مەملەكەت باسشىسى بيىل 30 ماۋسىمدا قول قويعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارىنا, ورالماندارعا جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تۇرۋعا ىقتيارحاتى بار ادامدارعا ولاردىڭ مۇلىكتى جاريا ەتۋىنە بايلانىستى راقىمشىلىق جاساۋ تۋرالى» زاڭ 2014 جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىنەن باستاپ كۇشىنە ەندى. وسىعان بايلانىستى استانا قالاسىندا دا ارناۋلى كوميسسيالار قۇرىلىپ, جۇمىس ىستەي باستادى.
جالپى, مۇلىكتى جاريا ەتۋ اكتسياسى الەم ەلدەرىندە بار تاجىريبە. فرانتسيا, پورتۋگاليا, اۆستراليا, اقش سىندى ەلدەر مۇنداي ناۋقاندى بىرنەشە رەت وتكىزگەن. سەبەبى, تاسادا جاتقان مۇلىكتى الىپ شىعۋ – قاي ەلدە دە وزەكتى ماسەلە. قازاقستان دا بۇل ناۋقاندى تياناقتى تۇردە قولعا الدى. وعان «كولەڭكەلى» اينالىمدا جۇرگەن قوماقتى قارجى سەبەپ بولىپ وتىر. بۇل, ءبىر جاعىنان, ەل ەكونوميكاسىنا قارجى تارتۋدى دا كوزدەيدى. سونىمەن, مۇلىكتى جاريا ەتۋ دەگەنىمىز, زاڭ تىلىمەن ايتقاندا, تابىستاردى جاسىرۋ ماقساتىندا زاڭدى ەكونوميكالىق اينالىمنان شىعارىلعان جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس رەسىمدەلمەگەن نەمەسە ءتيىستى ەمەس تۇلعاعا رەسىمدەلگەن مۇلىككە قاتىستى قۇقىلاردى مەملەكەتتىڭ تانۋ ءراسىمى. بيىلعى قىركۇيەكتەن باستاپ قولدانىسقا ەنگەن زاڭ بار مۇلىكتى جاريا ەتىپ, زاڭداستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. وعان قازاقستاندىق ازاماتتار, ورالماندار مەن ەلىمىزدە تۇرۋعا ىقتيارحاتى بار ادامدار قاتىسىپ, زاڭدا بەلگىلەنگەن تارتىپپەن مۇلكىن جاريا ەتە الادى. سونداي-اق, ازاماتتار ەلىمىزدىڭ اۋماعىنان تىس جەردەگى مۇلىكتى دە جاريا ەتە الادى.
بۇعان دەيىن ەلىمىزدە ەكى رەت مۇلىكتى زاڭداستىرۋ شاراسى وتكەنى بەلگىلى. ونىڭ العاشقىسى 2001 جىلدىڭ شىلدە-تامىز ايىندا ءوتتى. وندا ەلىمىزدىڭ 3 مىڭعا جۋىق ازاماتى 480,0 ميلليوننان استام اقش دوللارىن جاريا ەتكەن.
ال, ەكىنشىسى 2006-2007 جىلدارى ارالىعىندا ۇيىمداستىرىلدى. وندا تەك كاپيتال عانا ەمەس, جىلجىمالى جانە جىلجىمايتىن مۇلىك تە زاڭداستىرىلدى. سونىڭ ناتيجەسىندە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتكە شامامەن 60 ملرد تەڭگەنىڭ جاريا ەتۋ الىمى تۇسكەن.
بيىلعى مۇلىكتى زاڭداستىرۋ شاراسى دا ەل ەكونوميكاسىن دامىتۋعا ايتارلىقتاي ۇلەس قوسپاقشى.
سونىمەن, 1 قىركۇيەكتەن باستاپ استانا قالاسىنىڭ بارلىق اۋدان اكىمدىكتەرى جانىنان مۇلىكتى جاريا ەتۋگە قاتىستى ارناۋلى كوميسسيالار جۇمىس ىستەي باستادى. اركىم ءوزىنىڭ اۋداندىق اكىمدىگى عيماراتىنا بارىپ, مۇلىكتى زاڭداستىرۋ توڭىرەگىندەگى كەز كەلگەن ساۋالىنا جاۋاپ الىپ, ءتيىستى قۇجاتتارىن تاپسىرا الادى.
الماتى اۋدانى بويىنشا مۇلىكتى جاريا ەتۋ بويىنشا كوميسسيا ناۋقان باستالعان العاشقى كۇنى 70 ادامدى قابىلداپ ۇلگەردى. مۇندا مۇلىكتى زاڭداستىرۋعا قاتىستى كەلگەن ادامداردى قارسى الىپ, كوميسسيا حاتشىسى مەن زاڭگەر وتىرعان كابينەتكە ەرتىپ باراتىن قوعامدىق قىزمەتكەرلەر تاعايىندالىپتى. كوميسسيا حاتشىسى گۇلبارشىن ورازبەكوۆانىڭ ايتۋىنشا, مۇلىكتى زاڭداستىرۋعا بايلانىستى جۇمىستار اۋقىمدى ءارى جاۋاپتى. سوندىقتان, مۇنداي ازاماتتاردىڭ كومەگى ولارعا اسا ماڭىزدى.
