elderdıŋ de qauıpsızdıgıne qater töndırdı. Ekı myŋnan astam şaqyrymǧa sozylǧan şekarany küzetu Täjıkstan memleketı üşın asa qiyn şarua edı. Sondyqtan, şūǧyl türde ūjymdyq qauıpsızdıktı qamtamasyz etetın bırlesken küş qajettıgı tudy. Täuelsız memleketter dostastyǧy elderı basşylarynyŋ şeşımımen şekaranyŋ täjık-auǧan uchaskesın qorǧaityn küş qūryldy. Onyŋ qūramyndaǧy Qazaqstannyŋ atqyştar batalony Qaruly Küşterınen, Şekara qyzmetınen jäne Işkı äsker bölımşelerınen jasaqtaldy.
Eldıŋ ışkı äskerlerı 1993-1999 jyldar aralyǧynda Täjıkstandaǧy Tauly Badahşan jerındegı özderıne tapsyrylǧan şekara bölıgın küzetu mındetın abyroimen atqara bıldı. Kezektı auysymmen jiyrma qūrama rota qūrylyp, ekı myŋnan astam sarbaz ben sardar jauyngerlık tapsyrmany oryndady. 1995 jyldyŋ 7 säuırınde Pamir tauyndaǧy Pşihavr şatqalynda bolǧan qaruly qaqtyǧys kezınde ışkı äskerdıŋ on jetı jauyngerı erlıkpen qaza tapty.
«Er esımı – el esınde» degen halyq. Arada köp uaqyt ötpei ışkı äskerdıŋ erjürek ūldary memleket qūrmetıne bölendı, marapattary tuysqandaryna tabys etıldı. Esımderı özderı qyzmet etken bölım jeke qūramasynyŋ tızımıne mäŋgılıkke jazyldy. Tuyp-ösken eldı mekenderdegı köşeler men oqyǧan mektepterıne esımderı berıldı. 2007 jyly Qazaqstan men Täjıkstan basşylarynyŋ qoldauymen Duşanbe qalasyndaǧy «Halyqtar dostyǧy» saiabaǧyna täjık-auǧan şekarasyn qorǧau kezınde erlıkpen qaza tapqan qazaqstandyq jauyngerlerdıŋ ruhyna arnalǧan monument ornatyldy. Bırneşe jyl būryn elordadaǧy Otan qorǧauşylar alaŋyna da on jetı batyrǧa arnalǧan «Erlık» alleiasy aşyldy. Bügınde «Erlık» Otan aldyndaǧy boryştaryn öteuge asyqqan jas jauyngerlerdıŋ äskeri ant qabyldaityn qasiettı ornyna ainaldy.
Işkı äskerler qadamy ılgerı
Öz ofiser kadrlarymyzdy daiyndauda būdan on alty jyl būryn qūrylǧan Işkı äskerlerdıŋ joǧarǧy äskeri uchilişesınıŋ maŋyzy zor. Sol jyly-aq Prezident Nūrsūltan Nazarbaev oqu ornyna jauyngerlık tudy tabys etken. Al 2009 jyly ükımet qaulysymen oqu ornyna äskeri institut märtebesı berıldı. Sodan berı on ekınşı legın şyǧaryp salǧan äskeri instituttan 2045 jas sardar leitenant şenın alyp şyqty. Onyŋ 181-ı üzdık bıtırdı, 22-sı «Äskeri oqu ornyn üzdık bıtırgenı üşın» arnaiy tösbelgısın aldy. İnstituttyŋ jyl saiyn bıtıretın tülekterı ışkı äskerdıŋ jas komandirlerı qataryn tolyqtyryp qana qoimai, elımızdıŋ basqa äsker türlerı men quatty qūrylymdarynda abyroily qyzmet etude. Aldyŋǧy tülekterdıŋ qatary būl künderı elımız ben Resei Federasiiasyndaǧy joǧary äskeri oqu oryndary men akademiialarynda bılımderın jalǧastyruda. Qazırgı uaqytta äskerımızdıŋ batalon buyndaǧy ofiserlerınıŋ toqsan paiyzǧa juyǧy – äskeri institut tülekterı.
