جۋىردا ءساتىن كەلتىرىپ, اسحات ماەميروۆپەن سۇحباتتاسقان ەدىك. پاريجدە سوربونا ۋنيۆەرسيتەتىندە, رەسەي تەاتر ونەرى اكادەمياسىنىڭ (گيتيس) ماگيستراتۋراسىندا ءبىلىم الىپ, «تەاتر ونەرىنىڭ ماگيسترى» اكادەميالىق دارەجەسىنە يە بولعان, ساحنالاعان قويىلىمدارى جاپونيا, فرانتسيا, اۆستريا, گەرمانيا, بەلگيا, چەحيا, يزرايل, رەسەي, تۇركيا, گرۋزيا, ارمەنيا ت.ب. مەملەكەتتەردە وتكەن حالىقارالىق فەستيۆالدەردە توپ جارىپ شىققان رەجيسسەر, بۇگىندە تەاتر ديرەكتورىنىڭ جالپى تەاتر ونەرىنىڭ دامۋ بەتالىسى جايلى ايتقاندارى «استانا اقشامى» وقىرماندارىنا دا قىزىقتى بولار دەپ ويلايمىز.
– تەاتر ونەرىنىڭ قازانىندا قايناپ شىققان, رەجيسسەر رەتىندە قولتاڭباڭىز بار ادامسىز. وسىعان دەيىنگى ءجۇرىپ وتكەن جولدار, اكتەرلىك, رەجيسسەرلىك, ونەرتانۋشىلىق قىرلارىڭىزدىڭ تەاتردى باسقارۋ ىسىنە قانداي دا ءبىر اسەرى, كومەگى بايقالا ما؟
– ارينە, تەاتر – ونەردىڭ كوپتەگەن تۇرلەرى مەن جانرلىق سيپاتتارىن ءبىر ارناعا توعىستىرعان سينكرەتتىك ونەر ەكەنى بەلگىلى. تەاتردىڭ ءاربىر سالاسىنان حاباردار عانا ەمەس, كاسىبي تۇرعىدا تاجىريبە جيناۋىڭ – جۇمىس پروتسەسى كەزىندە مىندەتتى تۇردە ءوزىنىڭ سەپتىگىن كوپ تيگىزەدى. مەنىڭ دە وسى رەجيسسەرلىك, اكتەرلىك, ونەرتانۋشىلىق, ارت-مەنەدجمەنت تۇرعىسىندا العان مامان رەتىندە كەيىنگى ماگيسترلىك, دوكتورلىق ءبىلىمىم – رەپەرتۋارلىق ساياساتتى دۇرىس باعىتتا يگەرۋگە, كوركەمدىك-ەستەتيكالىق زامانۋي باعىتتاردى ءوز ۇجىمىڭا ەنگىزۋگە, قازىرگى تەاتر تەندەنتسيالارىنىڭ اكتەرلەر مەن رەجيسسەرلەردىڭ شىعارماشىلىق جۇمىسىندا كورىنىس تابۋىنا تىرەك بولدى. ارينە, تەاتردى باسقارۋعا باسقا سالادان كەلگەن جاندارعا قاراعاندا, ونەردى كاسىبي تۇرعىدا مەڭگەرگەن ادامنىڭ باستى ارتىقشىلىعى – شىعارماشىلىق ويلاۋ, رەجيسسەرلىك تۇرعىدا پايىمداۋ, قويىلىمنىڭ قۇرىلىمىن زەردەلەۋ, ءوز ۇجىمىنىڭ پەرسپەكتيۆاسىن پايىمداۋ سەكىلدى قاسيەتتەر ساناڭدا دا, جۇرەگىڭدە دە ارقاشان سالتانات قۇرادى.
