ەلوردالىق قالامگەر, قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى, رەسەي جازۋشىلار وداعىنىڭ «ۆاسيلي شۋكشين» التىن مەدالىنىڭ يەگەرى, قر مادەنيەت قايراتكەرى, قازاقستان جۋرناليستەر وداعى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى ەسەنگەلدى سۇيىنوۆپەن سۇحباتتاسىپ, كورنەكتى تۇلعالاردى ۇلىقتاۋ, قازىرگى جۋرناليستيكا مەن ادەبيەت جايىنداعى ويىن بىلدىك.
سەرالين اتىنداعى ستيپەنديا, سىيلىق تاعايىندالسا…
– قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ اتاسى مۇحامەدجان سەراليندى زەرتتەپ ءجۇر ەكەنسىز. وتكەن جىلى تۇعىرلى تۇلعانىڭ 150 جىلدىعى ەسكەرۋسىز قالدى. تۋعان جەرى قوستاناي وبلىسىنىڭ قارابالىق اۋدانىندا عانا اتاپ ءوتىلدى دەمەسەڭىز, ەل بويىنشا عاسىرلىق مەرەيتويىنا ارنالعان شارالار تۋرالى ەستىمەدىك. بۇل جايىندا نە ايتاسىز؟
– مۇحامەدجان سەرالين جايىندا اراگىدىك قانا جازىلىپ ءجۇر. شىن مانىندە, بۇل كىسى – قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ اتاسى, قازاقتىڭ تۇڭعىش كاسىبي ءجۋرناليسى. ءبىز, وكىنىشكە قاراي, سەرالينگە ءالى دە لايىقتى قۇرمەت كورسەتە الماي كەلە جاتىرمىز. مىسالى, بىلتىر 150 جىلدىعىن رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە اتاپ ءوتۋ كەرەك ەدى. تەك قارابالىق اۋدانى اكىمدىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن باسى جونگە كەلتىرىلدى, كىتابى شىقتى. بۇل مەرەيتوي قوستاناي وبلىسىنىڭ دەڭگەيىندە عانا وتكىزىلگەن سەكىلدى. بۇعان كوڭىل كونشىمەيدى, بۇل, شىنىمەن دە, ىڭعايسىز, ۇياتتاۋ جاعداي. مۇحامەدجان سەرالين مەرەيتويىن احمەت بايتۇرسىنۇلىنان كەيىن يۋنەسكو اياسىندا حالىقارالىق دەڭگەيدە اتاپ وتسەك تە ارتىق بولماس ەدى. الداعى ۋاقىتتا بۇل ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ كەرەك.
– سەرالين مۇراسىنىڭ زەرتتەلۋى قاي دەڭگەيدە؟ بىزدە سەرالينتانۋشىلار بار ما؟
– مۇحامەدجان سەرالين مۇراسىن تۇپكىلىكتى زەرتتەپ جۇرگەن ادامدار جوق. كەزىندە پارلامەنتتە جۇمىس ىستەگەن قابدەش ىدىرىسوۆ كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا قورعادى. ءومىرىن زەرتتەپ, ارحيۆتەن ماتەريالدار تاۋىپ, «قوستاناي تاڭى» وبلىستىق گازەتىنە بۇل كىسى تۋرالى ءوزىم دە جازعانمىن. سول ءۇشىن قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ سىيلىعىن الدىم. بىراق بۇل ءىسىم تەڭىزگە تامعان تامشى سەكىلدى عانا. اتالعان باسىلىمدا باس رەداكتور بولعاندا سۋرەتشىگە تاپسىرىس بەرىپ, سەراليننىڭ ۇلكەن پورترەتىن سالدىردىم. مەن كەلگەندە, باس رەداكتور كابينەتىندە بەيىمبەت ءمايليننىڭ سۋرەتى عانا ءىلىنىپ تۇردى. بۇل تۇلعالار اتالمىش باسىلىمنىڭ نەگىزىن قالادى, سەرالين باس رەداكتور, ال مايلين جاۋاپتى حاتشى بولدى.
«قوستاناي تاڭى» وبلىستىق گازەتىندە بەس جىل باس رەداكتور بولدىم. سول جىلدارى قارابالىق اۋدانىنىڭ ورنەك اۋىلىنداعى سەراليننىڭ باسىن بارىپ كوردىم. جۇدەۋ, مۇلدەم يەسىز قالعان زيرات سەكىلدى بولىپ قالىپتى. اۋدان اكىمىنە ايتىپ, جان-جاعىن قورشاتىپ, سىرلاتىپ, تاسىن جاڭارتىپ, باسىن جونگە كەلتىردىك. گازەت جۇلدەسى ءۇشىن مۇحامەدجان سەراليندى ەسكە الۋعا ارنالعان وبلىستىق جەلاياقتار جارىسىن ۇيىمداستىردىق. 130 جىلدىعىن اتاپ ءوتىپ, اس بەرگىزدىك, كونفەرەنتسيا وتكىزدىك. قوستانايدا سەرالين كوشەسى بار. كەزىندە «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ مەنشىكتى ءتىلشىسى بولعان اقىن, جازۋشى بايتۇرسىن ءىلياس ماقالا جازىپ, اتىنا كوشە بەرگىزگەن, ەسكەرتكىش تاقتا دا ورناتىلدى.
