«استانانىڭ العاشقى اۆتورى – تاۋەلسىزدىك. قازاقستان تاۋەلسىزدىك الماسا, استانا ومىرگە كەلمەس ەدى». بۇل – قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءسوزى. استانانى كوشىرۋ تۋرالى وي مەملەكەت باسشىسىنىڭ باسىندا تاۋەلسىزدىكتىڭ ەلەڭ-الاڭ شاعىندا, دالىرەك ايتقاندا 1992 جىلى تۋدى. اقىرى 1994 جىلدىڭ 6 شىلدەسىندە جوعارعى كەڭەس دەپۋتاتتارىنا يدەياسىن ۇسىندى.
ەلباسى جاڭا استانا قازاقستاندى تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىرۋدا زور ءرول اتقاراتىنىنا سەندى. ءدال سولاي بولدى دا. استانا تاۋەلسىزدىكتىڭ تۇعىرىن نىعايتتى. قازاقستاننىڭ قارىشتاپ دامۋىنا داڭعىل جول اشتى. بىلتىر جيىرما جىلدىق بەلەسىنەن اتتاپ, كەمەل شاعىنا كەلگەن استانا الەمگە تانىلدى. ەلوردانىڭ العاشقى اۆتورى تاۋەلسىزدىك بولسا, ەكىنشىسى – ەلباسى. بۇل كۇندەرى ەلباسى مەن ەلوردا – ەگىز ۇعىم. استانانىڭ باس ارحيتەكتورى دا نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءوزى.
وسىدان شيرەك عاسىر بۇرىن پرەزيدەنت ءوز سوزىندە استانانى اۋىستىرۋدىڭ ءتورت باستى سەبەبىنە توقتالىپ: «بىرىنشىدەن, قازاقستاندى گەوساياسي جاعىنان كۇشەيتۋدىڭ قاجەتتىگىنەن تۋىندادى. قالا ءتورت تاراپقا: وڭتۇستىككە, سولتۇستىككە, باتىسقا, شىعىسقا بىردەي اشىق. ەكىنشىدەن, بۇل شەشىمدى قابىلداعاندا قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى دە ەسكە الىندى. تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ استاناسى, مۇمكىندىگىنشە, سىرتقى شەكارالارىنان جىراقتا جانە ەلدىڭ ورتاسىندا ورنالاسۋى ءتيىس. ۇشىنشىدەن, استانانىڭ ورنىن اۋىستىرۋ قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىن ساۋىقتىرۋ قاجەتتىگىنەن دە تۋىندادى. تورتىنشىدەن, استانانى ايماققا قاراي كوشىرە وتىرىپ, ءبىز قۇرامى جاعىنان كوپ ۇلتتى, تۇراقتى پوليەتنوستىق مەملەكەتتى قۇرۋ, قازاقستاندى مەكەندەپ وتىرعان حالىقتاردىڭ اراسىنداعى دوستىقتى ساقتاۋ جانە نىعايتۋ باعىتىن تاعى دا دالەلدەدىك» دەگەن ەدى.
قازاقستان پرەزيدەنتى ەركە ەسىلدىڭ جاعاسىنداعى قالانى استانا رەتىندە بەكەردەن-بەكەر تاڭداعان جوق. 1994 جىلدىڭ باسىندا, ەلوردانى كوشىرۋ تۋرالى يدەياسىن دەپۋتاتتار تالقىسىنا شىعارماي تۇرىپ, بۇل ماسەلەنى زەرتتەيتىن ارناۋلى كوميسسيا قۇردى. بۇل كوميسسيا استانا بولۋعا لايىقتى شاھارلاردى باعالاۋدىڭ الەمدە قابىلدانعان 32 ولشەمىنە سۇيەنىپ, ءتيىستى ەسەپتەۋلەردى جۇرگىزدى. سول كەزدە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەر, اۋا رايى, جەر بەدەرى, سەيسمواحۋال, قورشاعان ورتا, ينجەنەرلىك جانە كولىك ينفراقۇرىلىمى, كوممۋنيكاتسيالار, قۇرىلىس كەشەنى, ەڭبەك رەسۋرستارى سياقتى كوپتەگەن جاعداياتتاردى قاراستىرا كەلىپ, اقمولانىڭ ارتىقشىلىقتارى كوبىرەك دەگەن تۇجىرىمعا كەلدى.
اقمولانىڭ ارتىقشىلىقتارىن ايتساق, قالا قازاق دالاسىنىڭ جەر كىندىگى دەيتىندەي ماڭايدا تۇردى. سونىمەن قاتار ەل ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىن ايقىندايتىن ءىرى شارۋاشىلىق وڭىرلەردەن الىس ەمەس, توعىز جولدىڭ تورابىندا ورنالاستى. ول ۋاقىتتا قالادا 300 مىڭعا جۋىق حالىق بولعان ەدى. بۇل جاعداي دا ەسەپكە الىندى. ياعني قۇرىلىس سالۋعا, ءتيىستى دەموگرافيالىق وسۋگە كوپ مۇمكىندىك تۋدى.
