ەلوردادا جاسىل جەلەك وتىرعىزۋ ءىسى ءبىر ساتكە دە توقتاعان ەمەس. سالا ماماندارى جىل ون ەكى ايى بويى تىنىم تاپپاي ەڭبەك ەتەدى. ناتيجەسىندە, قالامىز جىلدان-جىلعا كورىكتەنىپ قانا قويماي, تىنىس الىپ جۇرگەن اۋامىز جاقسارىپ, ەكولوگيا تازارىپ, شاھارىمىز اجارلانىپ كەلەدى.
باس قالانى كوگالداندىرۋ ىسىنە وسىنداعى ءتورت اۋدان اكىمدىكتەرى دە بەلسەنە اتسالىسۋدا. سارىارقا اۋدانى اكىمىنىڭ اپپاراتىنداعى كوممۋنالدىق-شارۋاشىلىق ءبولىمىنىڭ باس مامانى جانسەيىت تىنباەۆ وسى باعىتتا اتقارالىپ جاتقان جۇمىستارعا قىسقاشا توقتالدى.
– جىل باسىنان بەرى اۋدان اۋماعىندا 2528 اعاش وتىرعىزىلدى. جالپى, 2022 جىلى 15 200 دانا جاسىل جەلەك وتىرعىزۋ جوسپارلانعان بولاتىن. وسى ىسكە ءبىزدىڭ اۋدان اۋماعىندا ورنالاسقان بارلىق مەكەمە, كاسىپورىن, ۇيىمداردىڭ قىزمەتكەرلەرى جۇمىلا اتسالىسىپ كەلەدى. بۇل جۇمىستار ءالى دە جالعاسا بەرەدى. اينالامىز كوگالدانسا كوڭىل جايلانىپ, تابيعاتپەن الدەبىر ۇيلەسىمدىلىكتى بايقايمىز, – دەدى ج.تىنباەۆ.
بۇگىنگى تاڭدا سارىارقا اۋدانى اۋماعىندا 54 سكۆەر مەن قوعامدىق كەڭىستىكتەر بار. وتىرعىزىلعان اعاشتار سانى 52687 دانا بولسا, جالپى اۋماعى 17608 شارشى مەتر جەردى گۇلزارلار جانە 707506 شارشى مەتردى كوگال جابىندىلارى الىپ جاتىر. اۋدان اۋماعىنداعى ش.بەيسەكوۆا, ك.بايسەيىتوۆا, اقمولا, ۇلىتاۋ, مونشاقتى, سەركەباەۆ, قايىڭدى كوشەلەرى, 189-كوشە كوشەلەرى مەن سۋۆوروۆ گۇلزارى, «كوكتال» ساياباعى, №20 مەكتەپ, قالالىق اكىمدىك جانە ت.ب. جەرلەردە كوگالداندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. جاسىل كوشەتتەردى كۇتۋ بويىنشا اۋداندا اعاشتاردى اكتەۋ, ۇشار باستارىن كەسۋ جانە قالىپتاستىرۋ, شارباقتاردى قىرقۋ, سۋارۋ, شۇڭقىرلاردى ورناتۋ جانە وتاۋ, كوگالدار مەن اعاشتاردى كۇتۋ بويىنشا بارلىق وندىرىستىك جۇمىستار كەستەگە سايكەس جۇرگىزىلىپ جاتىر.
