قاي جەرىڭ اۋىرسا, جانىڭ سول جەردە تۇرادى, بۇل رەتتە اياق-قولىڭ ساۋ, كوزدەرىڭ كورسە «ەكى كوزىڭ – شىراعىڭ, ەكى اياعىڭ – پىراعىڭ» دەيتىن ۇلكەندەردىڭ ايتقانىنىڭ دۇرىستىعىنا كوز جەتكىزەسىڭ. اۋرۋدىڭ قاي-قايسىسى دا جاقسى ەمەس, اسىرەسە, ءجۇرىپ-تۇراتىن تىرەك-قيمىل فۋنكتسياسىنىڭ بۇزىلۋى ادامعا كوپ قيىندىق كەلتىرەدى. جاراقاتتانۋ بارلىق جاستاعى ادامداردىڭ دەنساۋلىعى مەن ومىرىنە وتە قاۋىپتى. جىل سايىن الەمدە ءارتۇرلى جاراقاتتاردىڭ سالدارىنان 5 ملن ادام كوز جۇمادى ەكەن, بۇل شامامەن, جالپى ءولىم سانىنىڭ 9 پايىزىن قۇرايدى. كوبىنەسە ادامدار ءوزىنىڭ بەيعامدىعى مەن ابايسىزدىعى نەمەسە بىرەۋدىڭ قىلمىستىق نەمقۇرايدىلىعى مەن جاۋاپسىزدىعىنان جاراقات الادى, مۇگەدەك بولىپ قالادى, ومىرىنەن ايىرىلادى. ءبىز وسى رەتتە استانا قالالىق №4 ەمحانانىڭ جوعارعى ساناتتى تراۆماتولوگ-ورتوپەد دارىگەرى بەيبىت الياكپاروۆقا بىرنەشە ساۋال قويعان ەدىك.
– بەيبىت سابەتۇلى, ادامدار قانداي شاعىممەن كوپ كەلەدى؟ كوبىنە قانداي جاراقاتتار كوپ كەزدەسەدى؟
– جىل بويى بىزگە ادامدار ءتۇرلى جاراقاتتارمەن كەلەدى. سونىڭ ىشىندە ورتا جاستاعى جۇمىس ىستەپ جۇرگەن تۇرعىندار ءتۇرلى شاعىممەن قابىلداۋىمدا بولادى. اسىرەسە, كۇز بەن قىس ۋاقىتىندا, سونداي-اق قىستىڭ كوكتەمگە ۇلاسقان كەزىندە وكپەك جەل, ومبىلاعان قار مەن كوكتايعاقتا, كوبىنە ۇلكەن كىسىلەرگە, جاسى ۇلعايعان ادامداردىڭ ءجۇرۋى قيىنداپ, تايعاناقتاپ, قول-اياعىن سىندىرىپ, جاراقاتتانعان جاندار كوبەيەتىنى راس.
– جاراقاتتانۋشىلىقتىڭ نەگىزگى سەبەبى وسى ما؟
– مامان رەتىندە نەگىزگى سەبەبى دەپ ادامداردىڭ دۇرىس اياق كيىم كيمەۋىن ايتار ەدىم. ويتكەنى اياق كيىمنىڭ دۇرىس بولۋى – ادامداردىڭ دەنساۋلىعىنا ەرەكشە اسەر ەتەدى. بۇرىنعى كوكسەگەنىمىز ەمەس, بىراق ايتۋىمىز كەرەك, بۇرىن ورتوپەديالىق تابانعا ىڭعايلى اياق كيىمدەر ورتاق ستاندارتتارعا ساي ساتىلىمعا شىعارىلاتىن, ارنايى مامانداردىڭ تەكسەرۋىنەن ءوتىپ, اياق كيىم ساپاسى باقىلاناتىن. كىشكەنتاي ءبۇلدىرشىن ءتاي-ءتاي باسىپ جۇرگەن كەزىنەن-اق وسىنداي ورتوپەديالىق اياق كيىمدى كيسە, ول بالانى بولاشاقتا «مايتابان» بولۋدان ساقتايدى. ونداي ساپالى اياق كيىمدەر تايعاناق بولمايدى, كەدىر-بۇدىرى اياق تاباندارىنا وتە پايدالى بولاتىن. اياق كيىم ىستىق كەزدە تەرلەمەيتىن ساپالى بولسا, كۇز بەن قىستا تايعانامايتىن جاقسى ماتەريالدان جاسالعان بولسا, ادامداردى كوپ قيىندىقتان امان ساقتاپ قالارى ءسوزسىز.
