ءدال قازىر ەلوردادا ازىق-تۇلىك ونىمدەرىنىڭ باعاسىنا قاتىستى ماسەلە كۇن تارتىبىنەن تۇسپەي تۇر. «استانا اقشامى» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى قالاداعى جابىق بازارلارعا ارنايى بارىپ, ونداعى باعالاردى ءوزارا سالىستىرىپ, شاعىن جۋرناليستىك زەرتتەۋ جۇرگىزدى. سونىمەن, حالىق ءجيى باراتىن «استانالىق», «شاپاعات» جانە «اسەم» بازارلارىنداعى بۇگىنگى باعانىڭ جايى قانداي؟ الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ازىق-تۇلىك دۇكەن سورەلەرىندە جەتكىلىكتى مە؟ جالپى, بازارداعى باعا تۋرالى تۇرعىنداردىڭ دا پىكىرىن بىلگەندى ءجون كوردىك.
جەدەل شتاب جۇمىسى
استانا قالاسىنىڭ اكىمدىگى ەلورداداعى ازىق-تۇلىكتىڭ باعاسىنا كۇندەلىكتى مونيتورينگ جۇرگىزۋدى قولعا العانى بەلگىلى. باقىلاۋعا الىنعان 22 نىساننىڭ قاتارىندا الاش تاس جولى بويىنداعى جانە قالا ىشىندەگى جابىق بازارلار مەن ءىرى ساۋدا ورىندارى بار. قالا اكىمىنىڭ ورىنباسارى اندرەي لۋكيننىڭ توراعالىعىمەن قۇرىلعان جەدەل شتاب كۇن سايىن 18.00-دەن كەيىن ازىق-تۇلىك تۇرلەرىنىڭ ورتاشا باعاسىنىڭ قورىتىندىسىن جاريالايدى. الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ازىق-تۇلىك باعالارىنا جۇرگىزىلگەن كۇندەلىكتى بۇل تالداۋ «استانا اقشامى» گازەتىنىڭ رەسمي سايتىندا تۇراقتى بەرىلۋدە.
ايتا كەتەيىك, اتالمىش شتابتىڭ جۇمىس توبى قۇرامىنا قارجى, اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسى, ەكونوميكا جانە بيۋدجەتتى جوسپارلاۋ باسقارماسىنىڭ وكىلدەرى جانە ءۇش اۋدان اكىمدىگى كىرەدى.
قالا اكىمدىگى باعانىڭ قىمباتتاۋىنا قاتىستى دەرەكتەردى انىقتاعان جاعدايدا تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ جانە باسەكەلەستىكتى قورعاۋ كوميتەتىنىڭ قالالىق دەپارتامەنتىنە حابارلايدى. ماقساتى – باعانىڭ وسۋىنە نە سەبەپ ەكەنىن انىقتاۋ. ساراپشىلاردىڭ قورىتىندىسى دايىن بولعاننان كەيىن, ونى گازەت بەتىنە جاريالاۋعا مۇمكىندىگىمىز بار.
سونىمەن, ءوزىمىز جۇرگىزگەن رەيدتىڭ ناتيجەسىن بايانداساق. الدىمەن, تاڭەرتەڭگىلىك ۋاقىتتا «استانالىق» بازارىنا باس سۇقتىق. ءبىزدى تۇرعىنداردىڭ كۇندەلىكتى تۇتىناتىن نان, قانت, كۇرىش, ۇن, قوي ەتى, سيىر ەتى, تاۋىق ەتى, جۇمىرتقا, كۇنباعىس مايى, قىرىققابات, پياز, ءسابىز, كارتوپ, قىزىلشا, قيار جانە قىزاناقتىڭ باعاسى قىزىقتىردى. وقىرمانعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن تابليتسا ارقىلى ءۇش بازاردىڭ باعاسىن قاتار سالىستىرۋدى ءجون كوردىك. ۇننىڭ 2 كەلىلىك ءتۇرىن, تاۋىق ەتى ءۇشىن وتاندىق مۇزداتىلعان بالاپان ەتىن تاڭداپ الدىق.
