– بىلۋىمىزشە, ءسىز كاۆكاز جەرىندە دۇنيەگە كەلىپسىز. بالالىق شاعىڭىز قالاي ءوتتى؟
ءلايلا, مۇعالىم
– ءيا, مەن گرۋزيانىڭ باتۋمي قالاسىندا تۋعانمىن. ۇلتىم – گرەك. ون جاسىما دەيىن سوندا تۇردىق. 1949 جىلى ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرىن جەر اۋدارا باستادى. ءبىز دە قازاقستانعا كوشىرىلدىك. باتۋميدە نەگىزىنەن گرەكتەر قونىستانعان كوشە بار-تىن. كوشە تۇرعىندارى كوشۋگە ءماجبۇر بولاتىنىن الدىن الا بىلگەن سياقتى, اياق استىنان ەڭ كەرەكتى زاتتارىن جيناي باستادى. تۇنگى ساعات 3-4 شاماسىندا ءبىزدى كولىككە مىنگىزىپ, ۆوكزالعا اپاردى. ۇزاق جول ءجۇرىپ, قازاق جەرىنە كەلدىك. قازىرگى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ وتىرار اۋدانىنداعى تەمىر ستانساسىنا ءتۇسىردى. كەلە سالىسىمەن جان-جاققا بولە باستادى. 10-15 گرەك وتباسىمەن بىرگە ءبىزدى ءسۇلى-كەسىك اۋىلىنا جىبەردى. نە ەدەنى, نە پەشى جوق كىشكەنە ۇيلەرگە ورنالاستىق. اۋىز سۋ دا تاپشى ەكەن. العاشىندا ارىقتىڭ سۋىن ىشتىك. كەيىن ارامىزداعى ەرەسەكتەر قۇدىق قازىپ, سۋ شىعاردى. سول قۇدىقتىڭ سۋىن ۇزاق جىل پايدالاندىق.
– ءسىزدى تانىمال ەتكەن «بۋزۋكي» ءانى دەسەدى...
گۇلزيرا, مۇعالىم
– ول راس. بۋزۋكي – گرەك حالقىنىڭ مۋزىكالىق اسپابى. گرەكتىڭ بىردە-ءبىر تويى ونسىز وتپەيدى. وسى اسپاپتىڭ قۇرمەتىنە ارنالعان «بۋزۋكي» ءانى 1970 جىلدارى ەرەكشە سۇرانىسقا يە بولدى. مەن دە وسى ءاننىڭ ارقاسىندا تانىلدىم. رەپەرتۋارىمدا گرەك, ورىس تىلىندەگى اندەر كوپ. ءماتىنى ورىس تىلىنە اۋدارىلعان قازاق اندەرىن دە كوپ ورىندادىم. ال, قازاق تىلىندە ءاندى كەيىنگى جىلدارى عانا ايتا باستادىم. جامان شىقپاعان سياقتى.
– اتا-اناڭىز قانداي ادامدار ەدى؟
ديانا, بۋحگالتەر
– اكەم كونستانتين ون ساۋساعىنان ونەر تامعان شەبەر ادام بولاتىن. قازاقستانعا كەلگەن سوڭ, زاۋىتتا جۇمىس ىستەدى. ازداپ گرەكتىڭ ۇلتتىق اسپاپتارىندا وينايتىن ونەرى بار ەدى. مۋزىكانى كەرەمەت جاقسى كورەتىن. ەكەۋمىز ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن راديوقابىلداعىشتان ءان تىڭدايتىنبىز. انام پانايلا يسااكقىزى دا ءاندى جاقسى ايتۋشى ەدى. اكەم اسپاپپەن سۇيەمەلدەپ, انام ءان ايتىپ, تالاي توي-تومالاقتىڭ كوركى دە بولعان.