– ازىرشە ءبىزدىڭ قابىلداعانداردىڭ كوپشىلىگى قاجەتتى قۇجاتتار ءتىزىمىن الۋعا, قاتىسۋ شارتتارىن بىلۋگە كەلىپ جاتىر. العاشقى كۇنى كەلگەن 70 ادامنىڭ 24-ءى عيماراتتار مەن قۇرىلىستارعا تەحنيكالىق تەكسەرۋ جۇرگىزەتىن ساراپشىنىڭ قورىتىندىسىن الۋعا ءوتىنىش جازدى. ولارعا ساراپشىلاردىڭ بايلانىس تەلەفوندارىن بەردىك. ەندى قايسى ساراپشىنىڭ كومەگىنە جۇگىنەتىنىن وزدەرى شەشەدى,– دەيدى كوميسسيا حاتشىسى.
مۇندا كەلگەندەردىڭ قۇجاتتارى قابىلدانعاننان كەيىن ولارعا كەزەك ءنومىرى بەلگىلەنىپ, ارناۋلى جۋرنالعا تىركەلەدى ەكەن. سودان كەيىن قۇجاتتار كوميسسيا قاراۋىنا جىبەرىلەدى. زاڭ بويىنشا كوميسسيا جاريا ەتۋگە ءوتىنىش پەن ءتيىستى قۇجاتتار كەلىپ تۇسكەن كۇننەن باستاپ ولاردى 30 كۇننەن اسپايتىن مەرزىمدە قاراپ, ءتيىستى شەشىم قابىلداۋعا ءتيىس.
اۋدان اكىمىنىڭ ورىنباسارى ءاليحان قۋاتبەكوۆ توراعالىق ەتەتىن الماتى اۋداندىق مۇلىكتى جاريا ەتۋ بويىنشا كوميسسيا بۇگىنگە دەيىن 122 ادامدى قابىلداپ, ءتيىستى مالىمەتتەر بەرگەن.
ال سارىارقا اۋدانى مۇلىكتى جاريا ەتۋ بويىنشا كوميسسيانىڭ توراعاسى, اۋدان اكىمىنىڭ ورىنباسارى ريشات تۇردىبەكوۆتىڭ ايتۋىنشا, العاشقى كۇنى تۇسكە دەيىن وسىندا 65 ادام كەڭەس الۋعا كەلگەن. جالپى, سول كۇنى سارىارقا اۋداندىق كوميسسياسى بارلىعى 90 ادامدى قابىلداپتى. «مۇلىكتى زاڭداستىرۋعا بايلانىستى جۇرتشىلىقتى تولعاندىرعان ماسەلەلەر بارشىلىق ەكەن. كەيبىرەۋلەر زاڭ اياسىندا جەكەمەنشىك پاتەرىن قايتا جوبالاۋعا بولا ما دەپ تە سۇراپ جاتىر. مۇلىكتى جاريا ەتۋ تۋرالى زاڭ شەڭبەرىنە جاتپايتىن مۇنداي ساۋالدارعا دا جاۋاپ بەرىپ, ونىمەن اينالىساتىن ءتيىستى مەكەمەگە جىبەردىك. باعالى قاعازداردى زاڭداستىرۋ ماسەلەسىمەن كەلگەندەر دە بولدى. ءبىز ولارعا اۋداندىق كوميسسيا تەك جىلجىمايتىن مۇلىكتى زاڭداستىرۋمەن اينالىساتىنىن تۇسىندىردىك. جالپى, جۇرتشىلىقتىڭ كوبى ءۇيىنىڭ قاسىندا سالىنعان مونشا, گاراج سىندى قوسالقى عيماراتتاردى زاڭداستىرۋ ماسەلەسىمەن كەلىپ جاتىر» دەيدى كوميسسيا توراعاسى.
ەسىل اۋدانى اكىمدىگىندە قۇرىلعان كوميسسيا دا جۇمىسقا كىرىسىپ, 2 قىركۇيەكتە (العاشقى كۇنى) – 37, ەرتەڭىندە 25 ادامدى قابىلداعان. «مۇلىكتى جاريا ەتۋدىڭ العاشقى كۇندەرى ازاماتتارعا زاڭنىڭ شارتتارى جونىندە كەڭەس بەرىلگەندىكتەن, بىردە-ءبىر قۇجات تىركەلگەن جوق. بۇعان كەيبىر ادامداردىڭ ءتيىستى قۇجاتتارىنىڭ تۇگەل بولماۋى دا سەبەپ بولدى» دەيدى ەسىل اۋداندىق كوميسسياسىنىڭ حاتشىسى, اۋدان اكىمىنىڭ كەڭەسشىسى – ىشكى باقىلاۋ جونىندەگى باس ينسپەكتورى داۋرەن مادەلحانوۆ.
قىمبات نۇرعالي
