تاياۋدا قازاق تەلەۆيزياسىنىڭ قۇرىلعانىنا 65 جىل تولدى. جارتى عاسىردان استام ۋاقىت تەلەۆيزيامەن بىرگە جاساپ, قىزىعى مەن قيىندىعىن كورىپ, ارنانىڭ التىن قورىن قايتالانباس, قۇندى تاسپالارمەن تولتىرعان ارداگەر ءجۋرناليستىڭ ءبىرى, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن مادەنيەت قىزمەتكەرى, «ەڭبەك ارداگەرى» توسبەلگىسىنىڭ يەگەرى قاجى قورعانۇلىمەن سۇحباتتاسقان ەدىك.
– قاجى قورعانۇلى, ءسىز قارشادايىڭىزدان قازاق تەلەۆيزياسىنا قىزمەت ەتىپ, «ءبىر حاتتىڭ ىزىمەن» تەلەەكسپەديتسياسى, «ءۇش بايتەرەك» تەلەحيكاياتى, «كيىز ءۇي», «ءتورت تۇلىكتىڭ تورەسى» سىندى بەينەفيلمدەردى دۇنيەگە اكەلدىڭىز. مۇنداي باستاماعا نە تۇرتكى بولدى؟
– جۋرناليستيكاعا كەلەمىن دەگەن ويىم بولعان جوق. ارمانىم – ساحنانى باعىندىرىپ, ءارتىس بولۋ ەدى. 19 جاسىمدا اقتوبەدەگى مادەني-اعارتۋ ۋچيليششەسىنە وقۋعا ءتۇستىم. بىزگە ساباق بەرەتىن تۇردىبەك وسپانوۆ سول كەزدە وبلىستىق فيلارمونيانىڭ ديرەكتورى ەدى. ءبىر كۇنى ساباق ۇستىندە ءبارىمىزدى جەكە-جەكە تۇرعىزىپ, «كىم بولعىڭ كەلەدى؟» دەپ سۇراعاندا, مەن ءارتىس بولاتىنىمدى ايتتىم.
ال قازاق تەلەديدارىنىڭ شاڭىراعى 1958 جىلى 8 ناۋرىزدا كوتەرگەنى بەلگىلى. 1961 جىلى اقتوبەدە دە تەلەستۋديا اشىلدى. مەن سوندا العاشقى ديكتور بولدىم. ودان كەيىن 1968 جىلى الماتىدا قازاق تەلەۆيدەنيەسى شاقىردى. سول جەردە تابانى كۇرەكتەي 32 جىل قىزمەت ىستەدىم. ءار جىلدارى ديكتور, رەداكتور, كوممەنتاتور, پارلامەنت ءتىلشىسى, ساياسي شولۋشى بولا ءجۇرىپ, قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە ەڭبەكتىڭ كورىگىن قىزدىرىپ جۇرگەن ساڭلاقتاردىڭ تالايىمەن جۇزدەستىم, ونەر مەن ادەبيەت مايدانىندا تەر توگىپ جۇرگەن قايراتكەرلەرمەن سىرلاستىم. جاڭالىقتاردا ەكى جىل قىزمەتتە «سەنبىلىك شولۋ» جۇرگىزىپ, ءبىر اپتانىڭ ىشىندەگى قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ جاڭالىقتارىن جەتكىزىپ وتىردىم.