– «لاكي» دەگەن ەسىمىڭىز قانداي ماعىنا بەرەدى؟
پاراسات, ستۋدەنت
– مەنىڭ شىن اتىم – پانتەلەي. قۇجاتىمدا دا سولاي جازىلعان. بالا كەزىمدە جاقىندارىم ەركەلەتىپ «پاندەلاكي» دەيتىن. كەيىن «پاندەسى» جايىنا قالىپ, لاكي دەپ اتاپ كەتتى. «لاكي» – اعىلشىنشا «باقىتتى جان» دەگەن ءسوز. ەسىمنىڭ ادام ومىرىنە ايتارلىقتاي قاتىسى بولاتىنى راس شىعار, بىلمەيمىن. ايتەۋىر, ءوزىمدى باقىتتىمىن دەي الامىن. جاستايىمنان ءانشى بولۋدى ارماندادىم جانە سول ماقساتىما جەتتىم دە. ومىردەگى وزگە جوسپارلارىمنىڭ دا كوبى ورىندالدى. بالا كۇنىمدە ۇياڭ, ۇيالشاق ەدىم. ۇلكەن ساحناعا شىعام دەپ ويلامادىم. ءان ايتاتىنىمدى بىلەتىن دوستارىم بىردە مەكتەپتەگى كەشتە ساحناعا قويماي يتەرىپ شىعارعانداي بولدى. سودان بەرى ساحنادان تۇسكەم جوق. سول دوستارىما راحمەت (كۇلدى).
1958 جىلى شىمكەنتتە مۋزىكالىق ۋچيليششە اشىلدى. مەن – سونىڭ العاشقى تۇلەكتەرىنىڭ ءبىرىمىن. اتا-انام وزدەرى دە ونەرگە جاقىن بولعاندىقتان با, باتاسىن بەرىپ شىعارىپ سالدى. ەمتيحاننان سۇرىنبەي ءوتىپ, وقۋعا قابىلداندىم. ءتورت جىل ءبىلىم الىپ, 1962 جىلى ۇزدىك ديپلوممەن ءبىتىرىپ شىقتىم.
– قازاق ەستراداسىنىڭ بىرنەشە بۋىنىن تاربيەلەگەن ۇلاعاتتى ۇستازسىز. شاكىرتتەرىڭىز ءبىراز جەتىستىكتەرگە جەتتى. سولار تۋرالى ايتىپ بەرىڭىزشى…
ماقسات, قالا تۇرعىنى
– بىلەسىز بە, مەنىڭ شىعارماشىلىق, انشىلىك ءومىر جولىم اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي جەمىستى بولدى دەي الامىن. وسىندا تۇرىپ, قىزمەتكە ارالاسىپ, تالاي ستۋدەنت جاستاردى, ءوز ءىزباسارلارىمدى تاربيەلەپ شىعاردىم. ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىندا ەسترادا ونەرى كافەدراسى اشىلعاندا مەنى العاش رەت وسى كافەدرانىڭ مەڭگەرۋشىسى ەتىپ تاعايىندادى. بۇل – قازاقستان بويىنشا تۇڭعىش اشىلعان كافەدرا.
قازىر شاكىرتتەرىمنىڭ اتتارىن اتاسام, ولاردىڭ بارلىعىن تانيسىز. مەنىڭ العاشقى قارلىعاشىم – ناعيما ەسقاليەۆا. ونىڭ ءوزى قازىر حالىق ءارتىسى. جەڭىس ىسقاقوۆا, ايجان نۇرماعامبەتوۆا, ساكەن مايعازيەۆ – بۇلاردىڭ بارلىعى ەڭبەك ەتىپ, مەملەكەت تاراپىنان اتاق-دارەجەگە يە بولعاندار. وعان قوسا, كوپتەگەن ستۋدەنتتەرىم – ءبىراز بايقاۋلاردىڭ لاۋرەاتتارى. ولار – الماس كىشكەنباەۆ, اسەم جاكەتاەۆا, الىشەر كاريموۆ. دينارا سۇلتان دەگەن سۇيىكتى شاكىرتىم حالىقارالىق «سلاۆيان بازارى» بايقاۋىنان ءۇشىنشى ورىن الدى, ەستونيادا وتكەن بايقاۋدىڭ گران-پري يەگەرى, رەسەي مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ گراموتاسىمەن ماراپاتتالعان. بولاشاقتا دا قۋانتا بەرەتىنى ءسوزسىز. ونەر جولى – ۇزاق جول. مەن ءوزىم كاسىبي مامان بولۋ ءۇشىن توعىز جىل وقىدىم. سول سياقتى بارلىق انشىلەر دە ءبىلىم السا ەكەن دەيمىن.
