ناۋرىز – شىعىس ەلىنىڭ بۇكىلحالىقتىق مەيرامى, ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى. ناۋرىز بۇعان دەيىن مىڭداعان جىل بۇرىن شىعىس حالىقتارىندا جىل باسى مەرەكەسى رەتىندە تويلانىپ, ەرەكشە كۇن رەتىندە اتالىپ وتەتىن بولعان. قازاق حالقى دا ناۋرىز مەرەكەسىن ايرىقشا باعالاپ, ونى جىل سايىن تويلاپ وتىرۋدى ادەتكە اينالدىرعان.
بۇل كۇنى جاقسى تىلەك تىلەۋ, قۇتتىقتاۋ, كەشىرىم جاساۋ, تابىسۋ سياقتى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەر كورىنىس تاۋىپ, كەيىنگى ۇرپاقتار سونداي جاقسى قاسيەتتەن ونەگە العان. ناۋرىزدىڭ ايرىقشا ءتالىم-تاربيەلىك, ۇلگى-ونەگەلىك, ءسان-سالتاناتتىق, ءمارت-جومارتتىق, قادىر-قاسيەتتىلىك نىشان بەلگىلەرى مەن تانىم-ۇتىمدارىنىڭ ۇلگى تۇرلەرى وتە كوپ. ونىڭ ءبارى ءار ادامدى جوعارى سانالىلىققا, ادەپتىلىككە, ونەگەلىككە, باۋىرمالدىققا, كورەگەندىلىككە, ىزەتتىلىك پەن بىلىمدىلىككە باۋليدى. ناۋرىزدى ءار حالىقتىڭ اسىعا كۇتەتىنى دە وسىدان بولسا كەرەك.
وسى ۇلى كۇنگە بايلانىستى حالىقتىڭ ادەت-عۇرىپتارى مەن جول-جورالارى, سالت-داستۇرلەرى بار.
قىدىر اتا
قىدىر (قىزىر) اتا – بۇكىل حالىقتىڭ قامقورى, ولارعا جاقسىلىق جاساۋشى, ىرىس, قۇت, نەسىبە اكەلۋشى, باقىت, بەرەكە, ءومىر سىيلاۋشى قاسيەت يەسى, كەمەڭگەر, اۋليە, كورىپكەل قارت. ول ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىندە ءار ەلگە كەلىپ, ءار شاڭىراققا سوعىپ باتا بەرەدى. مىنە, سوندىقتان ءار ءۇي قىدىر اتانىڭ جولىن كۇتىپ وزدەرىنىڭ جانىن دا, ءتانىن دە, كيەر كيىم, ىدىسى مەن بۇيىمدارىن دا تازا ۇستاۋعا تىرىسادى. ءۇيدىڭ ءىشى-سىرتىن, قورا-قوپسىنى تازارتىپ, اعاش ەگىپ, وسىمدىككە سۋ قۇيادى. مۇسىلمان قاۋىمى مۇنداي ۇيگە قىدىر اتا تۇنەپ, نەمەسە باتا بەرىپ كەتەدى دەپ تۇسىنگەن. «قىدىر قونعان», «قىدىر دارىعان» دەگەن سوزدەر وسىندايدان شىققان.
ناۋرىز كوجە
ناۋرىز تويىنا عانا ءتان, كوپشىلىككە ارنالعان مەرەكەلىك تاعام. ونى ءار ءۇي جەتى ءتۇرلى دامنەن: ءسۇت, ەت, سۋ, تۇز, تارى, قۇرت, جەمىس تاعى سول سياقتى تاعام تۇرلەرىنەن جاساپ, وعان قازى, شۇجىق سياقتى سىيلى مۇشەلەر قوسىپ, مەرەكەمەن قۇتتىقتاۋعا كەلگەندەرگە ىقىلاسپەن ۇسىنادى. ناۋرىز كوجەنىڭ داستۇرلىك, مەرەكەلىك ۇلتتىق تاعىلىمى وتە زور. ول بارلىق ادامداردى جومارتتىققا, ىزگىلىككە, ۇيىمشىلدىققا, تاتۋلىققا, بىرلىككە شاقىرادى. ناۋرىز – توقشىلىق كۇنى. قازان وتتان تۇسپەيدى. ءار ءۇي ناۋرىز كوجە ىستەيدى. ۋىز قاتىرىلادى. سورپا ساپىرىلادى.
ناۋرىز ەسىم
ناۋرىز كۇنى تۋعانداردى حالىق باقىتتى, ەرەكشە ادامدار دەپ ۇعىنعان. سونداي سەبەپپەن ولارعا ناۋرىز ەسىمىن بەرەتىن بولعان. مىسالى, قازاق حالقىندا ناۋرىزباي قۇتانبايۇلى, ناۋرىزباي قاسىمۇلى اتتى ايگىلى باتىرلار بولعان. التىن وردادا ناۋرىز ەسىمدى حان بولعانى تاريحتان بەلگىلى. ناۋرىزگۇل, ناۋرىزبەك, ءناۋرىزالى دەگەن ادام اتتارى دا ءجيى كەزدەسەدى.
ناۋرىز ءتول
ناۋرىز ايىندا مال تولدەي باستايدى. ولار «ناۋرىز ءتولى» دەپ اتالىپ, ءتول باسى رەتىندە باعالانىپ, مال جاندى قازاق بالاسى ونى ەرەكشە كۇتىپ باعادى. ءتول باسى ساتىلمايدى, ەشكىمگە سىيعا بەرىلمەيدى. مۇنداي مالدى كوبىنەسە ءوز قىزىعىنا, تويىنا, كۇربان ايت كۇندەرىندە سويىپ, ىرىم ەتەدى.
ناۋرىزشا
ناۋرىز ايىندا اشىق كۇندەرى قولدان جاساعانداي ەرەكشە ويۋ-ورنەگى ءارى جۇپ-جۇقا قيىرشىق قار تۇسەدى. ول كۇن كوزىنە شاشىراپ, جىلتىلداپ قۇبىلادى. انىقتاپ قاراعاندا, باسقا قار قيىرشىقتارىنداي ەمەس, جەڭىل دە ۇلپىلدەك بولادى. مۇنى حالىق «ناۋرىزشا» دەپ اتاعان. «ناۋرىزشا» – جاڭا جىلدىڭ بەلگىسى.
ءاز حالىق ۇعىمى مەن سەنىمى بويىنشا ناۋرىزدىڭ العاشقى ءۇش كۇنى ىشىندە جەر-كوكتى جارىپ ەرەكشە ءبىر گۋىل (دىبىس) وتەدى. سول كۇنى بارلىق تابيعات, جاراتىلىس, تىرشىلىك, وسىمدىك, ادام بويىنا ەرەكشە سەزىم, قۋات, قاسيەت بىتەدى. بۇل كۇندەرى تىرناق, شاش السا, حالىق الگىندەي اسىل قاسيەتتەر قيىلىپ كەتىپ, ادام سول اۋرۋعا ۇشىرايدى دەپ ىرىمداعان. جەر-كوك, جان-جانۋار ءاز وتكەن سوڭ عانا قۋات الادى دەپ تۇسىنگەن حالىق «ءاز بولماي, ءماز بولمايدى» دەپ قاناتتى قاعيدا قالدىرعان.
مەيىرىم كۋماروۆا,
استانا قالاسى