– جۋرناليستىك عۇمىرىڭىزدا اۋىل شارۋاشىلىعى ماسەلەلەرىن كوتەرىپ, بۇل باعىتتاعى حابارلارعا باسىمدىق بەردىڭىز. ەڭبەك ادامىنىڭ مۇڭىن مۇڭداپ, جوعىن جوقتاۋ جانىڭىزعا جاقىن با ەدى؟
– تەلەۆيزيادا سۇلتان ورازالين ادەبيەت رەداكتسياسىن, كەڭەس دۇيسەكەەۆ مۋزىكا رەداكتسياسىنىڭ باس رەداكتورى بولىپ قىزمەت اتقارسا, مەن اۋىل شارۋاشىلىعى رەداكتسياسىندا جۇمىس ىستەدىم. اتالمىش ءبولىمدى باسقارعان جىلدارداعى بىتىرگەن ءىسىمنىڭ ءبىرى – «ءۇش بايتەرەك» تەلەپوۆەسى ەدى. قازاقستاندا ەڭبەك ەرلەرىنە سان جەتپەيدى, سولاردىڭ اراسىنان جارقىراپ كورىنەتىن ءۇش ەڭبەك مارشالىن اتايمىن. ولار: اق تارىنىڭ اتاسى – شىعاناق بەرسيەۆ, اق كۇرىشتىڭ اتاسى – ىبىراي جاقاەۆ, شوپان اتا – جازىلبەك قۋانىشباەۆ. بۇلاردى كۇندىز وتىرماعان, تۇندە ۇيىقتاماعان كۇلتەگىن ۇرپاقتارى دەسە بولار. تەلەپوۆەستىڭ العاشقىسى «اق تارىنىڭ اتاسى» ايدارىمەن كورەرمەن نازارىنا ۇسىنىلدى, ءبىر داناسى ويىلدىقتارعا تارتۋ ەتىلدى. سۋارمالى جەردەن گەكتارىنان 203 تسەنتنەردەن ءونىم الىپ, الەمدىك رەكورد جاساعان شىعاناق بەرسيەۆ تۋرالى العاشقى حابار جاساۋىمىزدىڭ بىردەن-ءبىر سەبەبى بۇل تابىستىڭ سىرىن كورسەتۋ ماقساتىندا ەدى. ونىڭ سىرى – بىلىمدە, ەڭبەكتە, تىنىمسىز ىزدەنىستە. ەڭ الدىمەن تارى ءدانىنىڭ ۇرعاشىسىن كوز مايىن تاۋىسا وتىرىپ, ايلار بويى جيناپ, ودان سوڭ قويدىڭ قوتانىنا قيىن جۇقارتىپ الىپ, شىعىرمەن سۋ شىعارىپ, بولاشاق ەگىستىكتىڭ ءشولىن قاندىرعان. ءسويتىپ شاماسى ءبىر گەكتارداي القاپقا سۇرىپتالعان تۇقىمدى سەپكەن. ەگىننىڭ بىتىك شىققانى سونشا شىقاڭ ات ۇستىندە كەلە جاتقانداي بويى ارەڭ كورىنەتىن. ال ەندى وسىنداي بەينەتقور ديقاندى دالا اكادەميگى دەمەگەندە كىم دەيدى؟!
جۋرناليستيكا – ۋاقىت ايناسى. زامانىنا قاراي تۇرلەنىپ, داميدى. كوڭىل قۋانتار جاقسى ىستەر كوپ. الايدا سوڭعى 30 جىلدا قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ بەدەلى تومەندەدى. وتكىر ءسوز, اششى ماقالا يا حابار جازۋ جايىمەن قالدى. بۇل – الاڭداتاتىن جايت. جۋرناليستەر جاسقانشاق بولىپ قالدى. قايبىر وزەكتى ماسەلەنى السا دا, ونى تۇبىنە دەيىن زەرتتەپ, زەردەلەپ شەشۋ, ياعني جۋرناليستىك زەرتتەۋ جوق. باسپاسوزدە جازىلادى دا قالادى
ارقا توسىندەگى ەگىن وراعىنىڭ بارىسىن ارنايى ناسيحاتتاۋعا قازاق تۆ-سى 1971 جىلدان باستادى-اۋ دەيمىن. ءبىر-ەكى جىلداي ديكتور رەتىندە, ال 1973-تەن باستاپ ءارى ديكتور, ءارى جاۋاپتى رەداكتور, ءارى كوممەنتاتور, ءارى رەپورتەر بولىپ جۇمىس ىستەدىم. 70-80-جىلدارى «التىن ءدان-76», «ۋروجاي-76» باعدارلامالارىنىڭ رەيتينگى وتە جوعارى بولدى. ءبىر اي بويى سولتۇستىكتەگى جەتى وبلىستىڭ وراق ناۋقانىن دا وسى حاباردان كورسەتەتىن ەدىك. ەگىن جيناۋ ەلدىڭ بارلىعى كوز تىگىپ وتىراتىن ساياسي ناۋقانعا اينالدى.
ودان بولەك, جەتى بولىمنەن تۇراتىن «كوش» دەگەن حابار جاسادىم. ونى بەتپاقدالادان جەزقازعاننىڭ شولارقاسىنا دەيىن مالدى سۋلى, ءشوپتى جەرگە جايىپ كوشەتىن مويىنقۇم شوپاندارىمەن بىرگە ءجۇرىپ تۇسىردىك. ولار وسى ەكى اراعا اپتالاپ كوشەدى ەكەن. شوپاننىڭ بارلىق مەحناتىن, كوش ازابىن, قىزىعىن بىرگە كوردىم, بارىنە قانىقتىم. حاباردا ولاردىڭ پروبلەمالارىن, تۇرمىسىن, مال باعۋدىڭ قيىندىعىن بارلىعىن بەينە كورىنىسپەن بەردىم. ماتىنمەن قاتار, بەينەكورىنىستىڭ ءوزى حاباردا ايتىلار ويدى تولىقتىرىپ, جەتكىزىپ, بايىتىپ وتىرادى. مۇنىڭ كورەرمەنگە اسەرى ەرەكشە بولدى دەپ ويلايمىن.
– اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ قوردالانعان ماسەلەلەرىن كوتەرگەن تەلەۆيزيا جۇمىسى ناتيجەلى بولدى ما؟
– بولعاندا قانداي! 1980 جىلدىڭ 15 شىلدەسىندە قازاق تەلەۆيزياسى «مالشىعا قىزمەت – ابىرويلى مىندەت» ايدارىمەن حابارلار تسيكلىن باستادى. وعان مىنا جاعداي تۇرتكى بولدى. سول كەزدەن ءبىر اي شاماسىندا دىنمۇحاممەد قوناەۆ دەپۋتاتتىققا كانديدات بولىپ ۇسىنىلىپ, حالىقپەن كەزدەسىپ, ولاردىڭ اماناتىن ارقالاپ الماتىعا ورالعان بويدا بىرقاتار مينيسترلەردى جيناپ الىپ: «ءبىز ءوزى بىردەڭە ءبىتىرىپ ءجۇرمىز بە دەسەك, حالىقتىڭ جاعدايىن ويلامايدى ەكەنبىز عوي. كەشە باقاناسقا بارعانىمدا مالشىلار: «اسپانعا – عارىشقا ادام ۇشىرىپ جاتقان زاماندا ءبىز مالشىلار باياعى كەدەيدىڭ قارا لاشىعىندا كوشىپ-قونىپ ءجۇرمىز, اق كيىز ءۇيدى كينودان عانا كورەمىز, تەمىرمەن بەكىتىلگەن ۋىقتار شىداماي شاشىلىپ قالادى, ەر-تۇرمان, اربا, شاناعا ءزارۋمىز دەپ مەنى ۇيالتتى. وسى ايتقان كەمشىلىكتەردى تەزدەتىپ تۇزەتۋ ءۇشىن نە كەرەك, ءبارىڭ ايتىڭدار» دەيدى عوي. سونىمەن شىلدەنىڭ 15-ءى كۇنى قازاق كسر ورمان جانە اعاش وڭدەۋ ونەركاسىبى ءمينيسترى مولدان الدەرباەۆ, قازاق كسر تۇرمىستىق قىزمەت كورسەتۋ ءمينيسترى عيبرات مىرزاعاليەۆ, قازاق كسر جەڭىل ونەركاسىپ ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى كەنجەعالي جاۋلىباەۆ جانە وزگەلەرى قاتىسىپ, العاشقى حاباردا كيىز ءۇيدىڭ سانى مەن ساپاسى توڭىرەگىندە اڭگىمە ءوربىدى. وسىلايشا مالشىنىڭ مۇڭىن مۇڭداپ, جوعىن جوقتاۋدا بىرقاتار مينيستر, ديرەكتورلار مەن اتپال ازاماتتاردىڭ ەڭبەگى اتاپ ايتارلىقتاي, كوپكە شاراپاتى ءتيدى. ورتالىق كوميتەت قىزمەتكەرلەرىنىڭ, مينيسترلەردىڭ تىندىرىمدى جۇمىستارى ارقاسىندا اقشاڭقان كيىز ءۇي شىعارىلاتىن بولدى. ول ءۇشىن ۇشتوبە كيىز ءۇي فابريكاسىنىڭ جۇمىسى جاڭعىرتىلدى. ارينە, وعان مەنىڭ حابارلارىمنىڭ دا ۇلەسى بولسا كەرەك. وسىنداي تسيكلدى حابارلارىم تەك كيىز ۇيگە عانا ەمەس, ات اربا, شانا, ەر توقىم, ات ابزەلدەرى, قامىت, دوعا تۋرالى وتكىر ماسەلەلەرگە دە ارنالدى. شىن مانىسىندە, ۇلتقا بايلانىستى قۇندىلىقتاردىڭ قۇنى ءبىر تيىن بولىپ تۇرعان سول كەزەڭدە شوپان تۇرمىسىنا قاجەتتى بۇلاردىڭ بارلىعى دا قۇرىپ ءبىتۋ دەڭگەيىنە كەلە جاتىر ەدى. جۋرناليستىك زەرتتەۋ جۇرگىزىپ, ماسەلە كوتەرگەن وسى حاباردان كەيىن جىلىنا 30-40 مىڭ عانا ەر-توقىم جاسايتىن گەورگيەۆكا بىلعارى كومبيناتى كەيىن ونىڭ سانىن 100 مىڭنىڭ ۇستىندە دەيىن جەتكىزدى. ساپاسى دا تۇزەلدى.