– ەڭبەك جولىڭىز قالاي باستالدى؟
مايرا, مۇراجاي قىزمەتكەرى
– مەنىڭ شىعارماشىلىق ءومىرىم قازاق تەلەراديوسىمەن تىكەلەي بايلانىستى. 1964 جىلى سونداعى تالانتتى ديريجەر ۆاسيلي ليسيتسا باسقارعان سيمفونيالىق وركەسترگە ءانشى بولدىم. ول كەزدە ستۋدەنتپىن. ال 1972 جىلى رەسمي تۇردە جۇمىسقا قابىلدادى. سودان تابانى كۇرەكتەي 26 جىل وسى قاراشاڭىراقتا ەڭبەك ەتتىم. مۇندا قازاق ەستراداسىنىڭ جارىق جۇلدىزدارى – راشيد مۇساباەۆ, سۋات ابۋسەيىتوۆ, زەينەپ قويشىباەۆا, ەسكەندىر حاسانعاليەۆ, نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ, ۆەنەرا قارمىسوۆا سەكىلدى ونەرپازدار ەڭبەك ەتتى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا ءوزىم قىزمەت ەتەتىن ۇجىمنىڭ بارلىق كونتسەرتتەرىنە قاتىسىپ, 400-دەن استام ءان جازدىردىم. رەسپۋبليكاداعى ءان فەستيۆالدەرىنەن, تەلەتۇسىرىلىمدەردەن قالمايتىنمىن. 1972 جىلى العاش رەت ماسكەۋدەگى وداقتار ءۇيىنىڭ كولوننالى زالىندا وتەتىن كونتسەرتتە ءان ايتۋعا شاقىردى. سودان باستاپ كسرو قۇلاعانشا جىلىنا 7-8 رەت بارىپ, كونتسەرتتەرگە قاتىسىپ تۇراتىنمىن.
– كەزىندە ءسىزدىڭ ءان جيناعىڭىز ميلليونداعان دانامەن شىعىپتى...
سامال, كىتاپحاناشى
– ماسكەۋگە بارىپ جۇرگەن كەزىمدە «مەلوديا» اتتى دىبىس جازۋ فيرماسىمەن بايلانىس ورناتتىم. سول جەردەن 1973-75 جىلدارى گرەك اندەرىنىڭ توپتاماسىن شىعاردىم. كەڭەس وداعى كەزىندە انجيناعىم 2 ميلليون دانامەن شىقتى! بۇل كورسەتكىشتەن ءالى ەشكىم اسقان جوق, اسادى دەپ تە ويلامايمىن. بۇل – مەنىڭ كەرەمەتتىگىمنەن ەمەس, ول كەزدە قوعام باسقا ەدى. وسىدان سوڭ مەنى باسقا مەملەكەتتەر دە تانىپ, ءتۇرلى كونتسەرتتەرگە شاقىرا باستادى. وركەستردە جۇمىس ىستەپ ءجۇرىپ, قازاق كومپوزيتورلارىمەن تانىستىم.
