«استانا وپەرا» مەملەكەتتىك وپەرا جانە بالەت تەاترى 2013 جىلى مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن قۇرىلدى. قازاقستان پرەزيدەنتى بارشا كورەرمەندى «استانا وپەرا» عاجايىپ كلاسسيكالىق وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ اشىلۋىمەن قۇتتىقتاپ, بۇل استانامىزدىڭ 15 جىلدىعىنا ارنالعان باعا جەتپەس سىيلىق ەكەنىن باسا ايتقان بولاتىن.
ەلوردانىڭ سول جاق جاعالاۋىندا ورنالاسقان «استانا وپەرا» تەاترى كوز تارتارلىق اسەمدىگىمەن تاڭداندىرادى. تەاتر ءاۋ باستا عاجايىپ كەشەن رەتىندە تەحنيكالىق جانە كوركەمدىك جەتىستىكتەردى بويىنا جيناقتاعان. الەمدىك دەڭگەيدەگى بەلدى دە بەدەلدى وپەرا جانە كونتسەرتتىك زالداردىڭ, ياعني ميلانداعى «لا سكالا», مادريدتاعى كورولدىك وپەرا, ماسكەۋدەگى ۇلكەن نەمەسە نيۋ-يوركتەگى «مەتروپوليتەن-وپەرا» سياقتى تەاترلاردىڭ قاتارىنا كىرۋگە ابدەن لايىق. تەاتردىڭ كىرپىشىن قالاۋعا وتاندىق ماماندارمەن قاتار شۆەيتساريا, يتاليا, البانيا, ماروككو, رەسەي شەبەرلەرى دە قاتىستى. جوسپارلاۋ بارىسىندا مۇنداي عيماراتتاردى سالۋداعى جيناقتالعان الەمدىك تاجىريبە ەسكەرىلدى.
كلاسسيكاعا نەگىزدەلگەن عيمارات ەللينيستيكالىق ناقىشتارعا تولى, مانەريزم مەن باروككو باعىتىنا دا ءمان بەرىلگەن. وسىلايشا, ارحيتەكتۋرالىق ساعات تىلدەرىن جىلجىتىپ, كونە گرەك ستيلىندە ۇتىمدى جاسالدى.
تەاتر جالپى اۋماعى 9 گەكتار جەر كولەمىن الىپ جاتىر. كوشە بويىنداعى ەسىك الدىندا سالىنعان ۇزىن جاياۋ كوپىر «استانا وپەرا» عاجايىپ عيماراتىمەن ادەمى ۇيلەسكەن. ال عيمارات 64000 شارشى مەتر اۋماقتا ورنالاسقان. ونىڭ 3000 شارشى مەترىندە 4 ساحنالىق ايماق قامتىلعان. «استانا وپەرا» تەاترى ءوزىنىڭ اۋقىمدىلىعىمەن دە, ارحيتەكتۋرالىق كەلبەتىنىڭ كورىكتىلىگىمەن دە تامساندىرادى.
ارحيتەكتورلار العا قويعان باستى ماقسات كلاسسيكالىق باعىتتى دەكور ەلەمەنتتەرى ارقىلى عيماراتتىڭ فۋنكتسيونالدىق جانە تەحنيكالىق ەرەكشەلىكتەرمەن ۇيلەستىرىپ, مۋزىكالىق تەاتردىڭ سۇرانىسىن تولىعىمەن قاناعاتتاندىرۋ ەدى. عيماراتتىڭ سىرتقى ديزاينى ىشكى بولىگىندە باسقاشا سيپاتتا وزگەرەدى: مانەريزم ستيلىندەگى پورتيك باروككوعا, كورەرمەن زالىندا كورىنىس تاپقان ۋمبەرتينو ءستيلى ارەرساحنادا بۇگىنگى زامانداعى بەينەگە اۋىسادى. ءبىر ستيلدەن ەكىنشى ستيلگە اۋىسۋ تەاتردىڭ كوپ جەرىندە انىق بايقالادى. حولدىڭ ەۋروپالىق اسەمدىلىگى بىرقالىپتى ىرعاقپەن قازاقتىڭ ۇلتتىق اۋەندەرىنە كوشەدى. مۇنى كوشپەندىلەر مادەنيەتىنىڭ ءداستۇرلى ستيليستيكا تابيعاتىنا قونىس تەبۋى دەپ تۇسىنگەن دۇرىس. الەمدىك ارحيتەكتۋرانىڭ جەتىستىكتەرىن بويىنا جيناعان تەاتردىڭ عيماراتى ۇلتتىق ناقىشپەن اسەم بەزەندىرىلگەن.
جاز مەزگىلىندە تەاتر عيماراتىنىڭ اينالاسىن جاسىل جەلەكتەر وراپ, باۋ-باقشالى گۇلزارلار قورشايدى. تەاتر الاڭىنا تابيعي تاستار توسەلگەن. عيماراتتىڭ سىرتىن قاپتاۋعا ءمارمار, جەز جانە مىس سىندى ءۇش ءتۇرلى ماتەريالدار قولدانعان.