– ءسىزدى بۇرىن جاڭاشىل رەجيسسەر رەتىندە تانيتىنبىز, بۇگىندە ق.قۋانىشباەۆ تەاترىندا نەندەي جاڭاشىلدىق ەنگىزىلۋدە؟
– ونەر مەن مادەني كەڭىستىك ەكى ءتۇرلى باعىتتا, ءداستۇرلى-نورماتيۆتىك جانە تاجىريبەلىك-ىزدەنىس ۇدەرىسىندە ءوربيتىنى بەلگىلى. ءبىرىنشى باعىتقا, نەگىزىنەن, تامىرى تەرەڭدە جاقتان ونەردەگى ءداستۇردى ساقتاۋ مەن ساباقتاستىق نەگىز بولسا, ەكىنشى باعىتقا جاڭاشىلدىق ءتان. وسى ەكى باعىت – قۇستىڭ قوس قاناتى ىسپەتتەس, كەز كەلگەن ونەر ۇجىمىن العا سۇيرەيتىن مەحانيزم. مەنىڭشە, تەاترعا جاڭاشىلدىق ەنگىزۋ – رەجيسسەرلەردىڭ تاراپىنان باستاۋ العانى, ياعني قويىلىمدى ساحنالاۋداعى جاڭا كوزقاراس, جاڭا فورمالار, يننوۆاتسيالىق سوڭعى جەتىستىكتەردى قولدانۋ – مۇنىڭ ءبارى اكتەردىڭ رول جاساۋىنا, قويىلىمدا وزگەشە ءومىر سۇرۋىنە اكەلەدى. مەن شەت ەلدە كوپ تاجىريبە جيناپ, ماگيسترلىك ءبىلىم العاندىقتان, ەۋروپاداعى الەم تانىعان رەجيسسەرلەر مەن پروديۋسەرلەرمەن وتە تىعىز ارىپتەستىك قاتىناستامىن. مىسالى, ليتۆادا قۇرىلعان «مەنو فورتەس» تەاترىنىڭ نەگىزىن سالعان رەجيسسەر ەيمۋنتاس نياكروشيۋستىڭ جانىندا مىقتى مەنەجدەر, سول تەاتردىڭ ديرەكتورى اۋدريۋس بولدى. اۋدريۋس بولماعاندا, ول تەاتردىڭ داڭقىنىڭ بۇكىل ەۋروپاعا جايىلۋى مۇمكىن ەمەس ەدى. پيتەر برۋك, روبەرت ستۋرۋا, سەرگەي جەنوۆاچتار تۋرالى دا وسىنى ايتۋعا بولادى. ياعني, تەاتردىڭ ديرەكتورى مەن كوركەمدىك جەتەكشىسىنىڭ اراسىندا شىعارماشىلىق تاندەم بولمايىنشا – تەاتردىڭ تاسىنىڭ ورگە دومالۋى ەكىتالاي. سپەكتاكل شىققانشا رەجيسسەر جاۋاپتى. سپەكتاكل ساحنالانعان ەكەن, قويىلىمنىڭ بولاشاق تاعدىرى, ياعني كوركەمدىك دەڭگەيىن ۇستاپ تۇرۋ – اكتەرلەرگە, ال كورەرمەندەرمەن قامتاماسىز ەتۋ, حالىقارالىق فەستيۆالدەرگە قاتىسۋى, گاسترولدىك ساپارلارعا شىعۋى سەكىلدى باستى فاكتورلار – تەاتردىڭ باس مەنەدجەرىنە بايلانىستى. سول سەبەپتى, جاڭاشىلدىق – ءبىزدىڭ تەاتر ءۇشىن جاڭا عيماراتتا باستالاتىن جاڭا ماۋسىمنان باستاۋ الۋى ءتيىس دەپ ەسەپتەيمىن. سەبەبى تەاتردىڭ جاڭا عيماراتى بولاشاقتا ساحنالاناتىن قويىلىمدارعا – زاماناۋي جارىق قويۋ, دىبىس, ساحنانىڭ تەحنيكالىق شارتتارى تۇرعىسىنان بولسىن تىڭ دۇنيەلەر قويۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ال جاڭا تەاتر عيماراتىنىڭ كىشى ساحناسىنا لابوراتوريالىق جۇمىستار مەن جاس رەجيسسەرلەردىڭ تاجىريبەلىك ىزدەنىستەرىنەن تۋعان قويىلىمدارى شىعادى دەپ ايتۋعا تولىق سەنىم بار.