– لاكي اعا, گرەكتەر ءوزى قانداي حالىق؟
جاسىن, وقىرمان
– گرەكتەر – جاقسى حالىق. ول جەر مادەنيەتتىڭ, ونەردىڭ وتانى دەسەم دە بولادى. ءبىز قولدانىپ جۇرگەن دەموكراتيا, كۋلتۋرا دەگەن سوزدەر سول گرەكتەردىكى. گرەكيانىڭ ەجەلگى تاريحى وتە باي. ادەمى ەل. ول جاقتان بەلگىلى فيلوسوفتار, اسكەري قولباسشىلار شىققان. ولار – ادامگەرشىلىگى مول, كوڭىلدى حالىق. قالجىڭداعاندى جاقسى كورەدى. كوپ كوڭىل كوتەرىپ, از جۇمىس ىستەگەندىكتەن شىعار, داعدارىسقا كوپ ۇشىراعان (كۇلدى). مومىن جانە ءبيشى حالىق. ۇلتتىق اسپاپتارى – كەمەندجيدىڭ داۋىسىن ەستىگەندە كارى, جاسىنا قاراماي, تاڭ اتقانشا بيلەۋگە بار.
– بالالارىڭىزدىڭ گرەكيادا تۇراتىنىن بىلەمىن. ءسىزدىڭ سول جاققا كوشكىڭىز كەلمەي مە؟
راحات, وقىرمان
– مەن وسى جەردە ادام رەتىندە, تۇلعا رەتىندە, مۋزىكانت رەتىندە قالىپتاستىم. وسى جەردە ءبىلىم الدىم. قازاقتار مەنى وتە قاتتى جاقسى كورەدى. مەنىڭ ءوزىمدى, شىعارماشىلىعىمدى قابىلداعان قازاقتارعا العىسىم شەكسىز. بۇل جەردە مەنى قۇرمەتتەپ, جاقسى كورەتىن كورەرمەندەرىم, تىڭدارماندارىم بار. دەمەك, مەن وسى جەرگە كەرەك اداممىن. ءيا, مەن بالالاردى سول جاققا جىبەردىم. باسىندا, قينالعاندارى راس, قازىر جاعدايلارى جامان ەمەس. ەڭ باستىسى, ىستەيتىن جۇمىستارى بار. ارينە, ولاردىڭ الىستا بولعانى ايەلىم ەكەۋمىزگە قيىن. دەگەنمەن, ءار جىل سايىن بارىپ تۇرامىز. وعان قوسا, دەمالىپ قايتامىز. ايەلىم – مۋزىكانت, پيانينوشى. كوپ ۋاقىت بويى چايكوۆسكي اتىنداعى كوللەدجدە جۇمىس ىستەدى. ءۇش پەرزەنتىم بار. تۇڭعىشىم – ۇل جانە ەكى قىزىم بار. قىزدارىمنىڭ ەكەۋىنىڭ دە مۋزىكالىق ءبىلىمى بار. الايدا, وسە كەلە مۋزىكانى ەمەس, وزگە ماماندىقتى تاڭدادى. ۇلىم دارىگەر بولىپ جۇمىس ىستەيدى.
– مەرەكە قارساڭىندا قانداي تىلەك ايتاسىز؟
جادىرا
– بۇل مەيرام – سان عاسىرلار بويى قازاقتىڭ كەڭ-بايتاق دالاسىن مەكەن ەتكەن بىرنەشە ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ ىنتىماعىن ودان ءارى نىعايتىپ, ارمان-تىلەگىن ءبىر ارناعا توعىستىراتىن مەرەكە. بىزدە ەشكىمدى ناسىلىنە, ءدىنى مەن تىلىنە جانە اتا ءداستۇر-ۇستانىمىنا ءبولىپ جارماستان, دوستىق پەن بىرلىكتىڭ ناعىز ۇلگىسى كورسەتىلىپ كەلەدى. سوندىقتان, ىنتىماعىمىز جاراسا بەرسىن دەگىم كەلەدى.
ەركەجان ساتىمبەك