Qaru-jaraqtarymyz quatty
Elbasynyŋ «Bızdıŋ Işkı äskerler asa jauapty mındetterdı oryndaidy. Olar elımızdıŋ ışkı tärtıbın qamtamasyz etedı. Äsker memleketımızdıŋ ūlttyq qauıpsızdıgın nyǧaituǧa zor üles qosuda» degen sözı bızdıŋ esımızde. 2001 jylǧy Qauıpsızdık keŋesınde Memleket basşysy ışkı äskerdıŋ materialdyq-tehnikalyq bazasyn jaqsarta tüsu jönınde arnaiy tapsyrma bergen bolatyn. Sonyŋ arqasynda äskerdıŋ jauyngerlık äzırlıgıne jaǧdai jasaldy. Bıryŋǧai basqarudyŋ telekommunikasiialyq jüiesı engızılıp, jaŋa avtotehnikalar, qaru-jaraq pen bailanys qūraldary satyp alyndy. Mäselen, soŋǧy jyldary «Tigr» SPM-2 arnaiy polisei maşinalarymen jäne basqa da tehnikalarmen jaraqtandyryldy. Quaty men küşı bar äskerdıŋ memlekettıŋ ışkı qauıpsızdıgıne tönetın qauıp-qaterge, asa qauıptı qylmystarǧa, terrorlyq äreketterge qarsy tūra bılerı sözsız. Juyrda ǧana Işkı äsker aviaparky zamanaui An-74TK-200 ūşaǧymen tolyqty. Jaŋa qauıp-qaterge qarsy tūra alatyn arnaiy maqsattaǧy bölımşeler qūryldy. Äskeri qyzmetşılerdıŋ äleumettık mäselelerıne ūdaiy köŋıl bölınude. Äskerdıŋ jaŋa zamanǧa sai alǧa basuyna äserın tigızgen basqa da baǧdarlamalar düniege keldı.
El ekonomikasynyŋ damuyna bailanysty jyl saiyn bölınetın qarjy da artuda. Būl öz kezegınde qazırgı älemde oryn alyp otyrǧan jaǧdailarǧa bailanys-ty eldıŋ Äskeri doktrinasynda atap körsetılgen zaŋsyz qaruly qūramalarǧa qarsy küresu, asa qauıptı qylmystardyŋ aldyn alu, diversiia, terrorlyq aktıler men qaruly qaqtyǧystardy toitaru mındetterın oryndauǧa mümkındık beredı. Sondyqtan, äskerdıŋ jauyngerlık quatyn arttyru, ūiymdyq-ştattyq qūrylymyn jetıldıru baǧytynda ıs-şaralar qabyldanuda.
Soŋǧy jyldary oryn alǧan keibır jaǧdailar äskerdıŋ jauyngerlık quaty men äzırlıgın synaqqa aldy deuge bolady. Äskerımız arnaiy operasiialarda, tabiǧi apattardyŋ zardabyn joiu jäne tüzeu mekemesınen sottalǧandardyŋ qarulanyp toptasyp qaşuy kezınde şūǧyl jäne tiımdı äreket etudıŋ ülgısın körsetıp keledı.
Daŋqtylar dastany
«Ömırde erlıkke ärqaşan oryn bar» degen qanatty söz qai sarbazdyŋ da jüregınde. El Täuelsızdıgınıŋ jiyrma bır jyldyǧy qarsaŋynda Memleket basşysynyŋ Jarlyǧymen äskeri boryştaryn abyroimen oryndap, batyldyq pen erlık körsetkenı üşın bırqatar jauyngerımız memlekettık nagradalarǧa ie boldy. Aitalyq, Işkı äskerler bas qolbasşysynyŋ orynbasary, general-maior Albert Matkarimov II därejelı «Daŋq» ordenımen, Işkı äskerdıŋ arnaiy maqsattaǧy «Bürkıt» jasaǧynyŋ bastyǧy Pavel Kovalenko II därejelı «Aibyn» ordenımen, osy jasaqtyŋ öŋırlık bölınısterınıŋ jauyngerlerı Maqsat Äbeuov, Erjan Baijanov, Ernar Erekeşev jäne Rysbek Maqaşev «Jauyngerlık erlıgı üşın» medalımen marapattaldy.
