تاياۋدا تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «ەۋرازيا جۇرەگىندە» اتتى كىتابىن تاعى ءبىر قايتارا زور قىزىعۋشىلىقپەن وقىپ شىقتىم. وقي وتىرا, «سارىارقا ساۋىرىنداعى, ەركە ەسىل باۋىرىنداعى» ساۋلەتى كەلىسكەن قازاقتىڭ كىندىك قالاسى استانانى ورنىقتىرۋ جولىندا قانشاما كۇش-جىگەردىڭ, قاجىماس قايراتتىڭ, تولاسسىز ەڭبەكتىڭ قاجەت بولعاندىعىن ەرەكشە ءتۇيسىندىم.
ءيا, بۇگىندەرى اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستار دا از ەمەس. بىراق, كۇندەلىكتى وسىناۋ شارۋالارعا بويىمىزدىڭ ۇيرەنىپ كەتكەندىگى سونشالىقتى, ءبىز ولارعا ونشالىقتى ءمان بەرىپ جاتپايمىز, ولاردى باعالاۋعا نەمەسە سەبەپ-سالدارىن ىزدەۋگە استە تىرىسپايمىز.
راسىندا, وسىدان 20 جىل بۇرىن ەگەمەن ەلىمىزدىڭ ومىرىندە ءبىر قاراعاندا توسىن كورىنگەنىمەن, شىن مانىندە, ەڭ ۇتىمدى نۇسقانى سارالاپ, سان ويلانعان, توقسان تولعانعان سالماقتى دا ساليقالى ساياسي شەشىم قابىلداندى. ءسويتىپ, 1994 جىلعى شىلدەدە ەل استاناسىن اسەم الاتاۋدىڭ باۋرايىنان سولتۇستىككە, مىڭ شاقىرىمدىق قياڭدا جاتقان دالالىق اقمولاعا كوشىرۋگە شەشىم شىعارىلدى. ويتكەنى, اقمولا قازاقستاننىڭ گەوگرافيالىق ورتالىعى دەۋگە بولاتىن, ەل ەكونوميكاسىنىڭ ورلەۋىندە جەتەكشى دە وسكەلەڭ نۇكتەلەرى بولىپ وتىرعان ماڭىزدى شارۋاشىلىق وڭىرلەرگە وتە جاقىن ورنالاسقان. قالا ءىرى كولىكتىك توراپتاردىڭ قيىلىسىندا تۇر. مۇنىڭ سىرتىندا, قالا قازاقستان ءۇشىن كوپتەگەن شەتەلگە شىعۋدىڭ مەيلىنشە توتە جولى – ترانسەۋرازيا ارنالارىنا تاياۋ قونىستانعان. بارىنەن بۇرىن اقمولا قالاسىنىڭ ەكولوگيالىق احۋالى قالىپتى ءارى بۇل جاعداي كەلەشەكتە دە دۇرىس ساقتالىپ قالاتىندىعى ەسكەرىلدى.
مىنا ءبىر ماسەلەنى دە نازاردا ۇستاعان ءجون. حح عاسىردىڭ اياعىندا ءوز تاريحىمىزدا تۇڭعىش رەت ەلدىڭ ۇلتتىق ءمۇددەلەرىن باسشىلىققا الا وتىرىپ, تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ استاناسىنىڭ قاي جەردە ورنالاسۋى تۋرالى شەشىمدى قابىلداۋىمىزدىڭ زور ساياسي جانە يماندىلىق ءمانى بولدى ءارى بولا دا بەرەدى. ايتالىق, ءبىزدىڭ تاڭداۋىمىزدا قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى ماڭىزدى ورىن الدى. بۇل تۇرعىدا تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ استاناسى سىرتقى شەكارالاردان الىستاۋ جەردە, مۇمكىندىگىنشە ەلدىڭ ورتاسىنا تامان تۇرۋى تيىستىگى قاپەرگە الىندى. مۇنىڭ نەگىزسىز ەمەستىگىن كەيبىر وڭىرلەردەگى كەيىنگى وقيعالار كورسەتىپ وتىر. سونداي-اق, بۇل شەشىم ەلدە تۇراقتىلىق پەن ۇلتارالىق كەلىسىمدى نىعايتۋ تۇرعىسىنان داۋسىز ارتىقشىلىقتار اكەلگەن قادام بولدى. استانانى ءوز حالقىنىڭ قۇرامى جونىنەن كوپ ۇلتتى وڭىرگە كوشىرۋ قازاقستاندا تۇراتىن بارلىق ەتنيكالىق توپ اراسىندا دوستىق پەن ىنتىماقتاستىقتى ساقتاۋ مەن ەسەلەۋگە دە ىقپالى مولىنان ءتيدى. سونىمەن قاتار, استانانى اۋىستىرۋ قازاقستان ەكونوميكاسىن ودان ءارى دامىتۋ تۇرعىسىنان دا ءتيىمدى ەدى. ەڭ باستىسى, استانانى كوشىرۋ ارقىلى قازاقستان ءتارىزدى جاڭا تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ مۇمكىندىگى زور, ماقساتى ايقىن, بولاشاعى جارقىن ەكەندىگى دۇنيەجۇزى ەلدەرىنە پاش ەتىلدى.