الماتىدا جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە وقىپ جۇرگەنىمىزدە, فاكۋلتەت دەكانى تەمىربەك قوجاكەەۆ «مۇحامەدجان سەرالين اتىنداعى بىرلەستىك» اشقان. سوندا جاڭادان ولەڭ, اڭگىمە جازىپ جۇرگەن ستۋدەنتتەر سول بىرلەستىككە جينالىپ, ءوز شىعارمالارىن تالقىلاپ, كەزدەسۋلەر ۇيىمداستىراتىن. قازىر بۇل بىرلەستىك بار ما, جوق پا, بىلمەيمىن. جوق بولسا, سونداي بىرلەستىك اشىپ, ستۋدەنتتەرگە مۇحامەدجان سەرالين اتىنداعى ستيپەنديا, جۋرناليستەر وداعى سەرالين اتىندا سىيلىق تاعايىنداسا دەگەن ۇسىنىسىم بار. مۇحامەدجان سەرالينگە قوستاناي وبلىسىنىڭ ورتالىعىندا نەمەسە استانا قالاسىندا ەڭسەلى ەسكەرتكىش ورناتسا دەپ ارماندايمىن. وسى ۇسىنىستاردى ءتيىستى مەكەمەلەرگە بىرنەشە رەت ايتتىم. ولار ماقۇلدادى, بىراق اياقسىز قالدىردى.
قازىر جاڭا قازاقستان قۇرامىز دەپ وتىرمىز. ەگەر شىن مانىندە سولاي بولسا, وسىنداي اسىلدارىمىزدى قۇرمەتتەپ, كوزقاراسىمىزدى وزگەرتۋىمىز كەرەك. مۇحامەدجان سەرالين سياقتى تۇلعالارعا ەسكەرتكىش ورناتىلۋى كەرەك. قازىر ورناتپاساق, موينىمىزدا قارىز بولىپ قالىپ, كەلەر ۇرپاق تۇلعانى ۇمىتىپ كەتۋى مۇمكىن.
قۇرمەتتى دە قاۋىپتى ماماندىق
– قازىرگى جۋرناليستيكا تۋرالى نە ايتاسىز؟ بۇگىنگى جۋرناليستەرگە كوڭىلىڭىز تولا ما؟ ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزشە, قازىر وسى سالادا قانداي جەتىستىكتەر مەن كەمشىلىكتەر بار؟
– قازىر جۋرناليستيكا سالاسىندا ىلگەرى جىلجۋ دا بار, ولقىلىق تا بار. بۇگىندە بۇرىنعىداي تسەنزۋرا جوق, جۋرناليستەر ەركىن جازادى. ءبىزدىڭ كەزىمىزدە, كەڭەس وكىمەتى كەزىندە جالتاقتاپ وتىراتىنبىز. ارتىق-اۋىس ءسوز جازساق, تسەنزۋرا وتكىزبەي تاستايتىن. قازىر وي ەركىندىگى پايدا بولدى, جۋرناليستەر كەز كەلگەن تاقىرىپتى باتىل جازا الادى, ويىن, ۇسىنىسىن ايتا الادى. دەگەنمەن كەرەعار پىكىر تۋعىزاتىن جاعدايلار بولىپ جاتىر.
ءبىزدىڭ كەزىمىزدە جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى الماتىداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە عانا بولدى. وعان ءتۇسۋدىڭ ءوزى وڭاي ەمەس ەدى. مەن وعان ءۇش رەت بارىپ, ءۇشىنشى رەت اسكەردەن كەيىن عانا سىرتتاي وقۋعا ءتۇستىم. كىشكەنتاي كەزىمنەن ولەڭ, ماقالا جازىپ, جۋرناليست بولۋدى ارماندايتىنمىن. سول ارمانىم ورىندالدى. قازىر جەر-جەردە جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى اشىلدى, استانادا دا, قاراعاندىدا دا, قوستانايدا دا بار. ولاردان جاقسى-جاقسى ماماندار شىعىپ, قازىر رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە جۇمىس ىستەپ جاتىر. «بۇكىل جەردە جۋرناليستيكا فاكۋلتەتتەرى قاپتاپ كەتتى, ولاردى قىسقارتۋ كەرەك» دەگەن ءارتۇرلى پىكىر ايتىلىپ جاتىر. كەزىندە جۋرناليستيكا ينستيتۋتىن اشۋ تۋرالى دا ۇسىنىستار بولعان. بىراق بۇل اياقسىز قالدى. مەنىڭشە, وڭىرلەردە جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن اشا بەرگەن دۇرىس ەمەس سەكىلدى. ءىرى-ءىرى قالالاردا عانا جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى بولعان ءجون. الداعى ۋاقىتتا جۋرناليست كادرلارىن تاڭداۋ, ىرىكتەۋ ماسەلەسىنە كوپ نازار اۋدارۋ كەرەك.