سوسىن وندىرىستەگى جاراقات دەگەن بۇرىن كوپ بولدى. قازىر بۇل ازايدى, سوڭعى ۋاقىتتا كوبىنە تۇرمىستاعى جاراقاتتانۋشىلىق باسىم بولىپ كەلەدى. جاراقاتتانۋشىلىقتىڭ 2-3 پايىزى جول-كولىك وقيعالارىنا قاتىستى بولادى. ولاردى جەدەل جاردەممەن ستاتسيونارلىق ەمگە, تراۆماتولوگقا بىردەن اپارادى. رەنتگەنگە ءتۇسىپ, جاراقات دەڭگەيى انىقتالعاسىن جەرگىلىكتى ەمحاناداعى تراۆماتولوگ دارىگەر ءارى قاراي ەمدەۋدى جالعاستىرادى. جالپى, جاراقاتتانۋشىلىق دەگەندە, اسىرەسە, قولدى سىندىرعاندار, سوسىن اياعىن سىندىرىپ العاندار كوپ كەلەدى. اياعىنان جاراقاتتانعانداردىڭ كوبىسى 80 پايىزىنان استامى توبىعىن شىعارىپ الىپ كەلەدى, ماماندار ولارعا جەدەل كومەك كورسەتەدى, قالعان ەم ەمحانادا جالعاسادى.
– جاراقات جاسىنا قاراي جازىلادى دەگەن ۇعىم بار. وسى قانشالىقتى راس؟
– ول راس. سىنعان جەر ادامنىڭ جاسىنا قاراي بىتەدى. ناۋقاستىڭ دەنساۋلىعىنا وراي, يممۋنيتەتىنە قاراي بىتەتىنى دە شىندىق. سونداي-اق دارىگەر بەرگەن ەم-دومدى ۋاقتىلى قالاي ساقتاۋىنا دا كوپ نارسە بايلانىستى. دەر كەزىندە ەمدەلىپ, باقىلاۋ ماقساتىندا ۋاقتىلى رەنتگەنگە ءتۇسىپ, دارىگەردىڭ ايتقاندارىن بۇلجىتپاي ورىنداسا, گيپستى ۇستاۋ مەرزىمىن ساقتاسا, جاراقاتتانعان جەر قيىندىقسىز جازىلادى دەپ ايتا الامىن.
– جاراقاتتانۋشىلىقتىڭ الدىن الۋ مۇمكىن بە؟
– الدىن الۋعا, ارينە, بولادى. قىس ۋاقىتىندا جاڭا ايتىپ وتكەنىمدەي, دۇرىس اياق كيىم كيىپ, ءوزى جۇرەتىن باعىتىن الدىن الا ايقىنداپ الىپ, ناقتى ماقساتپەن قوزعالسا, پروبلەما بولمايدى. جولدان وتەردە باعدارشامنىڭ جاسىلى جانىپ تۇرسا دا ەكى جاققا مۇقيات قاراپ, انىق كوزى جەتكەندە عانا قارسى بەتكە قاۋىپسىز وتكەنى ءجون. ويتكەنى قازىر قوزعالىس قۇرالدارى, كولىكتەر كوشەدە ءجيى كەزدەسەدى. موپەد, ساموكات, ۆەلوسيپەد, تاعى باسقا جىلدامدىقتى اسىرعان قۇرالدار كوپ. ابايلاماسا, اياق استىنان جاراقاتتانىپ قالۋىڭىز ابدەن مۇمكىن. جالپى, ادامنىڭ دەنساۋلىعى وزىنە تىكەلەي قاتىستى. 90 پايىز جاعداي ادامنىڭ ءوزىن-ءوزى قورعاپ, ساقتانىپ جۇرۋىنە بايلانىستى, تەك قانا ون پايىزى عانا دارىگەرلەردىڭ قاراۋىنا قاتىسى بار.
– ءسىز وسى سالادا قانشا جىل جۇمىس ىستەيسىز؟
– مەن تراۆماتولوگ مامان رەتىندە 37 جىلدان بەرى ادامداردى ەمدەۋمەن اينالىسىپ كەلەمىن. ەرەيمەنتاۋ اۋدانىنىڭ تۋماسىمىن, تۋعان جەرىم وسى اقمولا وبلىسىندا. تسەلينوگراد مەديتسينالىق ۋنيۆەرسيتەتىن وقىپ بىتىرگەسىن وسى سالادا پاۆلوداردا 30 جىل جۇمىس ىستەدىم. 5 جىل اۋرۋحانادا تراۆمپۋنكتتە, 20 جىل ستاتسيوناردا, 10 جىل ەكسترەمالدى تراۆماتولوگيادا جۇمىس ىستەدىم, ءتۇرلى وتالاردى جاسادىم. بىلىكتىلىگىم جوعارى, ءتۇرلى وتالار جاساۋدان ليتسەنزيالارىم بار. جاسىم ەلۋدەن اسقاسىن, قان قىسىمى جوعارىلاي بەرەتىندىكتەن, قىزمەتىمدى قالالىق ەمحانادا جالعاستىرۋدى ءجون كوردىم. وسى ەمحانادا 5 جىلدان بەرى تراۆماتولوگ-ورتوپەد دارىگەر رەتىندە ناۋقاستاردى قارايمىن. جاراقاتتانۋمەن بىرگە ادامداردىڭ سوزىلمالى نەمەسە قوسارلانا اۋىراتىن ناۋقاستارىن دا دارىگەر جەتە ءبىلۋى ءتيىس. وسى رەتتە وتا جاساعان كەزدەگى بىلىكتىلىك, العان ءبىلىم, تاجىريبە كوپ كومەكتەسەدى. مىسالى, قانت ديابەتى نەمەسە قان قىسىمىنىڭ جوعارى بولۋى, قالقانشا بەزىنە قاتىستى اۋرۋلار جاراقاتتىڭ جازىلۋ-جازىلماۋىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى. دۇرىس تاماقتانىپ, دۇرىس ۇيىقتاپ, دەمالماعان ادام, سوزىلمالى اۋرۋىن ەمدەمەگەن ناۋقاستىڭ جاراقات العان جەرى وڭايلىقپەن جازىلا قويمايدى. وسىنى ەرەكشە ەسكەرگەن ءلازىم.
