قازىرگى كەزدە كەز كەلگەن قالادان باسپانانى ساتىپ نەمەسە جالعا الۋ ماسەلەسىندە قازاق قوعامى ونشا باس قاتىرا قويمايتىن بولدى. قالتاسىندا قوماقتىلاۋ قاراجاتى بار ادامعا دەلدال كومەگىنە جۇگىنەرلىك مۇمكىندىك الدەقاشان-اق تۋعان. ەلىمىزدە ىلگەرىلى-كەيىندى جۇمىس اتقارىپ جاتقان ءىرىلى-ۇساقتى ريەلتورلىق كومپانيالار بارشىلىق. ءبىز مۇمكىندىگىمىزشە سولاردىڭ قىزمەت كورسەتۋ ساپاسى تۋرالى ارنايى زەرتتەۋ جۇرگىزىپ كورگەن ەدىك…
«جابايى» نارىقتىڭ جۇرناعىنداي…
جالپى, ريەلتور دەگەنىمىز – جىلجىمايتىن مۇلiك نىساندارىنا قاتىستى شارالاردى جۇزەگە اسىرۋ سالاسىندا ارنايى بiلiم العان مامان, جىلجىمايتىن مۇلiك نارىعىنداعى جول سiلتەۋشi. اعىلشىن تiلiندە «realty» ءسوزi «جىلجىمايتىن مۇلiك» دەگەن ماعىنا بەرەدi جانە «جىلجىمايتىن مۇلiكتi ساتاتىن اگەنت» دەگەن دە ۇعىمعا يە. بىلۋىمىزشە, بۇل ءسوزدiڭ شىعۋ توركىنى اقش-تاعى ريەلتورلاردىڭ ۇلتتىق اسسوتسياتسياسىنىڭ قۇرىلۋىمەن بايلانىستى كورىنەدى.
ال, قازاقستانداعى ريەلتورلىق قىزمەت ءتۇرi 90-جىلدارى جۇرتتىڭ ەپتەپ دەلدالدىقتى مەڭگەرۋ ساتىنەن باستالعان. وتاندىق تۇتىنۋشىلار سول «جابايى قارىم-قاتىناستان» زاڭ شەڭبەرىندەگى بايلانىستى قالىپتاستىرۋ ارەكەتىنە كوشكەن مامانداردى ريەلتور رەتiندە ححI عاسىردا عانا تانىدى. قازىر ەلىمىزدە 2007 جىلدىڭ 19 ساۋiرىندە الماتىدا وتكiزiلگەن ريەلتورلاردىڭ III قۇرىلتايى قارساڭىندا بەكىتىلگەن «ريەلتورلار كۇنi» كاسiبي مەرەكەسى دە بار.
ريەلتور جۇمىسى نەگىزىنەن تۇتىنۋشىلارعا كەڭەس بەرىپ, قىزمەت كورسەتۋ تۋرالى كەلىسىمشارت جاساۋ, تاپسىرىس بەرۋشىنىڭ سۇرانىسىنا بايلانىستى جىلجىمايتىن مۇلىكتى تاڭداۋ, ونى ساتۋ (باق-تا جۇيەلى تۇردە جارنامالار, كورمەلەر ۇيىمداستىرۋ, بارلىق مامىلەلەردى باقىلاۋدا ۇستاۋ), تاپسىرىستىق بازانى جۇيەلى تۇردە تولىقتىرىپ وتىرۋ مىندەتتەرىن قامتيدى. ال, جىلجىمايتىن مۇلىكتە جۇمىس جاساۋ ءۇشىن ارناۋلى ماماندار 25-45 جاس ارالىعىندا بولۋى كەرەك. ورتا جانە جوعارى ءبىلىمى, ادامدارمەن قارىم-قاتىناس جاساۋ بەلسەندىلىگى بار ادامعا مۇنداي جۇمىستى يگەرۋ ونشا قيىن ەمەس. بۇل رەتتە ريەلتورلىققا تەك تاجىريبيەلى مامانداردى عانا الادى دەۋ – جاڭساق ۇعىم. ءبىرتالاي ريەلتورلىق كومپانيالاردا ۇمىتكەرلەرگە جاڭا كاسىپتى ۇيرەنۋگە مۇمكىندىك بەرىپ, جان-جاقتى وقىتاتىن باعدارلامالار بار. سونىمەن قاتار, قازاقستان
ريەلتورلارى بiرiككەن قاۋىمداستىعى (قربق) وتاندىق جوعارى وقۋ ورىندارىندا ريەلتورلار دايارلايتىن بولiمدەر اشۋدى دا جوسپارلاپ وتىر. ويتكەنى, بىزدە ولاردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىراتىن ارناۋلى وقۋ ورىندارى جوق. سوندا دا اتالعان قاۋىمداستىققا مۇشە ARE, Umex, تسكن, «ابسوليۋت» سياقتى اگەنتتiكتەردە وقۋ باعدارلاماسىن اقش ريەلتورلار اكادەمياسىمەن بiرiگە وتىرىپ تۇزگەن «ريەلتورلار مەكتەبi» جۇمىس iستەيدi.
