ەلباسى «الەۋمەتتiك-ەكونوميكالىق جاڭعىرتۋ – قازاقستان دامۋىنىڭ باستى باعىتى» اتتى ءوزiنiڭ حالىققا ارناعان بيىلعى جولداۋىندا كۇردەلi ماسەلەگە اينالعان جۇمىسسىزدىقتىڭ الدىن الۋدا يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋ شەڭبەرiندەگi جوبالاردىڭ الەۋمەتتiك ماڭىزىنا ايرىقشا ءمان بەردi.
جۇمىسسىزدىقتى تولىقتاي اۋىزدىقتاۋ مۇمكiن ەمەس. دامىعان باتىس ەلدەرiنiڭ وزiندە جۇمىسقا دەگەن سۇرانىس ارتقان. ال بiزدiڭ ەلدە بۇل جايت توقسانىنشى جىلداردىڭ بەلورتاسىنان باستالسا, قازiر الەۋمەتتiك قيىنشىلىقتىڭ زاردابىن, جاسىراتىنى جوق, حالقىمىزدىڭ ەداۋiر بولiگi تارتىپ وتىر.
كوپشiلiككە ءمالiم, 2011 جىلدىڭ 1 شiلدەسiنەن باستاپ قازاقستاننىڭ بارلىق ايماعىندا مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىنا ساي «جۇمىسپەن قامتۋ –2020» باعدارلاماسى قولعا الىندى. وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا, اتالمىش باعدارلاماعا قاتىسۋشى – 56 مىڭ ادام. كوپشiلiك باعدارلاما تەك حالىقتى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتەدi دەگەن تار تۇسiنiكتەن اۋلاق بولعانى دۇرىس. مۇندا جۇمىس ماسەلەسiمەن قاتار, قازiرگi زامانعا ساي ماماندىق يەلەرiن قايتا دايارلاۋ, جۇمىسقا يكەمدەۋ, بiلiكتiلiكتەرiن ارتتىرۋ سىندى بiرنەشە باعىت قاراستىرىلعان. تاعى بiر ەرەكشە ايتا كەتەتiن جايت, ەكونوميكالىق الەۋەتi تومەن وڭiرلەردەن ازاماتتاردىڭ ءوز ەركiمەن ەكونوميكالىق بەلسەندi ورتالىقتارعا كوشۋi بايقالادى. قونىس اۋدارۋعا شەشiم قابىلداعان قازاقستاندىقتار ءۇشiن قازiر «جۇمىسپەن قامتۋ – 2020» باعدارلاماسى بويىنشا 10 ايماقتا 847 جەر ءۇي مەن 64 كوپ-پاتەرلi تۇرعىن ءۇي سالىنۋدا.
ەكونوميكاداعى قيىندىقتار حالىقتىڭ تۇرمىس دەڭگەيiنە تەرiس اسەرiن تيگiزبەي قويمايدى. مۇنى بiز الەم ەلدەرiنiڭ تاجiريبەلەرiنەن كورiپ وتىرمىز. الەمدەگi شيكiزاتقا سۇرانىس ازايعاندىعىنان, بiزدەگi تاۋ-كەن كاسiپورىندارىنىڭ كەيبiرi جۇمىس قارقىنىن ازايتۋعا ءماجبۇر بولدى جانە بۇل جاعداي جۇمىسسىزدىقتىڭ وسۋiنە الىپ كەلدi. شاعىن جانە ورتا بيزنەستiڭ اۋقىمى ازايعاندىقتان, مەملەكەت كولەمiندە ورتاشا جالاقى دەڭگەيi بiرشاما تومەندەگەنi بەلگiلi. سوندىقتان حالىقتى ەڭبەكپەن قامتۋ ۇكiمەت جۇمىسىنىڭ باسىم باعىتى بولىپ وتىر. قازiر ەلدە جۇمىسسىزدىق دەڭگەيiنiڭ وسۋiنە جول بەرمەي, جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋ جۇيەلi قولعا الىنعان. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مينيسترلەر كابينەتi قابىلداعان شارالار ارقاسىندا جۇمىسسىزدىق دەڭگەيi 2007 جىلعى 7,3 پايىز كورسەتكiشپەن سالىستىرعاندا 2011 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا 5,4 پايىزدى قۇراعان. بولجام بويىنشا, 2012 جىلى جۇمىسپەن قامتۋ باعدارلاماسىنا 100 مىڭنان استام قازاقستاندىق قاتىسادى. سونىمەن قاتار, 2009-2010 جىلدارى رەسپۋبليكادا «جول كارتاسى» دەپ اتالعان ايماقتىق جۇمىسپەن قامتۋ جانە كادرلاردى قايتا وقىتۋ ستراتەگياسى جۇزەگە اسىرىلدى.