بۇگىنگى استانا – قازاقستاننىڭ جاڭارۋىنىڭ نىشانى, ونىڭ كوپ ۇلتتى حالقىنىڭ جاسامپاز كۇش-قۋاتىنىڭ كۋاسى. بۇل – سونشالىقتى جەڭىل تيمەگەن زاماننىڭ وزىندە جاڭا استانا تۇرعىزۋعا بەل شەشىپ كىرىسكەن حالىقتىڭ ءوزىنىڭ كۇش-جىگەرىنە دەگەن سەنىمىنىڭ بەلگىسى. بۇل – ازاتتىق العان ۇلتتىڭ ءوزىنىڭ گۇلدەنگەن بولاشاعىنا, ۇرپاعىنىڭ كەلەشەگىنە ۇلكەن ءۇمىتتىڭ كورىنىسى. سوندىقتان دا 1998 جىلعى 6 شىلدەدە «استانا» اتتى رەسمي اتاۋعا يە بولعان ەلىمىزدىڭ باس قالاسى وتانىمىزدىڭ ناعىز ءجۇرەگىنە اينالىپ, بۇل كۇن ۇلتتىق جانە مەملەكەتتىك مەرەكەلەر قاتارىنا جاتقىزىلىپ, سوڭعى جىلدارى رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعى زور ىقىلاسپەن استانا كۇنىن تويلاپ كەلەدى.
اتقاقتاي سوققان جۇرەك ءتارىزدى جاڭا استانا دا قازاقستاننىڭ بارلىق وڭىرىنە ءنار بەرۋمەن قاتار, ۇلتتىق رۋح پەن سانانى كوتەرۋدە. كۇن ساناپ استانانىڭ اجارىن اشىپ, كوركەيتە تۇسكەن ءزاۋلىم دە ساۋلەتتى جاڭا قۇرىلىستارى جانە اباتتاندىرىلىپ جاتقان الاڭدارى مەن گۇلزارلارى, ساياباقتارى شەتەلدىك ازاماتتاردى, قالا قوناقتارىن قايران قالدىرىپ, ولاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزۋدا. سونىڭ ءبىر كۋاسى ىسپەتتى, ەلوردانى كورۋگە كەلەتىن قوناقتار سانى جىل سايىن 10 پايىزعا كوبەيىپ وتىر. تەك, 2012 جىلى قازاقتىڭ باس قالاسىن جارتى ميلليون تۋريست تاماشالاپ كەتىپتى. بۇل – مەملەكەتكە قوسىمشا ءتۇسىپ جاتقان پايدا دەگەن ءسوز. وسى رەتتە, يسپانيانىڭ بارسەلونا قالاسىندا ءوزىم كۋا بولعان مىنا ءبىر ءجايتتى ايتا كەتكىم كەلىپ وتىر. ءجۇز جىلدان استام بۇرىن يسپانيادا گاۋدي دەگەن ساۋلەتشى ءومىر سۇرگەن. سول ساۋلەتشىنى مەملەكەت ەلەپ-ەسكەرىپ, ءتيىستى اقشاسىن بەرىپ, قالاۋىنشا ءۇي سالعىزدى. ونىڭ سالىپ جاتقان ۇيىنە كەرەك دەگەننىڭ ءبارىن دە تاۋىپ بەردى. گاۋدي ۇكىمەتتىڭ اقشاسىنا ءوزىنىڭ ويىنداعى ءۇيىن سالدى. ال, قازىر قاراساڭىز, بارسەلونا قالاسىنا جىل سايىن «گاۋديدىڭ ءۇيىن كورەمىز» دەپ 40 ميلليون تۋريست كەلەدى. ونىڭ ءۇيىن كورسەتۋ ءۇشىن مەملەكەت جان باسىنان 17 ەۆرودان اقى الادى. سوندا گاۋديدىڭ ءبىر عاسىر بۇرىنعى تۋىندىسى قازىر جىل سايىن 70 ميلليون ەۆروعا جۋىق پايدا اكەلىپ وتىر. ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ استانا عيماراتتارىنىڭ ەشكىمگە ۇقسامايتىن جانە قايتالانبايتىن نۇسقادا بولۋىن تالاپ ەتەتىندىگىن ەستىگەندە, ويىما وسى ءبىر مىسال ورالا بەرەدى.