ەندى ريەلتورلىق كومپانيالاردىڭ قىزمەتىنە جۇگىنۋ بارىسىنا كەلەر بولساق, جىلجىمايتىن مۇلىك سالاسىنداعى كاسىپقوي مامانداردىڭ تۇتىنۋشى بەرگەن پارامەترلەر بويىنشا ءۇي ىزدەۋمەن جانە تاڭداۋمەن اينالىسۋى تاپسىرىس بەرۋشىنىڭ ۋاقىتىن ۇنەمدەۋگە سەپ. ول ءۇشىن دەلدالدىق قىزمەتكە ساتىپ الاتىن جىلجىمايتىن مۇلىكتىڭ قۇنىنان 1-دەن 5 پايىزعا دەيىن اقى تولەۋ شارت.
ءۇي ساتىپ الۋ وڭاي شارۋا ەمەستىگىن ەسكەرسەك, كەيىننەن وكىنىپ قالماس ءۇشىن, تۋىنداۋى
ءمۇمكىن كەز كەلگەن ماسەلەنى قاپەرگە العان ءجون. ريەلتورلىق ۇيىمدى تاڭداعاندا, ولاردىڭ ىشىندەگى «اۋادان اقشا ساۋاتىندار» بارىن ەسكەرىپ, ءۇيدى قالاي تاڭداۋ كەرەكتىگى تۋرالى دايەكتى اقپاراتتارمەن قارۋلانىپ الماسا بولمايدى.
باسپانا باعاسى شارىقتاپ تۇر
الەمدىك احۋال ءالى كۇنگە دەيىن قۇبىلىپ, كوپتەگەن ادامدار «دوللار قۇلدىرايدى» دەپ قاۋىپتەنگەنمەن, 2009 جىلمەن سالىستىرعاندا, قازاقستاندا جىلجىمايتىن مۇلىك نارىعىنداعى باعا اجەپتاۋىر وسكەن. بىراق, شارشى مەترلەرى ۇلعايعان جوق.
ريەلتورلاردىڭ ايتۋىنشا, بيىل تۇرعىن ءۇي باعاسى 7-8 پايىزعا, كەيبىرەۋلەرى 13 پايىزعا دەيىن قىمباتتاپتى. ال, استانا نارىعىنا ماماندانعان ريەلتور ولجاس ەلۋباەۆ مۇنداعى ۇيلەردىڭ الماتى, اتىراۋ, اقتاۋ, اقتوبە دەگەن «ا»-دان باستالاتىن قالاداعىلاردان ءسال ارزانداۋ ەكەندىگىن العا تارتادى. سوندا دا باسپاناسى جوق ەلوردالىقتار كوبىنەسە مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسىنا ءۇمىت ارتادى ەكەن. ال, ءوزىنىڭ باسقارۋىنداعى «Realty-DELUXE» تۇرعىن ءۇي اگەنتتىگىنە ادەتتە پاتەر ىزدەۋگە بوس ۋاقىتى جوق ادامدار حابارلاسادى. اگەنتتىك قىزمەت كورسەتۋ كەلىسىمدەرىن ءتىركەپ, اشىق تۇردە جۇمىس ىستەۋگە تىرىسقانىمەن, كليەنتتەرى ءالى دە ازداۋ بولىپ تۇر. ويتكەنى, استانادا ول سياقتى 200-گە جۋىق جىلجىمايتىن مۇلىك اگەنتتىگى جۇمىس ىستەيدى.