باس ماماننىڭ ايتۋىنشا, جىل باسىنان بەرى «استانا-كوگالداندىرۋ قۇرىلىسى» جشس مەردىگەرلىك ۇيىمىمەن س.سەيفۋللين, د.باباتايۇلى, م.اۋەزوۆ, قارتالى, بەيبىتشىلىك, تيتوۆ, ءا.مامبەتوۆ, ت.بيگەلدينوۆ, ش.بەيسەكوۆا كوشەلەرى مەن رەسپۋبليكا جانە بوگەنباي باتىر داڭعىلدارىنىڭ بويىندا 17 364 جاسىل جەلەك وتىرعىزۋ جۇمىستارى جۇزەگە اسىرىلۋدا. ال «ابات سەرۆيس لتد» جشس جۇمىسشىلارى 289 اۋلا اۋماعىندا 3158 اعاش پەن بۇتالاردى وتىرعىزۋدا. بارلىق سكۆەرلەر مەن قوعامدىق كەڭىستىكتەردە, كوشەلەردە جانە «كوكتال» ساياباعىندا 13657 شارشى مەتر جەرگە 641879 دانا پەتۋنيا, تاگەتيس وتىرعىزىلعان بولاتىن. الداعى ۋاقىتتا وسى بىرجىلدىق گۇلدەردىڭ ورنىنا كوپجىلدىق وسىمدىكتەردى كوبەيتۋ جوسپارلانىپ وتىر. بۇگىنگە دەيىن قالالىق اكىمدىككە قاراما-قارسى ورتالىق الاڭنىڭ اۋماعىنداعى 620 شارشى مەتر جەرگە 24800 دانا تاۋ قاراعايى, گيدرانگەا, سپيرەيا, ۆەزيكۋلودنيك, ارشا سىندى كوپجىلدىق گۇلدەر وتىرعىزىلدى. كۇزگى كەزەڭدە 1000 شارشى مەتر اۋماققا 40 مىڭ دانا كوپجىلدىق گۇلدەر جانە شامامەن 1900 دانا اعاش وتىرعىزۋ جالعاستىرىلادى.
جول جاعالاۋلارىنا وتىرعىزىلعان اعاش پەن بۇتالار, گۇلدەر مەن كوگال اۋاداعى كومىر قىشقىل گازدى ءسىڭىرىپ, اۋانى وتتەگىمەن بايىتادى, شۋدى ازايتىپ, مەكەنجايدى جەلدەن, كۇننەن جانە شاڭنان قورعايدى. 1 گا جاسىل القاپ 1 ساعاتتا اۋادان 8 كگ كومىر قىشقىل گازىن بويىنا سىڭىرەتىنىن ەسكەرسەك, كەيبىر اعاشتار وزدەرى اينالاسىنا تاراتاتىن فيتونتسيدتەرى ارقىلى اۋاداعى زياندى ميكروورگانيزمدەردى جويىپ, ونى ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا قولايلى يوندارمەن بايىتادى. مۇنداي اعاشتار قاتارىنا قىلقان جاپىراقتى قاراعاي, شىرشا, ءسىبىر بالقاراعايى, تاعى باسقا جاتادى. كوگالداندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەندە مىندەتتى تۇردە كوگالداندىرىلاتىن القاپتىڭ اۋا رايى, توپىراق قۇرامى, جەر بەدەرى سياقتى ەرەكشەلىكتەرى ەسكەرىلەدى, سۋارۋعا قاجەتتى سۋ كوزدەرى قاراستىرىلادى. وسى فاكتورلار بويىنشا وتىرعىزىلاتىن وسىمدىكتەر قۇرامى دا انىقتالادى. ورمان اعاشتارى مەن بۇتالار كوشەتتەرى, شوپتەسىن وسىمدىكتەردىڭ جاس وركەندەرى مەن تۇقىمدارى ءار ايماقتا ورنالاسقان پيتومنيكتەردەن الىنادى. مامانداردىڭ ايتۋىنشا, قالانىڭ گۇلدەنۋىن كۇزدىڭ قارا سۋىعىنا دەيىن ساقتاپ تۇرۋ ءۇشىن ارنايى كوپ جىلدىق گۇل كوشەتتەرى وتىرعىزىلۋدا.