دەگەنمەن ەلدەگi جۇمىسسىزدىق كورسەتكiشi 5,4 پايىز دەپ وتىرساق تا, بۇل جەردە تۇسiنiكسiز جايت كوپ. بۇل – مەملەكەتتiك ورگانداردا تiركەلگەن كورسەتكiش. ياعني, جۇمىسى بار دەگەندەردiڭ ۇشتەن بiرi – ءوزiن-ءوزi جۇمىسپەن قامتىپ وتىرعاندار. مۇنداعى باستى ماسەلە ولاردىڭ تابىسى قانداي؟ ول بiر وتباسىن نەمەسە ءوزiنiڭ جەكە باسىنىڭ كەرەك-جاراعىن تولىقتاي قامتاماسىز ەتە الا ما؟ بۇل ورايدا «جۇمىسپەن قامتۋ – 2020» باعدار-لاماسىنىڭ ەرەكشەلiگiن اتاپ ءوتۋ قاجەت. بۇعان دەيiنگi جۇمىسسىزدىقتىڭ الدىن الۋ باعدارلامالارى مۇنداي ماسەلەلەرگە ءمان بەرە العان جوق. ياعني اتالمىش باعدارلاما اياسىندا ەكونوميكالىق الەۋەت وزەگi جۇمىسسىزدىق جايى جان-جاقتى زەرتتەلiپ وتىر.
قر ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتiك قورعاۋ مينيسترi گۇلشارا ابدiحالىقوۆانىڭ ايتۋىنشا, ەلدiڭ قاي وڭiرiندە دە قازiر كاسiبي وقىتۋ جۇيەلi جۇرگiزiلiپ كەلەدi. ماسەلەن, وتكەن جىلى وسى باعىتتا رەسپۋبليكا كولەمiندە كاسiبي وقىتۋدان 69,2 مىڭ ادام وتكەن. ولاردىڭ 43,9 مىڭى كاسiبي دايارلىقتان وتسە, قايتا دايارلاۋعا 21,5 مىڭى قاتىسقان. 3,9 مىڭ ادام ءوز بiلiكتiلiكتەرiن ارتتىرعان. ال استانادا بۇل باعىتتا اعىمداعى جىلى 1733 ادام وقىتىلادى دەپ جوسپارلانسا, 2012 جىلدىڭ 25 اقپانىنداعى جاعداي بويىنشا 66 ادام وقۋعا كiرiسكەن.
جالپى, ەلوردادا اتالمىش باعدارلاما ءۇش باعىتتا جۇزەگە اسىرىلىپ وتىر. ونىڭ العاشقىسىنا بiز جوعارىدا توقتالىپ وتتiك. ەكiنشiدەن, «جۇمىسپەن قامتۋ – 2020» باعدارلاماسى بويىنشا استانادا جاستار ءتاجi-ريبەسiن ۇيىمداستىرۋعا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 55,7 ملن تەڭگە بولiنگەن. سونىمەن قاتار, ءۇشiنشi باعىتتا ەڭبەك رەسۋرستارىنىڭ ۇتقىرلىعىن ارتتىرۋ شارالارىنىڭ اياسىندا جۇمىسسىز, تۇرمىسى تومەن جانە ءوز-وزدەرiن جۇمىسپەن قامتىپ وتىرعان ازاماتتاردىڭ قاتارىنان 108 وتباسىن قونىس اۋدارتۋ ءۇشiن كوپپاتەرلi تۇرعىن ءۇيدiڭ قۇرىلىسى جوسپارلانىپ وتىرعانى جونiندە دە استانا قالاسىنىڭ «جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعى» مەكەمەسi مالiمدەيدi.
سەرiكگۇل سۇلتانقاجى