– جاراقاتتانعان ادام كۇننىڭ رايىنا وراي سىرقىراپ اۋىراتىنى راس پا؟ اياق-قول تىرەك فۋنكتسياسى بۇزىلعان ناۋقاستاردى ەمدەۋ جولدارى قانداي؟
– ءيا. جاس كەلگەن سايىن بۇرىنعى جاراقاتتاردىڭ ورنى سىرقىراپ, بۋىندارى اۋرۋى ابدەن مۇمكىن. ارتروز, ارتريت, تاعى باسقا اۋرۋلار قوزادى, اۋىرعان جەرگە تۇز جينالىپ, شەمىرشەكتەنىپ, سارى سۋ جينالىپ, بۋىندار سىرقىراي باستايدى. مۇنداي ناۋقاستاردى اپپاراتپەن ابدەن زەرتتەپ, بازىلاپ, «سىزگە پروتەز جاساۋ قاجەت, قازىر پروتەز جاساۋعا جارامدى دەنساۋلىعىڭىز ەرتەڭ جارامسىز بولىپ قالۋى كادىك, سوندىقتان ءجۇرىپ-تۇرۋىڭىزعا كومەكتەسەتىن پروتەزدى شۇعىل جاساۋىڭىز قاجەت, وتانى دەر كەزىندە جاساماسا, كەيىن كەش بولادى» دەپ ۇنەمى كەڭەس بەرەمىز. جامباس بۋىنىن ءتوتالدى ەندوپروتەزدەۋ, تاعى باسقا وتالار جوعارى بىلىكتى مامانداردىڭ ارقاسىندا جۇزەگە اسادى.
– تراۆماتولوگ دارىگەردىڭ باسقادان باستى ەرەكشەلىگى نەدە دەپ ەسەپتەيسىز؟
– تەراپەۆت دارىگەرلەرگە قاراعاندا ءبىز شۇعىل ارەكەتكە, جەدەل ەم جاساۋعا ارەكەتتەنىپ ۇيرەنگەنبىز, شەشىمدى شۇعىل قابىلداپ, ناۋقاستىڭ جاعدايىن جاقسارتۋعا بارىمىزدى سالامىز. قولى سىنعان ادامعا ما, اياعى سىنعان ادامعا العاشقى كومەكتى كىمگە بەرۋىمىز كەرەك دەگەندە اۋرۋىن انىقتايتىن تاڭعىشتاردى جەدەل ايقىنداپ, بايلايمىز, سوسىن اۋىرسىنۋدى باساتىن دارىلەردى ەگەمىز, ناۋقاسقا شۇعىل كومەك كورسەتەمىز. ەگەر باسقا قاۋىپتى اۋرۋى انىقتالعان جاعدايدا تەز ارادا جەدەل جاردەم شاقىرىپ, باسقا اۋرۋحاناعا جونەلتىلۋىن قاداعالاپ, ءبىرىنشى كومەكتى جەدەل كورسەتەمىز. مينۋتتار, سەكۋندتار سانالعان سىن شاقتا دارىگەردىڭ شاپشاڭ قيمىلى, بىلىگى قانشاما ادامدى ولىمنەن امان الىپ قالىپ, اۋرۋىنىڭ ءارى قاراي جازىلۋىنا تىكەلەي اسەر ەتەتىنىن سەنىممەن ايتا الامىن. وپەراتيۆتىلىك, جەدەلدىك – باستى قارۋىمىز. جەدەل ارەكەتكە ءومىرىمىز ۇيرەنگەندىگى سونشالىقتى, ۇيدە دە تاماقتى اسىعىپ ىشەمىز ۇنەمى. ناۋقاستى جەدەل قاراپ ۇيرەنگەنبىز. جەدەل جاردەممەن كەلگەن جانعا ءبىرىنشى كومەكتى بەرۋگە مۇددەلىمىز, سوندىقتان, ارىپتەستەرىمنىڭ ەڭبەگى قانداي دا قۇرمەتكە لايىقتى دەپ ەسەپتەيمىن.