كوگالداندىرۋ جۇمىستارى بايقوڭىر اۋدانىندا دا ەرەكشە بەلسەندىلىكپەن جۇرگىزىلۋدە. اتالمىش اۋدان اكىمدىگىنىڭ وندىرىستىك-تەحنيكالىق ءبولىمىنىڭ مامانى اباي زايديلدينوۆتىڭ سوزىنە سەنسەك, اۋدان اۋماعىندا اعىمداعى جىلى 1127 دانا اعاش ەگىلىپ, ورامىشىلىك اۋماقتاردا 300-دەن استام كوشەت وتىرعىزىلدى. سونىمەن قاتار, بىرجىلدىق, كوپجىلدىق گۇلدەر مەن بۇتالاردى وتىرعىزۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى, اعىمداعى جىلى بارلىعى 5246 شارشى مەتر جەرگە – بىرجىلدىق, 1 500 شارشى مەتر اۋماققا كوپجىلدىق اعاشتار جانە 2 957 دانا بۇتالار وتىرعىزىلدى. سانيتارلىق كەسۋ, قالىپتاۋ, ارامشوپتەردى شابۋ, حيميالىق وڭدەۋ جانە تىڭايتقىشتارمەن ۇرىقتاندىرۋ سياقتى جاسىل جەلەكتەرگە كۇتىم جاساۋ جۇمىستارى كۇن سايىن جۇرگىزىلىپ جاتىر. اعىمداعى جىلى وسى اۋدانداعى اسكەري-تاريحي مۇراجاي اۋماعى, ا.باراەۆ, كراۆتسوۆ, ءۋاليحانوۆ, كەنەسارى, تاشەنوۆ كوشەلەرىنىڭ بويى مەن ب.بەيسەكباەۆ كوشەسىنەن ەگەمەن قازاقستان كوشەسىنە دەيىنگى گۇلزار, قالامگەرلەر اللەياسى, پۋشكين كوشەسىندەگى №1 ءۇيدىڭ جانىنداعى گۇلزار, «قۇتقارۋشىلار» ساياباعى, عۇمار قاراش گۇلزارى ماڭىندا كوگالداندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى.
ەسىل اۋدانىنىڭ اۋماعىندا جالپى اۋدانى 166,2 گەكتاردى قۇرايتىن 6 ساياباق, 41 سكۆەر , 2 بۋلۆار 1 بوتانيكالىق باق بار. ولاردىڭ جالپى اۋدانى 393,2 گەكتاردى قۇرايدى. 2022 جىلدىڭ باسىنان بەرى اتالمىش اۋداندا 14385 دانا قىلقان جاپىراقتى جانە جاپىراقتى اعاشتار, سونداي-اق بۇتالار ەگىلدى. كوكتەمگى ەكولوگيالىق ايلىق اياسىندا اۋدان اۋماعىنداعى ق.مۇحامەدحانوۆ, اقمەشىت, تۇركىستان, ەك32, رىسقۇلوۆ كوشەلەرىنىڭ بويىنا, بوتانيكالىق باق پەن «ۇركەر», «تەلمان» ەلدى مەكەندەرىنە بارلىعى 5230 تال-تەرەك وتىرعىزىلدى. جاسىل جەلەكتەردى كۇتىپ ۇستاۋ جۇمىستارىن 5 مەردىگەرلىك ۇيىم, اتاپ ايتساق, «استانا-كوگالداندىرۋ قۇرىلىس», «جاسىل جەر», «قۋات ي ا», «مارجان-ا دەكور» جشس-لارى مەن «روزا جەكە كاسىپكەرلىگى جۇزەگە اسىرۋدا.
ەلوردادا ەرتە كوكتەمنەن باستاپ, كۇرەڭ كۇزگە دەيىن كوزدىڭ جاۋىن الاتىن سان ءتۇرلى گۇلدەر جايقالىپ تۇرادى. باپتاۋدىڭ ارقاسىندا ەداۋىر بوي تۇزەپ قالعان قىلقان جاپىراقتى جانە جاي جاپىراقتى قىرۋار اعاش اپتاپ ىستىقتا ادامدارعا كولەڭكە بولىپ, جانعا سايا بەرەدى. بۇل جۇمىستاردىڭ ءبارى قالا تۇرعىندارى مەن ەلوردا قوناقتارىنىڭ جايلىلىعى ءۇشىن جاسالىپ جاتقانى قۋانتادى.
گۇلبارشىن وكەشقىزى