تەاتردىڭ كىرەبەرىس ماڭدايشاسىن مۇسىنشىلەر م.مانسۇروۆ پەن ت.ەرمەكوۆتىڭ «قوبىزشى» جانە «جەتىگەنشى قىز» تۋىندىلارى اشەكەيلەپ تۇر. يتاليانىڭ ۆيورەدجيو مەن پەترو-سەنتا قالالارىندا قۇيىلعان بۇل مۇسىندىك كومپوزيتسيالارسىز تەاتر قاسبەتىن كوزگە ەلەستەتۋ قيىن.
تەاتردىڭ توبەسىنە قويىلعان كۆادريگا (اۆتورى – مارقۇم قانات نۇرباتىروۆ) ساق پاتشايىمى ءتوميريستىڭ بەينەسىندە بەرىلگەن. بارلىق مۇسىندىك كومپوزيتسيالار قولادان جاسالىپ, ولار ۋاقىت وتىسىمەن پاتينامەن بۇركەلىپ, كوركەمدىك قاسيەتى ودان سايىن ارلەنە ءتۇستى.
اۆانساحنا, وركەسترلىك شۇڭقىر, پارتەر جانە كوپ قاباتتى بالكوندى قامتيتىن باس كورەرمەن زالى – تەاتردىڭ جۇرەگى – ونىڭ رۋحاني ورتالىعى. سەبەبى ءدال وسى جەردە تەاتردىڭ قۇدىرەتىن سەزىنۋگە بولادى. بيىك-بيىك بالكوندار التىن جالاتىلعان قازاقتىڭ ۇلتتىق ويۋلارىمەن كومكەرىلگەن.
بەرىك ۆەليۋر ماتاسىنان جاسالعان باستى پەردە ءۇش ءتۇرلى تاسىلمەن ءۇنسىز اشىلىپ-جابىلادى. العاشقى ءتاسىل – المانيالىق ءتاسىل بويىنشا سەكۋندىنا 2 مەتر جىلدامدىقپەن تىك كوتەرىلەدى. گرەك تاسىلىمەن 9 سەكۋند ىشىندە كولدەنەڭىنەن اشىلسا, يتاليالىق مانەرمەن 6 سەكۋندتا دياگونالدى تۇردە اشىلادى. مۇنىڭ بارلىعى ءبىر مەزەتتە سينحروندى جۇمىس ىستەي الادى.
باستى كورەرمەن زالى ۇلتتىق ناقىشتا اشەكەيلەنگەن. ول 1250 ادامعا ەسەپتەلىنىپ, يتاليالىق جانە بۇگىنگى زامان تالابىنا ساي ستيلمەن جەتىلدىرىلگەن. وتىراتىن ورىندار پارتەر, بەلەتاج جانە جوعارى دەڭگەيدەگى ءۇش قاتارلى لوجالارعا بولىنگەن. 450 ورىنعا شاقتالعان پارتەر ءار كورەرمەنگە قويىلىمدى ىڭعايلى كورۋگە ەسەپتەلىنىپ جاسالعان.
وركەسترلىك شۇڭقىر 120 مۋزىكانتقا لايىقتالعان. وركەسترلىك شۇڭقىر اۋماعى وركەستر ءۇشىن عانا ەمەس, ساحنانى نەمەسە پارتەر ايماعىن كەڭەيتۋ ءۇشىن دە قولدانىلادى. بىرنەشە دەڭگەيگە بولىنگەن بۇل جەر ءۇش پلاتفورمادان تۇرادى. بۇل جاعدايدا وركەسترلىك شۇڭقىر ورنىنا اۆانساحنا قۇرىلىپ, كونتسەرتتىك زال رەتىندە پايدالانىلادى.
كامەرالىق زالعا 250 ادام سىيادى. ول كامەرالىق مۋزىكا كونتسەرتتەرى جانە سوليستەردىڭ ونەر كورسەتۋى, شاعىن اكۋستيكالى حالىق مۋزىكاسى انسامبلدەرى, حور, درامالىق سپەكتاكلدەر قويىلىمدارى, پوەتيكالىق دەكلاماتسيا, كونفەرەنتسيالار, فيلمدەردىڭ پروەكتسياسىن كورسەتۋ شارالارىنا ىڭعايلى. كامەرالىق زالدا دىبىس كۇشەيتۋ ءۇشىن 7.1. فورماتتاعى كولەمدى دىبىستاۋ اۋديوجۇيەسى قولدانىلادى. بۇل شاعىن ءارى ءساندى زال سيقىرلى مۋزىكانىڭ ءار دىبىسىن قالت جىبەرتپەي سەزىنۋىنە جاعداي جاسايدى.