قازىر استانادا 1 ميليوننان اسا حالىق تۇرادى. قۇرىلىس قارقىنى دا وزگە وڭىرلەردەن كوش ىلگەرى. جىلىنا باس قالادا 2,3 ملن شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي سالىنادى. «نۇرلى جەر» باعدارلاماسى بويىنشا دا استانادا الدىدا – 110 مىڭ شارشى مەتر – 1419 پاتەر. وسىمەن توقتاماي, ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىمەن ۇكىمەت استانا قالاسىنىڭ دامۋىنا باعىتتالعان بەس جىلدىق كەشەندى جوسپاردى ازىرلەپ, بەكىتتى. ياعني ەلوردامىزدىڭ بولاشاعى بۇدان دا جارقىن بولادى. بۇگىندەرى استانانىڭ 2050 جىلعا دەيىنگى دامۋ ستراتەگياسى مەن ماستەر-جوسپارى ازىرلەنىپ جاتىر. سونىڭ ءبارى – ۇلى دالا تاريحىنا «ەلوردا سالعان – ەر قازاق» بولىپ جازىلعان ەلباسىنىڭ ەرەن ەڭبەگى.
ال بۇل كۇندەرى باس قالامەن جىمداسىپ, ۇيقاسىپ كەتكەن استانا اتاۋى قالاي تاڭدالدى؟ بۇل تۋرالى دا پرەزيدەنت از تولعانعان جوق. «قاراوتكەل, ەسىل, سارىارقا دەگەن اتتار ويلاستىرىلدى. قازاقستان دەگەن اتتى دا ۇسىنعاندار بولدى. برازيليانىڭ استاناسى برازيليا عوي. ءتىپتى نۇرسۇلتان دەپ اتاۋ كەرەك دەگەندەر دە شىقتى. ول ۇسىنىستى بىردەن تويتارىپ تاستادىم. سودان قالانىڭ اتاۋىن ءارى ويلادىق, بەرى ويلادىق. ءبىر كۇنى تۇنگى ساعات ەكىدە ويىما استانا دەگەن ءسوزدىڭ سارت ەتە قالعانى. كوڭىلىمە بىردەن قونا كەتتى. نەسى بار؟ قۇلاققا جاعىمدى. ىقشام. اۋەزدى. بارلىق تىلدە بىردەي جاتىق ەستىلەدى. بۇرمالاۋسىز جازىلادى. ماعىناسى اپ-انىق. استانا! مەنىڭ كوكەيىمە بىردەن قاتتى قونعانى – ءسوزدىڭ ءوزى مەملەكەتتىلىكتى ءدايىم ەسكە سالىپ تۇراتىندىعى. استانا دەگەن ءسوزدى ايتساڭ-اق, ەل, ۇلت, جۇرت, مەملەكەت ويىڭا ورالادى. وسىلاردىڭ بارىنە استانا ۇعىمى ورتاق ەمەس پە؟ قالا اتىنىڭ ءوزى ەلدىكتى ەسكە سالىپ تۇراتىنى تاماشا ەمەس پە؟ قازىر بۇل اتاۋعا جۇرتتىڭ كوزى دە, قۇلاعى دا ۇيرەنىپ كەتتى, استانا الەمدىك گەوساياساتتاعى بەرىك ورنىققان اتاۋلار قاتارىنا قوسىلىپ ۇلگەردى» دەدى ەلباسى ءبىر سۇحباتىندا.
ءيا, 1998 جىلدىڭ 6 مامىرىندا قازاقستان پرەزيدەنتى جارلىعىمەن باس قالا استانا اتانسا, سودان از عانا ۋاقىت وتكەندە, 1999 جىلى يۋنەسكو شەشىمىمەن «بەيبىتشىلىك قالاسى» دەگەن جوعارى اتاققا يە بولىپ, ارنايى مەدالمەن ماراپاتتالدى. بۇل ابىروي الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق, ساياسي جانە مادەني دامۋدا تۇراقتىلىققا قول جەتكىزگەن, ۇلتارالىق تاتۋلىقتى ساقتاعان, الەم مادەنيەتىنە ەلەۋلى ۇلەس قوسقان جاس قالالارعا بەرىلەدى.