مىسالى, استانادا سالىنىپ جاتقان پاتەرلەر 1 شارشى مەتر ءۇشىن 700-1200 دوللارعا باعالانادى. قايتالاما نارىقتا 20 جىل بۇرىن سالىنعان ءۇيدىڭ 1 شارشى مەترى – 1200-1300 دوللار, بيزنەس-كلاسس – 1600-1700 دوللار جانە ەليت-كلاسس شامامەن 1900-2500 دوللار تۇرادى. قازىر ەلوردادا قۇرىلىسى ءجۇرىپ جاتقان ۇيدەن شارشى مەترى ءۇشىن 650 دوللارعا پاتەر ساتىپ الۋعا دا بولادى ەكەن. ال, ءۇي تاپسىرىلعاننان كەيىن ءبىر جىل وتكەن سوڭ, سول پاتەردى اكتەلمەي وڭدەلگەن تۇرىندە شارشى مەترى ءۇشىن 1100 دوللارعا جانە اكتەلگەن وڭدەۋمەن شارشى مەترى ءۇشىن 1250 دوللارعا ساتۋعا مۇمكىندىك بار. ءبىر عاجابى, نارىقتىڭ قۇرىلىمدارى ءارتۇرلى بولعانىنا قاراماستان, استانا مەن الماتىدا «ەكونوم» دەڭگەيدەگى باسپاناعا ۇلكەن سۇرانىس بايقالىپ وتىرعان كورىنەدى. دوللار كوتەرىلىپ, ەۋرو تومەندەگەندە ۇسىنىس باعاسى ارتادى دەسەك تە, مامىلەگەر ساتۋشىلاردىڭ ۇلكەن جەڭىلدىك جاسايتىنى بەلگىلى. بىراق, «ەلىمىزدە ءبىر ادامعا جىلىنا 0,4 شارشى مەتر ءۇي سالىنسا, ەۋروپادا 1 شارشى مەتر سالىنادى. سونداي-اق, رەسپۋبليكادا اپاتتى جانە ەسكى ۇيلەر وتە كوپ» دەيدى قازاقستان ريەلتورلارى بىرلەسكەن قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى اسقار مۇقاشەۆ. ونىڭ ايتۋىنشا,
2009 جىلى ساتىپ الۋشىلار ۇيلەردى تىپتەن ارزانعا ساتىپ الىپ جاتتى نەمەسە نارىقتاعى باعانىڭ كەزەكتى قۇلدىراۋىن كۇتتى. ساتىپ الۋ قابىلەتى 2010 جىلى قايتا جاندانعان. ناتيجەسىندە, 2011 جىلدىڭ العاشقى جارتىسىندا باسپانا ساتىپ الۋ-ساتۋ مامىلەلەرىنىڭ سانى 13,7 پايىزعا
ارتتى. بۇل جەردە بانكتەردىڭ پايىزدىق مولشەرلەمەلەردى ازايتۋى دا ەلەۋلى ءرول ويناعان. ال, حالىق اراسىندا يپوتەكا اسا سۇرانىسقا يە ەمەس. بانكتەر دە قارىز الۋشىلارعا تالاپتارىن قاتايتقان.
نەگىزىندە, ريەلتورلىق كاسىپ تۋرالى زاڭ قابىلداپ, سول ارقىلى ءبىر ستاندارتقا جۇگىنىپ, باعانى رەتكە كەلتىرۋگە بولاتىن سياقتى. ايتپەسە, بۇگىندە ءار كومپانيانىڭ ءوز قىزمەتىنە ءوزى دەلدالدىق پايىزىن بەلگىلەپ الىپ, جىلجىمايتىن مۇلىكتىڭ باعاسىن جاساندى تۇردە قولدان كوتەرىپ وتىرعان جايى دا بايقالۋدا. بۇل دۇرىس ەمەس.