– ا.چەحوۆتىڭ «ۆانيا اعاي», م.وماروۆانىڭ «اقتاستاعى احيكو», گ.حۋگاەۆتىڭ «قارا شەكپەن» دراماسىن, «استانا وپەرا» مەملەكەتتىك وپەرا جانە بالەت تەاترىندا – م.تولەباەۆتىڭ «ءبىرجان-سارا» وپەراسىن, ە.برۋسيلوۆسكي, ع.مۇسىرەپوۆتىڭ «قىزجىبەك» وپەراسىن, «Astana Musical» مەملەكەتتىك تەاترىندا – ج.پرەسگۋرۆيك «رومەو مەن دجۋلەتتا», ت.ب. كوپتەگەن قويىلىمداردى ساحنالادىڭىز. بۇگىندە ءوزىڭىز باسقارىپ وتىرعان تەاتردىڭ رەجيسسەرلەرى مەن اكتەرلەرىنىڭ ىزدەنىستەرىنە كوڭىلىڭىز تولا ما؟
– ىزدەنىس – وتە ءبىر ۇزاققا سوزىلاتىن كۇردەلى پروتسەسس. جالپى, رەجيسسەر دراماتۋرگ جازعان پەسانىڭ دەڭگەيىنەن اسىپ ءتۇسىپ, سپەكتاكلدىڭ اۆتورىنا اينالعان كەزدە, رولدەگى اكتەرلەر دە بيىك دەڭگەيدە وبراز سومدايدى. مەن ءۇشىن ءبىرىنشى كەزەكتە – وبراز. ەگەر تەاتر وبرازدىق ويلاۋدان كەتەتىن بولسا, ول تەاتردىڭ كەلەشەگى – كومەسكى. دراماتۋرگيا, اكتەرلىك ونەر, رەجيسسۋرا مەن ستسەنوگرافيادا ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە, وبرازدىق ويلاۋ جۇيەسى بولۋى ءتيىس. وبراز – ءتىرى تەاتردىڭ ءمان-ماعىناسى, بولمىسى, وزەگى. ماعان, اكتەر ن.وتەۋىلوۆتىڭ ىزدەنىستەرى ەرەكشە وي سالادى. مىسالى, جاس رەجيسسەر ف.مولداعاليەۆپەن بىرىگىپ جاساعان شىعارماشىلىق جۇمىسى – ابايدىڭ قارا سوزدەرى مەن ولەڭدەرى نەگىزىندەگى «جان» قويىلىمى كوڭىلىمنەن شىققانىن جاسىرا المايمىن. بۇل قويىلىم كورەرمەندى جالاڭ ەموتسيادان كورى, راتسيونالدىق تەاتر يىرىمدەرىنە تارتادى. ا.چەحوۆتىڭ «شيە» قويىلىمىنداعى رەجيسسەرلىك ىزدەنىستەر – تەاتردىڭ جالاڭ ويلاۋدان گورى, مەتافورالىق, سيمۆوليكالىق تانىم ءوزىن اقتاعان ەرەكشە قويىلىمدارىنىڭ ءبىرى. م.اۋەزوۆتىڭ «قورعانسىزدىڭ كۇنى» – ۇلتتىق كلاسسيكالىق پروزانى ساحنادا سويلەتۋدىڭ ۇزدىك فورماسى. تىلەكتەس مەيراموۆ وينايتىن «قارداعى كوگەرشىننىڭ ءىزى» قويىلىمىندا دا وزگەشە ءبىر فيلوسوفيالىق تاعىلىم بار. «كۇن ساۋلەسى تۇسپەگەن» قويىلىمىنداعى اكتەرلىك انسامبل – مۇلدەم وزگەشە. ۋ.شەكسپيردىڭ «وتەللوسىن» رەجيسسەر ت.تەمەنوۆتىڭ ياگوعا ارناپ قويۋى دا – تەاتردىڭ وزگەشە ەستەتيكالىق وقىلىم جاساي الۋعا شىعارماشىلىق الەۋەتى جەتەتىندىگىن دالەلدەدى.