كوكونىستىڭ ءتۇرى كوپ
ءبىز بارعان ساۋدا ورىندارى ىشىندە «استانالىق» بازارىندا قانت قىمباتتاۋ بولىپ شىقتى. ەسەسىنە قيار مەن قىزاناقتىڭ تۇرىنە تاڭداۋ كوپ. ماسەلەن, قىزاناقتىڭ باعاسى 150 تەڭگەدەن باستالسا, ەڭ قىمبات ءتۇرى 300 تەڭگەدەن ساتىلۋدا. اسىرەسە, ەت ساتاتىن زالعا جاقىن ورنالاسقان قاتارلاردا كارتوپ, پياز, ءسابىزدىڭ باعالارى باسقا قاتارداعىلاردان 10 تەڭگەگە ارزان. بىراق سالىستىرمالى تۇردە قاراعاندا, كەيبىر ازىق-تۇلىك تۇرلەرى قىمبات كورىندى.
«بۇل بازارعا ۇنەمى كەلەمىن. باسقا ساۋدا ورىندارىنا قاراعاندا, ازىق-تۇلىك ساتاتىن ورىندار ءوز جۇمىسىن ەرتە باستايدى. ءۇيىم وسى ماڭايدا بولعاندىقتان, كەيدە قاتارىنان 2-3 رەت ساۋدا جاسايمىن. ارينە, باعانىڭ ارزان بولعانى جاقسى, الايدا وعان ساتۋشىلاردى كىنالاي المايمىز عوي» دەيدى قالا تۇرعىنى التىن جارقىنبەكوۆا.
وزدەرىن ەرلى-زايىپتىمىز دەپ تانىستىرعان ەلجان مەن دينارا قاليەۆالار قاجەتتى ازىق-تۇلىكتى وسى بازاردان جانە ورتالىق بازاردان الاتىندارىن ايتتى. دينارانىڭ ايتۋىنشا, بازارداعى باعاعا اسا ءمان بەرمەيدى ەكەن. بىراق, اياق استىنان قىمباتتاعان قانت باعاسىنا الاڭداعانىن جاسىرمادى.
«اسەمدە» باعا ءارتۇرلى
كەلەسى بارعان ساۋدا نىسانىمىز – «اسەم» بازارى. مۇندا كۇنباعىس مايى «استانالىق» بازارىنا قاراعاندا ارزان ەكەن. ال قانتتىڭ كەلىسى – 330 تەڭگە. وسىنداعى ساتۋشىلاردىڭ ءبىرى قانتتىڭ قىمباتتاۋىنا بايلانىستى بۇل ماۋسىمدا قانت ساتۋدى قۇپ كورمەپتى. مۇندا دا كوكونىستىڭ ءتۇر-ءتۇرى كوپ. باعالارى دا الۋان ءتۇرلى. جىلىجايدا وسكەن قيارلاردان باستاپ سوناۋ وڭتۇستىكتەن كەلگەن قيارلارعا دەيىن قولجەتىمدى.
– استانا مەن ستەپنوگوردىڭ جىلىجاي يەلەرى قاجەتتى قۇجاتتارىن كورسەتەدى. وندا بارلىعى ستاندارتقا ساي, نيتراتتان ادا, – دەيدى كوكونىس ساتۋمەن اينالىساتىن بەرىك ەسىمدى ساتۋشى.
سونداي-اق, «اسەم» بازارىندا جۇمىرتقانىڭ باعاسى قىزىقتىردى. وتاندىق قۇس فابريكاسىنان شىققان ءبىرىنشى ساناتتاعى جۇمىرتقانىڭ 10 داناسى ءبىر جەردە 220 تەڭگەدەن بولسا, 260 تەڭگەدەن دە ساتىلىپ جاتقانىن كوردىك.