مىسالى, بەرتىندە قۇرىلىپ, الەۋمەتتىك شەشىمدەر قابىلداۋ ءجونىنەن اجەپتاۋىر قالىپتاسىپ العان قازاقستان ريەلتورلارى بiرiككەن قاۋىمداستىعىنىڭ باسشىلىعى وزدەرىن «كاسiبي تۇرعىدا جەتiلگەن ريەلتورلىق قۇرىلىمداردىڭ اشىق, دەموكراتيالىق, كوممەرتسيالىق ەمەس بiرلەستiگi» دەپ تانىستىرادى. ولاردىڭ العا قويىپ وتىرعان ماقساتى – زاڭدىق بازانى دامىتۋ جولىمەن وركەنيەتتi جىلجىمايتىن مۇلiك نارىعىن قالىپتاستىرۋ. سوندىقتان قاۋىمداستىق وكىلدەرى بولاشاق زاڭنامالارىنىڭ جوباسىن دا دايىنداپ قويعان. سول نەگىزدە ريەلتورلىق كومپانيالارعا ارنالعان زاڭ شىعارىلسا, كۇن ساناپ شارىقتاپ بارا جاتقان ءۇي باعاسى دا تۇراقتالادى دەگەن سەنىمدە.
ارناۋلى زاڭ قابىلداماسا بولمايدى
ءيا, بار ماسەلە ەلىمىزدەگى ريەلتورلىق بيزنەستە ورتاق جۇيەنىڭ جوقتىعىنان ءوربيدى. مىسالى, رەسەيدە قازىر ريەلتورلىق كومپانيالار ءوز ەرىكتەرىمەن سەرتيفيكات الىپ, كاسىپتەرىن ساقتاندىرۋدا. سونىمەن قاتار, ولاردا ءوزىن-ءوزى رەتتەۋ زاڭناماسى تالقىعا سالىنىپ وتىر.
باسقا دا دامىعان ەلدەردە مەملەكەت ازاماتتاردىڭ قۇقىلارىن قورعاۋ ءۇشىن ريەلتورلىق قىزمەتتى رەتتەۋگە بەلسەندى قاتىسىپ تۇرادى. اقش-تا, گەرمانيادا, كانادادا ريەلتورلارعا قاتىستى ناقتى تالاپتار قويىلعان. ۇلىبريتانيا, بەلگيا, يسپانيا ەلدەرىندە دە ونداي قىزمەت نارىعىن رەتتەۋ فۋنكتسياسى الاقول قاتىسۋشىلارعا توسقاۋىل قويىپ, ءوزىن-ءوزى رەتتەي الاتىن ۇيىمدارعا بەرىلگەن. سينگاپۋردە ارناۋلى تۇرعىن ءۇي قورى بار. الەۋمەتتىك-دەموكراتيالىق ساياساتتىڭ ناتيجەسىندە, بۇل قوردا جيناقتاۋ جۇيەسى قالىپتاسقان. ول بويىنشا ءار جۇمىسشى باسپانالى بولۋعا قۇقىلى. ياعني, جيناقتاۋ جۇيەسىنە جۇمىسشىلار ءوز جالاقىسىنان اي سايىن سالىم جاساپ وتىرادى. مىنە, وسىلايشا 20 جىلدىڭ ىشىندە سينگاپۋر ايقىن ءارى باعاسى تۇراقتى جىلجىمايتىن مۇلىك نارىعىن قالىپتاستىرا الدى. مۇنداعى ازاماتتاردىڭ ءال-اۋقاتى تەز ارتىپ, نارىقتاعى باعالار دا اقىلعا قونىمدى بولىپ شىقتى.