– 40 جىلعا جۋىق ۋاقىت قازاق تەلەۆيزياسىندا ءىز قالدىرىپ, تاپجىلماي قىزمەت ەتتىڭىز. تەلەۆيزيانىڭ بۇگىنىنە كوڭىلىڭىز تولا ما؟ كەلەشەگىنەن نە كۇتەسىز؟
– جۋرناليستيكا – ۋاقىت ايناسى. زامانىنا قاراي تۇرلەنىپ, داميدى. كوڭىل قۋانتار جاقسى ىستەر كوپ. الايدا سوڭعى 30 جىلدا قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ بەدەلى تومەندەدى. وتكىر ءسوز, اششى ماقالا يا حابار جازۋ جايىمەن قالدى. بۇل – الاڭداتاتىن جايت. جۋرناليستەر جاسقانشاق بولىپ قالدى. قايبىر وزەكتى ماسەلەنى السا دا, ونى تۇبىنە دەيىن زەرتتەپ, زەردەلەپ شەشۋ, ياعني جۋرناليستىك زەرتتەۋ جوق. باسپاسوزدە جازىلادى دا قالادى.
سوندىقتان سوڭعى قارالىپ جاتقان «ماسس مەديا تۋرالى» زاڭدا جۋرناليست مارتەبەسى كوتەرىلۋى كەرەك. مەديا سالاسىنىڭ ءمىنسىز جۇمىس ىستەۋىنە بارلىق جاعىنان تولىمدى بولۋى كەرەك دەيمىن.
ءبىزدىڭ كەزىمىزدە ەلدىڭ تورىندە ەڭبەك ادامدارى, مايتالماندارى وتىراتىن. قازىر تورگە شوۋ-بيزنەس جۇلدىزدارى شىقتى. مۇنىڭ كەلەشەك ۇرپاققا اسەرى قانداي بولادى, وسىنى دا ويلانايىق.
– كەشەگى ديكتورلار – بۇگىنگى جۇرگىزۋشىلەر. قازىرگى جۇرگىزۋشىلەرگە بۇرىنعى ديكتورلىقتىڭ قانداي ءادىس-تاسىلدەرىن مەڭگەرگەن دۇرىس؟
– جۇرگىزۋشىنىڭ ەڭ ءبىرىنشى ۇلگى الاتىن مەكتەبى – قازاق راديوسىنىڭ ءدۇلدۇلى انۋاربەك بايجانباەۆ مەكتەبى دەر ەدىم. 60-جىلداردىڭ اياق شەنىندە ديكتوردان بىردەڭە ۇيرەنىپ قالارمىن دەپ, بىرەر كۇن سوڭىنان ەرگەنىم بار. سوندا بايقاعانىم, انۋاربەك بايجانباەۆ شىندىعىندا قازاق راديوسىنىڭ قازاناتى ەدى. ءسوزى اڭگىمە بولىپ باستالىپ, ءان بولىپ اياقتالاتىن. حابار, وچەرك, نە راديوكومپوزيتسيا بولسىن, كەز كەلگەن جانر ونىڭ «وڭ جامباسىنا» كەلە بەرەتىن.
جۋرناليستيكانىڭ ەندى ءبىر مەكتەبى رەتىندە قازاق تەلەۆيزياسىندا 1980 جىلداردان كورىنە باستاعان ساعات اشىمباەۆ دەر ەدىم. ول جاي كورىنگەن جوق «پارىز بەن قارىز» باعدارلاماسىن الا كەلدى. ءوز باسىم حاباردى كورگەننەن كەيىن «مەن وسى نە ءبىتىرىپ ءجۇرمىن؟» دەپ وزىمە سۇراق قويدىم. وزگە ارىپتەستەرىم دە سونداي كۇي كەشكەن بولۋ كەرەك.
بىزدە اپتا سايىن وتكەن حابارلارعا تالداۋ جاسالىپ, ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ كەمشىلىگىمىز نە ارتىقشىلىعىمىز ايتىلاتىن. ءبىر ايتاتىنىم, ول كەزدە سىن كۇشتى بولدى. ال سىن بولماعان جەردە ءوسۋ دە بولمايدى. ءسويتىپ, ديكتورلار ورتاسى وسىلايشا تاربيەلەنەتىن.
– اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