«ماعان 260 تەڭگە تۇراتىن ءبىرىنشى ساناتتى جۇمىرتقا ۇنايدى. ساپاسى جاقسى بولعان سوڭ, قىمبات دەپ ويلايمىن» دەيدى ءوز تاڭداۋىن جاساعان ساتىپ الۋشىنىڭ ءبىرى ەليزاۆەتا شاپوشنيكوۆا.
قاتاڭ باقىلاۋدا
سوڭىندا «شاپاعات» بازارىنا دا كەلىپ جەتتىك. بىردەن قانتتىڭ باعاسىنا كوزىمىز ءتۇستى. سەبەبى, بارلىق ورىنداردا قانتتىڭ باعاسى بىردەي 300 تەڭگەدەن ساتىلۋدا. بەلگىلى بولعانداي, قانت باعاسىن قالاداعى ارناۋلى تۇراقتاندىرۋ قورى ارقىلى ۇستاپ تۇر ەكەن. تۇراقتاندىرۋ قورىندا ازىق-تۇلىكتىڭ ارتىق قورى بار كورىنەدى. ياعني, باعا كەنەت قامباتتاعان تۇستا, حالىققا تاڭداۋ جاساۋ ءۇشىن قوسىمشا ساتىلىمعا شىعارىلادى.
بازار ساتۋشىلارىنىڭ ايتۋىنشا, اكىمشىلىك باعانى قاتاڭ قاداعالايدى. تەك 5%-عا عانا قوسامىز دەيدى.
ۇلكەن سومكە ارقالاپ بارا جاتقان اپانى كورىپ, اڭگىمەگە تارتتىق.
– شىنىمدى ايتايىن, مۇندا ءبىرىنشى رەت كەلىپ تۇرمىن. باعالاردىڭ ارزان ەكەنىن كورىپ, تاڭ قالدىم. وسى ۋاقىتقا دەيىن «الەم» بازارىنان ساتىپ الىپ ءجۇردىم, ەندى وسى جەرگە كەلەمىن, – دەدى جادىرا بەيسەنوۆا.
مۇندا قىزىلوردالىق «اقمارجان» كۇرىشىنىڭ باعاسى 190 تەڭگەدەن ساتىلۋدا. كوكونىستەردىڭ دە باعاسى ارزان.
مۇنىڭ سەبەبى, بازار اكىمشىلىگى كۇندە تاڭەرتەڭ جەتكىزۋشىلەردەن ازىق-تۇلىكتى ساتۋشىلارعا قانشا باعاعا بەرگەنىن تىركەپ وتىرادى ەكەن. ودان كەيىن بازاردىڭ ساۋدا جونىندەگى ۇيلەستىرۋشىسى جالعا الۋشىلاردىڭ قانشادان ساتاتىنىن تەكسەرىپ شىعادى. 10%-دان ارتىق قوسۋعا جول بەرىلمەيدى. بۇل ءوز كەزەگىندە باعانىڭ نەگىزسىز كوتەرۋگە توسقاۋىل بولادى.
ءبىز ەت ساتاتىن ورىنعا ارنايى باردىق. ارينە, ەكى بازارعا قاراعاندا مۇندا باعا ارزان ەكەن. ەرمەك بەكمۋرزين ەسىمدى قالا تۇرعىنى ەتتى تەك وسى بازاردان الاتىنىن جايىپ سالدى. «تاڭەرتەڭ كەلگەندەرگە تاڭداۋ كوپ بولادى. ءوزىم ەرتە كەلىپ, ەڭ جاقسى دەگەن ەتتى ساتىپ الامىن. اسىرەسە, دەمالىس كۇندەرى مۇندا ساۋدا قىزادى. سوندىقتان جاي كۇندەرى تاڭەرتەڭ كەلىپ, اسىقپاي تاڭدايمىن» دەيدى ول.
گۇلميرا ايماعانبەت