سوسىن, ەۋروپالىق ەلدەردە جەكەمەنشiك يەسi ساتۋعا بەكiنگەن ءۇيiن ساتىپ الۋشىعا ءوزi كورسەتپەي, ريەلتورلاردىڭ كومەگiنە جۇگiنەدi. ءاربiر ساتىلاتىن نىساندا ريەلتورلىق كومپانيانىڭ بايلانىس تەلەفوندارى كورسەتiلەدى. بiرiنشi كەزەكتە ولار ۇسىنىلاتىن قىزمەتتiڭ ساپاسىنا جاۋاپ بەرۋi تيiس.
ال, بىزدە ولاي ەمەس. ماسەلە مەملەكەت تاراپىنان رەتتەلمەگەندىكتەن, قازاقستان ريەلتورلارى بىرلەسكەن قاۋىمداستىعىنىڭ ءرولى شامالى بولىپ تۇر. ونىڭ مۇشەلىگىنە نەبارى 60 ريەلتورلىق كومپانيا قابىلدانعان. سەرتيفيكاتتاۋدان سونىڭ تەك 9-ى وتسە, 130 مامان عانا اتتەستاتتالعان. تىم از كورسەتكىش, ارينە!
قازاقستانداعى ريەلتورلىق قىزمەتتى مەملەكەتتىك رەتتەۋ قاجەتتىگىن بيىل ءماجىلىستىڭ جالپى وتىرىسىندا پرەمەر-مينيستر سەرىك احمەتوۆكە ساۋال جولداعان دەپۋتات تۇرسىنبەك ومىرزاقوۆ تا ءمالىم ەتتى. «ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ دەرەكتەرىنە سايكەس, 2013 جىلعى 1 قاڭتاردا جىلجىمايتىن مۇلىك وپەراتسيالارىمەن اينالىساتىن 15,4 مىڭ زاڭدى تۇلعا تىركەلدى. جىلجىمايتىن مۇلىك وپەراتسيالارىنان تۇسەتىن تابىستىڭ ۇلەسى جالپى ىشكى ونىمگە 7 پايىزدى قۇراپ, 2012 جىلعى قاڭتار-قىركۇيەك ايلارىندا 1,5 تريلليون تەڭگەگە جەتتى. وسىنداي جاعداي بولا تۇرا, قازاقستاندا ريەلتورلىق قىزمەت مەملەكەت تاراپىنان ەش رەتتەلمەيدى. سونىڭ سالدارىنان ريەلتورلىق قىزمەت نارىعىنىڭ جاعدايى تۋرالى دايەكتى اقپارات بولماي تۇر. كاسىبي ەمەس ريەلتورلار سانىنىڭ ارتۋى ازاماتتاردىڭ قۇقىلارىن ورەسكەل بۇزادى» دەيدى ول. ال, قازاقستان ريەلتورلارى بiرiككەن قاۋىمداستىعىنىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتi ابىلايحان ساماتدين: «جىلجىمايتىن مۇلىك نارىعىندا زاڭسىز جۇمىس ىستەيتىندەردى اۋىزدىقتاۋ ءۇشىن عانا زاڭ قابىلداۋ كەرەك دەگەن – قاتە تۇسىنىك. ريەلتورلىق قىزمەت جىلجىمايتىن مۇلىك نارىعىنا تىكەلەي بايلانىستى بارلىق سالامەن ۇشتاسادى. دەمەك, بۇل – ەلىمىزدىڭ تۇرعىن ءۇي ساياساتىنان باستاپ, ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەردىڭ يپوتەكالىق ساياساتىنا دەيىن تىعىز قارىم-قاتىناستا قاراستىرىلاتىن كەشەندى ماسەلە» دەگەن پىكىردە.