سونىمەن, بۇگىنگى استانا قانداي قالا؟ ەسىلدىڭ وڭ جاعالاۋىنان قارسى بەتكە قاراساڭىز استانانىڭ ءزاۋلىم عيماراتتار بوي كوتەرگەن وسكەلەڭ قۇرىلىسىن كورەسىز. كوز الدىمىزعا سۋرەتشىنىڭ كۇن سايىن تىنىمسىز سالعان, كەشكە قاراي الدەبىر شتريحتار قوسىپ, ارلەي تۇسكەن كارتيناسى كەلەدى. مىنە, قالاعا كىرە بەرىستەگى بيىكتىگى 20 مەتر «ماڭگىلىك ەل» قاقپاسى ءبىزدىڭ ۇلتتىق رۋحىمىزدى اسقاقتاتىپ تۇر. ەندى ءبىر ءسات جاپىراعىن جايىپ تاس شىنارداي جارقىراعان «ءبايتەرەك» نازارىڭىزعا ىلىنەدى. ول كۇن نۇرىمەن شاعىلىسىپ, توڭىرەگىنە جارىق ساۋلە شاشقان الىپ شاردى – ءومىر مەن مەيىرىم سيمۆولىن الەمگە پاش ەتىپ كەلەدى. الىپ ءدىڭىنىڭ توبەسى بىزتۇمسىقتالىپ ءبىتىپ, ءوزىنىڭ وسى ءپىشىنىمەن عالامنىڭ شەكسىز كەڭىستىگىنە ۇمتىلعان زىمىران كەشەنىن ەسكە سالاتىن «حانشاتىر», الەمدەگى اتاقتى وپەرا تەاترلارىنان كەم ءتۇسپەيتىن 1250 ورىندىق «استانا وپەرا», ءۇش ميلليون ليتر «دالا ءتوسىندەگى مۇحيت تامشىسىنان» ەكى مىڭعا جۋىق تەڭىز مەكەندەۋشىلەرىن تاماشالاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن «دۋمان» ويىن-ساۋىق وتاۋى, قازاقستاننىڭ قارتاسىن بەينەلەيتىن «اتامەكەن» ەتنو-مەموريالدىق كەشەنى, شارتاراپقا جاڭالىق تاراتاتىن «قازمەدياورتالىعى», ەلدىكتىڭ سيمۆولى رەتىندە تانىلعان «قازاق ەلى» الاڭى, «تاۋەلسىزدىك سارايى», «بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايى» – ەلوردانىڭ ەڭ كوز تارتار جەرلەرى.
پرەزيدەنت اقورداسىنىڭ توبەسىندە ۇلتتىق جالاۋىمىز جەلبىرەگەن كيىز ءۇي سيپاتتى زور كۇمبەز بارشانى ءاردايىم بەيبىتشىلىك سۇيگىشتىك پەن ءداستۇرلى اۋىزبىرشىلىكتەن اينىماۋعا شاقىرىپ, قىزبالىقتىڭ جانە تۇسىنبەستىكتىڭ داۋىلدارىنان, ءوشپەندىلىك سۇراپىلدارىنان ساقتاندىرىپ تۇر. ناتيجەسىندە, استانا يۋنەسكو حالىقارالىق ۇيىمىنىڭ شەشىمىمەن «بەيبىتشىلىك قالاسى» مارتەبەسىنە يە بولىپ, الەمنىڭ تانىمال ساياساتكەرلەرى, ىرگەلى ساراپشىلارى, كورنەكتى قايراتكەرلەرى, ءىرى مەملەكەت باسشىلارى, قارىمدى قارجىگەرلەرى مەن بيزنەس وكىلدەرى ءجيى باس قوساتىن ورىنعا اينالدى. ماسەلەن, مۇندا 11 جىل قاتارىنان وتكىزىلمەي كەلگەن ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ استانا ءسامميتى وتە جوعارى دارەجەدە ۇيىمداستىرىلدى. استانا جىلدا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ قولداۋىمەن حالىقارالىق ەكونوميكالىق فورۋم وتكىزىپ, بۇكىلالەمدىك قارجىلىق داعدارىستان شىعۋعا ءوزىنىڭ وڭ ۇلەسىن قوسىپ كەلەدى. بۇل قاتارعا جىل سايىنعى ەۋرازيالىق مەديا-فورۋمدى جاتقىزۋعا بولادى. 2014 جىلعى 29 مامىردا استانادا قازاقستان, رەسەي جانە بەلارۋس مەملەكەتتەر ارالارىندا ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قۇرۋ جونىندە تاريحي شەشىمگە قول قويىلدى.
«بىرەۋگە قاراپ پىكىر ەت, بىرەۋگە قاراپ شۇكىر ەت» دەيدى حالقىمىز. پىكىر ەتسەك تە, شۇكىر ەتسەك تە ورىندى. ءىرىلى-ۇساقتى كەمشىلىكتەردەن دە ادا ەمەسپىز. بىراق, ءبىراز دۇنيە ويسىراپ جاتقان تۇستا, بىزدە ءبارى قۇدايعا شۇكىر. ەلباسى سوزىمەن ايتساق: «اتا-بابالارىمىزدىڭ عاسىرلار بويعى ارمانىن ورىندادىق. سول ءۇشىن ءبىز زور باقىتتىمىز».
كەنجەبولات جولدىباي, ساياساتتانۋشى