كوپ ۇزاماي استانا ايتۋلى وقيعالاردىڭ ۇلكەن الاڭىنا اينالدى. ماسەلەن, 2001 جىلى استاناعا ريم پاپاسى ءىى يوانن پاۆەلدىڭ كەلۋى بۇكىل الەم ءۇشىن جاڭالىقتىڭ جارشىسى بولدى. ويتكەنى بۇل ريم كاتوليك شىركەۋى باسشىسىنىڭ ورتالىق ازياعا العاش رەت تابان تىرەۋى ەدى.
2002 جىلدىڭ 30 تامىزىندا باس قالانىڭ بويتۇمارى «استانا-بايتەرەكتىڭ» تۇساۋى كەسىلدى. ەلباسى يدەياسىمەن سالىنعان جوبانىڭ جەتەكشىسى – اقمىرزا رۇستەمبەكوۆ. تامىرىن تەرەڭگە جايعان بايتەرەك بۇگىندە وتكەن مەن بولاشاقتىڭ بەلگىسى ىسپەتتەس.
2003 جىلى الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ سەزى ءوتتى. دۇنيە جۇزىندە العاش رەت ۇيىمداستىرىلىپ وتىرعان شاراعا ەۋروپا, ازيا, افريكا مەن تاياۋ شىعىستىڭ 13 ەلىنەن مارتەبەلى مەيماندار كەلدى. 2004 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا جاڭا رەزيدەنتسيا – اقوردا رەسمي تۇردە اشىلدى. 2006 جىلى بىرەگەي عيمارات بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايى پايدالانۋعا بەرىلدى. 2008 جىلدان باستاپ 6 شىلدە مەملەكەتتىك مەرەكە بولىپ جاريالاندى. بۇل كۇنى بارشا قازاقستاندىقتار استانا كۇنىن اتاپ وتەدى.
2009 جىلى تاۋەلسىزدىك الاڭىندا «قازاق ەلى مونۋمەنتى» بوي كوتەردى. ال 2010 جىلى اراداعى ون جىلدىق ءۇزىلىستى جالعاعان ەقىۇ-عا مۇشە 38 ەلدىڭ مەملەكەت جانە ۇكىمەت باسشىلارىن, حالىقارالىق جانە وڭىرلىك ۇيىمداردىڭ باسىن قوسقان استانا ءسامميتى ءوتتى. 2011-2017 جىلدار ارالىعىندا استانانىڭ جەتكەن جەتىستىكتەرى كوز قۋانتادى. الەمنىڭ 27 ەلىنەن كەلگەن مىڭنان اسا سپورتشى قاتىسقان ازيا ويىندارىنىڭ اشىلۋ سالتاناتى, 2011 جىلى «ماڭگىلىك ەل» سالتانات قاقپاسىنىڭ بوي كوتەرۋى, 2012 جىلى ورتالىق ازياداعى ەڭ ۇلكەن «ازىرەت سۇلتان» ورتالىق مەشىتىنىڭ ەل يگىلىگىنە بەرىلۋى, 2013 جىلى «استانا وپەرا» تەاترىنىڭ تۇساۋكەسەرى, 2014 جىلى ۇلتتىق مۇراجايدىڭ اشىلۋى, 2015 جىلى قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىق مەرەيتويىن تويلاۋى, 2016 جىلدىڭ 4 شىلدەسىنە ميلليونىنشى تۇرعىننىڭ دۇنيەگە كەلۋى قالاي ايتساق تا جاراسادى. «ەكسپو-2017» حالىقارالىق كورمەسىن ۇلى دالا تورىندە تانىستىرىپ, 114 ەل مەن 14 حالىقارالىق ۇيىمنىڭ باسىن قوسقانىمىزدىڭ ءوزى نەگە تۇرادى؟!
2018 جىل تابالدىرىعىمىزدى اتتاعاندا «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنىڭ جۇمىسىن باستاعانى ەلىمىز ءۇشىن عانا ەمەس, الەم ءۇشىن ايتۋلى وقيعا بولدى. تاريحتا العاش رەت ورتالىق ازيادا, تمد مەملەكەتتەرىنىڭ كەڭىستىگىندە حالىقارالىق ءىرى قارجى ورتالىعى قۇرىلىپ, ەۋرازيانىڭ «قارجى قاقپاسى» الەم ينۆەستورلارى ءۇشىن ەسىگىن ايقارا اشتى.
قازىرگى كەزدە استانا كەلەشەگىمىزگە قاتىستى ماڭىزدى شەشىمدەر قابىلدايتىن مەملەكەتىمىزدىڭ ساياسي ورتالىعى عانا ەمەس, ۇلتتىق رۋحىمىزدى ۇيىتىپ وتىرعان رۋحاني ورتالىعىمىزعا دا اينالىپ وتىر. ەلباسىنىڭ ەرلىگى – ەلوردانىڭ ەرتەڭى دە جارقىن.