راس, بۇگىندە مەملەكەت تاراپىنان تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن دامىتىپ, باسپاناعا قول جەتكىزۋدى ارتتىرۋ بويىنشا كەشەندى شارالار قابىلدانىپ جاتىر دەگەنمەن, ونى جالعا بەرۋ بەلسەندىلىگى كوپ رەتتە كولەڭكەلى بولىپ تابىلادى. وسىنداي جاعدايلاردى الاقول مەنشىك يەلەرى مەن دەلدالدار, اسىرەسە, كاسىبي ەمەس ريەلتورلار پايدالانۋدا. سونىڭ كەسىرىنەن ازاماتتىق قۇقىقتىڭ ورەسكەل بۇزىلىپ جاتقانى – شىندىق. ايقىن ءبىر دالەلى, ءبىر پاتەر بىرنەشە كليەنتكە جالعا بەرىلەدى دە, كوپتەگەن وتباسىلار الدىن الا تولەۋگە جۇمسالعان اقشالارىنان ايىرىلادى. مەنشىك يەلەرى كەيدە بالالى وتباسىلاردى الدىن الا ەسكەرتپەي ءارى شىعىندارىن وتەمەي ۇيدەن شىعارىپ جىبەرەدى. ال, وسىلايشا ناقتى شارتتاردىڭ بولماۋى سالدارىنان, سونداي-اق, كوپتەگەن ريەلتورلار كەلىسىمنىڭ زاڭدىلىعىنا جاۋاپتى بولىپ تابىلمايتىندىقتان, ولار دا, الاقول جالعا بەرۋشىلەر دە جازادان سىتىلىپ كەتىپ جاتىر. مامانداردىڭ ايتۋىنشا, بۇل – ەلىمىزدەگى تۇرعىن ءۇي ساياساتىنىڭ, تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا ارنالعان جيناقتاۋ جۇيەسىنىڭ, ونى ساقتاندىرۋدىڭ, ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەردىڭ يپوتەكالىق ساياساتىنىڭ دۇرىس ءتۇزىلمەگەندىگىنىڭ سالدارى. سول سەبەپتى, بىزدەگى جىلجىمايتىن مۇلىك نارىعىندا الەۋمەتتىك ستاندارتتار ەسەپكە الىنبايدى. نارقىمىز دا, پارقىمىز دا – جابايى. ال, نارىقتىڭ كەتىگى مەن تەتىگىن ابدەن ءسۇزگىدەن وتكىزىپ العان ابزال.
ەگەر ارناۋلى زاڭ قابىلدانار بولسا, ول جىلجىمايتىن مۇلىك اگەنتتىگى مەن ونىڭ تۇتىنۋشىلارىن «قارا ماكلەردەن» قورعاي الاتىن ەدى. سونداي-اق, نارىقتان ەل بيۋدجەتىنە تۇسەتىن سالىقتىڭ كولەمى كۇرت ارتادى. ول ءۇشىن ريەلتورلىق كومپانيالاردى سانالى تۇردە سالىق تولەۋگە مىندەتتەۋ جاعى زاڭدا قاتاڭ كورسەتىلۋى ءتيىس. سوندا عانا جىلجىمايتىن مۇلىككە قاتىستى بارلىق وپەراتسيا اگەنتتىك ارقىلى جۇرگىزىلەدى دە, سول ارقىلى نوتاريۋس دەڭگەيىندەگى قۇقىققا يە بولعان ريەلتورلار كەلىسىمشارت ءۇشىن بارلىق جاۋاپكەرشىلىكتى وزىنە جۇكتەيدى.
«قر ريەلتورلىق قىزمەت تۋرالى» زاڭ بويىنشا قازاقستان ريەلتورلارىنىڭ بىرىككەن قاۋىمداستىعىنا مۇشەلىككە تىركەلمەگەن ادامداردىڭ بۇل قىزمەت تۇرىمەن اينالىسۋلارىنا تىيىم سالۋعا ءتيىس. ال, ەلىمىزدىڭ جىلجىمايتىن مۇلiك نارىعىندا تەر توگiپ جۇرگەن ەڭ iرi ريەلتورلىق كومپانيالاردى
بiر ارناعا توعىستىرۋ – اسا قاجەت. ەرەجەلەر جۇيەلەنiپ, كاسiبي تۇرعىدا سۇرىپتالسا, بۇل نارىققا قاتىسۋشىلاردىڭ بارلىق ءىس-قيمىلى حالىقارالىق تالاپتارعا سايكەس, اشىق جانە ايقىن بولار ەدى.
ەركەعالي بەيسەنوۆ