«استانا وپەرا» تەاترى كەرەمەت دىبىس ساپاسىمەن ماقتانا الادى. اكۋستيكامەن يتاليا مەن گەرمانيانىڭ جەتەكشى ماماندارى جۇمىس ىستەپ, عاجاپ ناتيجەگە قول جەتكىزىلدى. زالدىڭ ەش جەرىندە دىبىس ساپاسى تومەندەمەيدى. ورىندىقتار مەن اينالار, دەكوراتيۆتى جاپسىرمالار, ياعني دىبىس تەربەلىسىن شاعىلتاتىندار نە جۇتاتىندار – ءبارى ەڭ ۇساق بولشەكتەرگە دەيىن ويلاستىرىلعان. ميلانداعى اتاقتى La Scala تەاترىنداعىداي, ورىندىقتىڭ بۇرىشى مەن بۇرىلىسى ەسەپكە الىنعان. تەاتر اكۋستيكاسىنىڭ عاجاپ ساپاسىنا پاركەتتىك ەدەنگە قولدانعان جەزبەن قابىستىرىلعان شامشات جانە قايىڭ اعاشى, باياۋ وسەتىن كانادالىق قاراعاي, شيە پانەلدەرى اسەر ەتەدى. عيماراتتىڭ بارلىق قۇرىلىمدارىنداعى, اسىرەسە, وپەرا جانە دايىندىق زالدارىنداعى اكۋستيكانىڭ ءمىنسىز بولۋىنا ەرەكشە ءمان بەرىلگەن.
وپەرالىق زال ءوزىنىڭ تابيعي اكۋستيكاسىمەن ەرەكشەلەنەدى. ءانشى نەمەسە اسپاپتىق ورىنداۋشى شىعارمانى قانداي تونالدىقتا ورىنداماسىن, ونى ساپالى جانە ايقىن دالدىكپەن بەرۋگە مۇمكىندىگى بار. ارنايى اكۋستيكالىق ەففەكت بولۋ ءۇشىن وتىزعا تارتا ميكروفوندار وركەسترلىك شۇڭقىر ۇستىنە, ساحنا مەن زالعا قويىلعان.
جاڭا عيماراتتىڭ سالىنۋ بارىسىندا فۋنكتسيونالدىق ءتارتىپ ەرەجەسىنە قاتتى كوڭىل ءبولىندى. بارلىق بولمەلەردىڭ كولەمى ەۋروپالىق تانىمال تەاترلاردىڭ ۇلگىسى بويىنشا قۇراستىرىلدى. تەحنيكالىق جانە كومەكشى بولمەلەر: ساحنا, ارەرساحنا, شەبەرحانالار, دايىندىق زالدارى – تەاتر مەحانيزمىن قوزعالىسقا كەلتىرىپ, جۇمىسىن ناتيجەلى ەتەتىن بارلىق نىساندار – ەڭ بيىك تالاپ ستاندارتتارىنا ساي كەلەدى.
تەاتردىڭ ساحنالىق جارىق جابدىعى الەمدىك وزىق تاجىريبە بويىنشا قۇراستىرىلعان. باس زالدا ءارتۇرلى قۋاتتاعى جانە ماقساتتاعى مىڭعا تارتا, ال كامەرالىق زالدا ەلۋگە جۋىق پروجەكتورلار قويىلعان. جارىق رەتتەۋ قوندىرعىسى, دىبىس رەجيسسەرلىك ءپۋلتى جانە اۋدارماشى كابيناسى كورەرمەن زالىندا ەكىنشى بالكوندىق قابات دەڭگەيىندە ورنالاسقان.
2013 جىلدىڭ 21 ماۋسىمىندا «استانا وپەرا» تەاترى العاشقى ماۋسىمىن ۇلى كومپوزيتور مۇقان تولەباەۆتىڭ «ءبىرجان–سارا» تۋىندىسىمەن سالتاناتتى تۇردە اشقان ەدى. ءار جاڭا تەاترلىق ماۋسىم كوپتەگەن شىعارماشىلىق جاڭالىقتار اكەلەدى. تەاتردى كوركەيتۋ ماقساتىندا بۇگىنگى كۇنى ەۋروپانىڭ اتاقتى تەاترلارىمەن كەلىسىمدەر جاسالدى. سولاردىڭ ىشىندە «ءپاريجدىڭ ۇلتتىق وپەراسى», «ريم وپەراسى», «لا سكالا», «سان–كارلو» تەاترلارى بار. «استانا وپەرا» تەاترىنىڭ قاسبەتىندە قاسيەتتى سامۇرىق قۇسى بەينەسىنىڭ بولۋى كەزدەيسوق ەمەس. الىپ قىراننىڭ بەينەسى بايتەرەك اعاشىنىڭ باسىندا وتىرىپ, الەم ەلدەرىنىڭ اراسىن جالعاعان بەيبىت قۇسى ىسپەتتەس.
ماتەريالدى دايىنداۋعا كومەكتەسكەن «استانا وپەرا» مەملەكەتتىك وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنە العىس بىلدىرەمىز.
گۇلدانا تالعاتقىزى
