ەرتەڭ – حالىقارالىق يادرولىق سىناقتارعا قارسى كۇرەس كۇنى. وسى داتاعا وراي كەشە استاناداعى تاۋەلسىزدىك سارايىندا «يادرولىق سىناقتارعا تىيىم سالۋدان – يادرولىق قارۋسىز الەمگە» تاقىرىبىندا ءححى بۇكىلالەمدىك كونگرەسس باستالدى. وسى كونگرەستىڭ پرەزيدەنتى اباي بايگەنجين توراعالىق ەتكەن جيىنعا دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ ءمينيسترى تامارا دۇيسەنوۆا, استانا قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ايدا بالاەۆا جانە باسقالار قاتىستى.
29 تامىز – سەمەي يادرولىق پوليگونىنىڭ جابىلعان كۇنى. بۇل – قازاقستان ءۇشىن ماڭىزدى وقيعا. سەبەبى, قازاق ەلى دە وسى الپاۋىت قارۋدىڭ زاردابىن بىركىسىدەي تارتتى. «يادرولىق سىناقتارعا تىيىم سالۋدان – يادرولىق قارۋسىز الەمگە» بۇكىلالەمدىك كونگرەسىنىڭ پرەزيدەنتى اباي بايگەنجيننىڭ ايتۋىنشا, 1949-1989 جىلدارى ارالىعىندا كسرو-نىڭ اسكەري ونەركاسىپ كەشەنى سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىندا اتوم قارۋىن سىناقتان وتكىزدى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا 465 يادرولىق جانە تەرمويادرولىق جارىلىس بولعان. ەلىمىز ونىڭ زاردابىن ءالى كۇنگە تارتىپ كەلەدى. جيىنعا قاتىسقان رەسەي اكادەميگى سەرگەي كولەسنيكوۆتىڭ پىكىرىنشە, يادرولىق قارۋدىڭ قاۋىپتىلىگى سول, ونىڭ زياندى قالدىقتارى جەر بەتىندە 80-120 جىلعا دەيىن جويىلماي ساقتالادى ەكەن. ياعني, ادامزات وسىنشا ۋاقىت بويى ونىڭ زاردابىن كورەدى دەگەن ءسوز. «يادرولىق قارۋ – ادامزاتتىڭ قاسىرەتى. ول ەڭ الدىمەن ادامنىڭ گەنىن بۇزادى, اعزانىڭ ەرتە قارتايىپ, سولۋىنا اكەلەدى. بۇل ۇرپاعىمىزعا زيان. سوندىقتان ودان الەم تولىق باس تارتۋى قاجەت» دەيدى ول.
كونگرەستىڭ نەگىزگى ۇيىمداستىرۋشىسى – «الەم دارىگەرلەرى يادرولىق سوعىستى بولدىرماۋ ءۇشىن» حالىقارالىق قوزعالىسىنىڭ نەگىزى 1980 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا قالانعان. ونداعى ماقسات – يادرولىق قارۋسىزدانۋعا كومەك كورسەتۋ جانە وعان قارسى قوعامدىق پىكىر قالىپتاستىرۋ. حالىقارالىق ۇيىم بۇل ساۋاپتى ءىسى ءۇشىن 1984 جىلى يۋنەسكو-نىڭ ارنايى سىيلىعىنا يە بولىپتى. ال, 1985 جىلى نوبەلدىڭ بەيبىتشىلىك سىيلىعىمەن ماراپاتتالعان ەكەن. بۇگىندە ۇيىمعا 65 مەملەكەتتىڭ دارىگەرلەرى مۇشە. سونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ قازاقستاندىق اق حالاتتىلار دا بار.
استانادا العاش رەت وتكىزىلىپ وتىرعان القالى جيىنعا الەمنىڭ 50 ەلىنەن 500-دەن اسا دەلەگات قاتىستى. كونگرەسس بارىسىندا جۇرتشىلىق الەمدىك جانە وتاندىق دارىگەرلەردىڭ اۋزىنان يادرولىق قارۋدىڭ ادامزاتقا تيگىزەر قاسىرەتى جونىندە, ونىڭ دەنساۋلىققا اسەرى حاقىندا ءبىرتالاي جايتقا قانىقتى.
كونگرەسكە دۇنيەجۇزىنە ايگىلى اكادەميك, كارديولوگ ەۆگەني چازوۆ تا شاقىرىلىپتى. بىراق, دەنساۋلىعىنا بايلانىستى كەلە الماعان عالىم ءوزىنىڭ ءسوزىن بەينەجازبا ارقىلى جولدادى. «ءبىز, دارىگەرلەر, يادرولىق قارۋدىڭ ادامزاتقا تيگىزەر زيانى جونىندە جاقسى بىلەمىز. ونىڭ زارداپتارى جايىندا ەشكىمنەن جاسىرماي, باتىل ءارى اشىق ايتا ءبىلۋىمىز كەرەك. وسى قوزعالىس قۇرىلعاننان كەيىن 1982 جىلى ءبىز «يادرولىق سوعىستىڭ قاۋىپ-قاتەرى» اتتى كىتاپ شىعارعان ەدىك. وندا جاپپاي قىرىپ-جوياتىن قارۋدىڭ وراسان زور زيانى تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى جازعانبىز. ءبارىمىز يادرولىق سوعىسقا قارسى كۇش بىرىكتىرە ءبىلۋىمىز كەرەك. سوندا عانا ماقساتىمىزعا جەتەمىز. ءبىزدىڭ قوزعالىس كەرەك بولماي قالعاندا, مەن ءوزىمدى باقىتتى سەزىنەتىن بولامىن» دەيدى اكادەميك.
سۇبەلى ءسوز
كارىپبەك كۇيىكوۆ, سۋرەتشى:
– يادرولىق جارىلىستىڭ كەسىرىنەن 10 بالاسى بىردەي مۇگەدەك بولىپ تۋعان وتباسىن كوردىم. رادياتسيانىڭ كەساپاتىنان جامان اۋرۋعا شالدىعىپ, اۋلەتىمەن قۇرىعان جاندار دا بارشىلىق. سوندىقتان مەن جان جۇرەگىممەن يادرولىق قارۋعا قارسى كۇرەسەمىن دەپ شەشكەنمىن. بۇگىنگى كۇنى مەن – حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ نازارىن يادرولىق قاۋىپتى جويۋ ماسەلەسىنە اۋدارۋ ماقساتىنداعى قۇرىلعان «اتوم» ونلاين-كامپانياسىنىڭ قۇرمەتتى ەلشىسىمىن. بۇل جوباعا سىزدەر دە قاتىسىپ, قارۋسىز الەم ءۇشىن, بەيبىتشىلىك ءۇشىن داۋىس بەرۋىڭىزگە بولادى.
يادرولىق سوعىس قاۋپىنە قارسى قوعامدىق پىكىردى قالىپتاستىرۋدى ماقسات ەتكەن كونگرەسس ەرتەڭ قورىتىندىلانادى. ال 30 تامىز كۇنى دەلەگاتتار سەمەي قالاسىنا بارىپ, ونداعى جۇرتشىلىقتىڭ حال-جاعدايىمەن تانىسادى.
قىمبات نۇرعالي