Äsker bölımşelerı halyqaralyq äskeri oqu-jattyǧularyna da qatysyp, jaqsy nätijelerımen közge tüsude.
Soŋǧy jyldary Işkı ıster ministrlıgı Işkı äskerlerdı qoǧamdyq qauıpsızdık pen eldegı qūqyqtyq tärtıptı qamtamasyz etuge belsendı tartuda. Bes jyl būryn Elbasy tapsyrmasymen Astanada Işkı äskerdıŋ jedel brigadasy qūryldy. Bügınde jaŋa brigadanyŋ zaman talabyna sai äskeri qalaşyǧy salynyp bıtuge taqau. Halyqaralyq yntymaqtastyq ta özınıŋ jalǧasyn tabuda. Bızdıŋ üzdık sardarlardyŋ bır toby Resei memleketınıŋ maŋdai aldy äskeri oqu oryndarynda käsıbi şeberlıkterın jetıldırude. Şet eldegı äskerilermen özara tiımdı qarym-qatynas jolǧa qoiyla bastady. Halyqaralyq yntymaqtastyq aiasynda 2011 jyly Türık respublikasy Jandarmeriiasynyŋ «Komandos» kursynda qazaqstandyq ışkı äskerdıŋ on alty sardary käsıbi şeberlıkterın şyŋdady. Būdan basqa, äsker ofiserlerı öz elımızdıŋ Qorǧanys Ūlttyq universitetınde öz bılımderı men bılıktılıkterın arttyruda.
Bügınde Işkı äskerdıŋ jauyngerlık jäne sandyq qūramy Ūlttyq qauıpsızdık strategiiasy talaptaryna sai. Qūqyq qorǧau äskerı asa maŋyzdy, onyŋ ışınde iadrolyq nysandardyŋ küzetın oidaǧydai qamtamasyz etıp keledı. Äsker, sondai-aq, Işkı ıster ministrlıgınıŋ qylmystyq atqaru jüiesıne qarasty elu bır tüzetu mekemesın küzetedı jäne ışkı ıster organdarynyŋ polisiia qyzmetkerlerımen bırge elımızdıŋ ırı on segız qalasyndaǧy köşe tärtıbın qamtamasyz etedı.
Jiyrma bır jyl ışınde memleketımızdıŋ qūqyq tärtıbın küzetu kezınde ışkı äskerdıŋ jüz otyzdan astam äskeri qyzmetşısı öz boryştaryn adal qyraǧylyqpen, qaisarlyqpen, erlıkpen jäne janqiiarlyqpen oryndaǧandary üşın memlekettık nagradalarmen marapattalypty. Jiyrma ekı ofiser Qaruly Küşterdıŋ Joǧarǧy Qolbasşysy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ qolynan äskeri joǧary ataq – general şenın aldy. Mūnyŋ bärı – Memleket basşysynyŋ el üşın eŋbek etetın erlerımızdı joǧary baǧalap kele jatqandyǧynyŋ dälelı.