قازاق ادەبيەتى تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ءسال باسەڭدەپ قالعان سياقتى بولعان. قازىر قايتا جاندانىپ, دامۋى ءجۇرىپ جاتىر. 1973 جىلى ءانۋار ءالىمجانوۆ قازاقستان جازۋشىلار وداعىن باسقارىپ وتىرعان كەزدە ازيا-افريكا جازۋشىلارىنىڭ كونفەرەنتسياسىن وتكىزدى. ۇلىقبەك ەسداۋلەت جازۋشىلار وداعىنا توراعا بولىپ كەلگەننەن كەيىن, اراعا ەلۋ جىلداي سالىپ, استانادا ازيا ەلدەرى جازۋشىلارىنىڭ حالىقارالىق فورۋمى ءوتتى. جازۋشىنىڭ بالاسى عوي, وعان پرەزيدەنتتىڭ ءوزى قاتىسىپ, ءسوز سويلەپ اشتى. قازىر ادەبيەتىمىزدەگى جاقسى شىعارمالار شەتەل تىلدەرىنە اۋدارىلىپ جاتىر. ونىڭ الدىندا الەم قالامگەرلەرىنىڭ فورۋمى دا استانادا ءوتتى. بۇل دا ادەبيەتتەگى وڭ قادام بولدى دەپ ويلايمىن. وسىنداي حالىقارالىق فورۋمدار بىزگە قاجەت. نەگە دەسەڭىز, ادەبيەتىمىز ىلگەرى باسادى, شەتەلدەردەگى جازۋشىلارمەن تانىسىپ, پىكىر الماسامىز.
قازىر ادەبيەتىمىز جايىندا ايتقاندا, «دىم جوق, ەشتەڭە ىستەلمەي جاتىر» دەپ اۋىزدى قۋ شوپپەن سۇرتە بەرۋگە بولمايدى. ارينە, كوڭىل تولمايتىن نارسەلەر بار, بىراق جاقسى جاعىن ايتقىم كەلىپ وتىر. ازيا ەلدەرى قالامگەرلەرىنىڭ حالىقارالىق فورۋمى كەزىندە شري-لانكا ەلىنەن كەلگەن ءبىر جازۋشىمەن سۇحباتتاستىم. سول كىسى: «سىزدەردە كەرەمەت ەكەن. ءبىز وسى جەرگە ءوزىمىزدىڭ اقشامىزبەن كەلدىك. بىزدە ادەبيەتكە ونشا قولداۋ بىلدىرمەيدى, كىتابىمىزدى ءوزىمىز شىعارامىز. سىزدەردە مەملەكەت تاراپىنان كىتاپ شىعارۋعا قولداۋ بار, ادەبي سىيلىقتار بەرىلەدى» دەپ ايتتى.
ولقىلىقتاردى ايتقاندا, استانادا, وڭىرلەردە جۇرگەن كەيبىر جاقسى-جاقسى جازۋشىلاردىڭ, تالانتتاردىڭ شىعارمالارى ەلەنبەي قالىپ جاتىر. ءبىر ادامداردىڭ شىققان كىتاپتارى قايتا-قايتا شىعا بەرەدى, كەيبىرەۋلەر ماراپاتتى ىلعي الا بەرەدى. شەتەلدەرگە ساپارلارعا دا جىلدا «دەجۋرنىي» ادامدار بارا بەرەدى. بۇلاي بولمايدى. جىل سايىن بەرىلەتىن پرەزيدەنت ستيپەندياسىن دا ءبىر ادامدار الا بەرەدى. مىسالى, تاۋەلسىزدىگىمىزگە وتىز جىلدان استى, سول ستيپەنديانى ون جىل بويى, ءتىپتى ودان دا كوپ ۋاقىت بويى العاندار بار. بۇل دۇرىس ەمەس, الالاماي, تالانتتارعا تەپە-تەڭ قاراۋ كەرەك…