Sporttaǧy äskeri saŋlaqtar
Äskerdegı jauyngerlık daiyndyqtyŋ negızgı baǧyttarynyŋ bırı – dene daiyndyǧy men sporttyq-būqaralyq jūmysty damytu. Osy maqsatta äskerde jyl saiyn äskeri qoldanbaly jäne sporttyŋ basqa da būqaralyq-köpşılık türınen spartakiadalyq jäne basqa da jarystar ötkızılıp tūrady. Qūramalar men bölımderdıŋ üzdık sportşylary äsker qūrama komandasy sapynda sporttyŋ är türınen halyqaralyq jarystarǧa qatysyp, jüldelı oryndardy ielenıp jür. Byltyr qyrküiekte Astanada Qazaqstan Respublikasynyŋ kubogı üşın qoiyŋ-qoltyq ūrystan jarys öttı. Saiysqa elımızdıŋ on toǧyz komandasy qatysty. Täjık-auǧan şekarasynda erlıkpen qaza tapqan on jetı jauyngerdıŋ ruhyna arnalǧan jarysta sportşylarymyz komandalyq esepte aldyna jan salmai bırınşı oryndy jeŋıp aldy. Osy sport türınen älem chempionatynda da bızdıŋ ekı jauyngerımız bır altyn men bır kümıs medaldy jeŋıp aldy.
El qorǧau, jastardy qazaqstandyq patriotizm men Otanǧa degen süiıspenşılıkpen tärbieleu, salauatty ömır saltyn nasihattau Elbasynyŋ ünemı basty nazarynda. Oǧan Londonda ötken byltyrǧy olimpiadalyq oiyn barysynda da köz jetkızdık. Aituly sportşylarymyzdy älemdık synǧa attandyrar aldynda namysty qoldan bermeulerıne halyq atynan Prezidentımız tılektes bolǧan edı. Sportşylar sertınen ainyǧan joq. On üş medaldıŋ altauyn Işkı äskerdıŋ äskeri qyzmetşılerı – sportşylary jeŋıp alǧany bız üşın ülken maqtanyş. Olimpiada chempiondary Maiia Maneza men Svetlana Podobedova (auyr atlet), kümıs jüldeger Ädılbek Niiazymbetov (boks), qola medaldy ielengen Daniial Gadjiev (erkın küres) pen İvan Dychko (boks) jäne Aqjürek Taŋatarov (erkın küres) öz attaryn otandyq jäne ışkı äskerdıŋ sport tarihynyŋ jylnamasyna jeŋıske degen jıgerımen, qajyrly eŋbekterımen engızdı.
Änımdı Astanama arnaimyn
Bügınde ışkı äskerlerdıŋ tiımdılıgın arttyruǧa basa köŋıl bölınude. Basqaru organdaryndaǧy özgerısterge orai, brigadalyq basqaru jüiesı öŋırlık basqaruǧa köşırıldı. «Äskeri instituttaǧy oqu-tärbielık prosestı, äskerdıŋ jauyngerlık äzırlıgın jetıldırudı jalǧastyra tüsemız» degen Işkı äskerler bas qolbasşysy, general-maior Ruslan Jaqsylyqov Otan aldyndaǧy boryştaryn öteuge kelgen jas sarbazdardy batyr babalarymyzdyŋ jauyngerlık dästürıne tärbieleudı, erlıktı nasihattaudy jıtı nazarda ūstaidy. Aitalyq, juyrda ǧana elordanyŋ on bes jyldyǧyna orai ūiymdastyrylǧan «Äskeri kernei» baiqauy «Astanama arnaimyn..» atty ıs-şaralardyŋ toptamasyna kırdı. Ruh köteretın äskeri sazdyŋ, äskeri orkestrlerdıŋ gala-konsertı jas ūrpaqty patriotizmge, otansüigıştıkke tartqany sözsız. Onda klassikalyq, halyqtyq jäne estradalyq muzyka tuyndylarymen qatar, jauyngerlık parad-defile, plas-konsert jäne äskeri-qyzmetşılerdıŋ qaru-jaraqpen körsetılgen tanymdyq körsetılımderı ūsynyldy. Kernei ünı, dauylpaz dabyly – erlıktıŋ, babalar dästürınıŋ jalǧasy.
Mūhametqali SATOV, Qazaqstan Respublikasy IIM Işkı äskerlerınıŋ tärbie jäne äleumettık-qūqyqtyq jūmystar basqarmasynyŋ bastyǧy, polkovnik