– «اكتەر ءرولدىڭ اۆتورىنا اينالۋى كەرەك» دەيسىز, وزىڭىزگە وسى تەاتردا جاستاردىڭ ىشىندە كىمنىڭ ءرولى ۇنامدى؟ كەيدە بولسا دا رەجيسسەر مىندەتىنە كىرىسىپ كەتەتىن كەزىڭىز بولا ما؟
– مەنىڭ قويىلىم ساحنالاۋداعى رەجيسسەرلىك باستى ءپرينتسيپىم – اكتەر ءرولدىڭ اۆتورىنا اينالۋى ءتيىس. پەسانى ميزانستسەناعا شىقپاس الدىندا ۇزاق تالداۋ, زەردەلەۋ, زەرتتەۋ, اكتەرگە بەينەگە قاتىستى كوكەيكەستى ماقساتتاردى ۇقتىرۋ ارقىلى ءوز ماقساتىما جەتەمىن. ب.برەحتتىڭ تەاتر ادىسىندەگىدەي ءرولدى ويناۋ كەزىندەگى «ازاماتتىق ۇستانىمىن» انىقتاۋ, ءتىپتى سول ءرولدىڭ ادۆوكاتىنا اينالدىرۋ – مەنىڭ رەجيسسەر رەتىندەگى العىشارتتارىمنىڭ ءبىرى. مۇنداي پرينتسيپتەرگە نەگىزدەلگەن قويىلىمدارىمنىڭ ءبىرى – ا.چەحوۆتىڭ «سۇيىكتى مەنىڭ اعاتايىم» سپەكتاكلى. ءار ءرولىن – اۆتورلىق تۇرعىدا سومداي العان اكتەردىڭ سپەكتاكل سايىن ينتەللەكتۋالدىق وي-ءورىسى ءوسىپ تۇرادى. وي-ءورىسى بيىك اكتەرمەن جۇمىس جاساۋ – ءبىر عانيبەت. ءارى-بەرىدەن سوڭ سۋرەتكەر تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋ ءۇشىن ءارتيستىڭ بويىندا كاسىبي تامىرى مىقتى – فيلوسوفيالىق تانىم-تاعىلىم بولۋى ءتيىس. مەن جالپى قازاق اكتەرلەرىنىڭ ويناۋدان گورى ويلاۋعا, ساحنادا تەك ەموتسيونالدى عانا ەمەس, راتسيونالدى ءومىر سۇرۋگە جاقىن بولعانىن, ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيىنىڭ بيىك بولعانىن قالايمىن. ارينە, وزگە تەاترلارعا كورەرمەن رەتىندە قويىلىم كورۋگە بارعان كەزدە, رەجيسسەرلىك پوزيتسياڭ ىشتەي بەلسەندىلىك الىپ وتىراتىن ساتتەرى بولادى. شەتەلدىك تەاترلارعا بارعان كەزىمدە ءوز بويىمنان مۇنداي شىعارماشىلىق بۇلقىنىستاردى ءجيى بايقايمىن. ال مۇنداي ساتتەر ءوزىم باسشىلىق ەتەتىن تەاتردا كوپ كەزدەسپەيدى. سەبەبى مەن ءۇشىن باسشىلىق لاۋازىمىم مەن جەكە شىعارماشىلىعىمنىڭ شەكاراسى, تەتىكتەرى, ارا-جىگى سانالى تۇردە ناقتى ايقىندالعان. شىعارماشىلىق پروتسەسكە – سۋرەتكەرلىك الەمىڭ مەن كوركەمدىك قيال كوكجيەگىڭ, ازاماتتىق ۇستانىمىڭ ارقاۋ بولادى. ال مەملەكەتتىك ۇجىمدى باسقارۋ كەزىندە – ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك زاڭدارى مەن قۇقىقتىق-نورماتيۆتىك ەرەجەلەرى نەگىزىندە كاسىبي زاڭدى تۇرعىدا ارەكەت جاسايسىڭ.
– جالپى قازاق تەاتر ونەرىنە قانداي وزگەرىستەر كەرەك؟ بۇل نەدەن باستالعانى ءجون؟
– قازاقستاننىڭ تەاتر كەڭىستىگى – الۋان تۇرلىلىگىمەن قۇندى بولۋى كەرەك. قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستان تەاترلارى باسەكەگە قابىلەتتى. جىلىنا ەلىمىزدىڭ 20-دان استام تەاترلارى شەت ەلدىك فەستيۆالدەرگە, ءتىپتى گاسترولدەرگە شىعادى. مۇنىڭ ءوزى تەاتردى مەملەكەتتىك تۇرعىدا قولداۋدىڭ دۇرىس جولعا قويىلعانىن كورسەتەدى. دەسەك تە, ايماقتاردا ىزدەنىستەرىن توقتاتقان, شىعارماشىلىق تۇرعىدا «ولمەستىڭ» كۇنىن كورىپ وتىرعان تەاترلار بار. ونى جوققا شىعارا المايمىز. ءاربىر تەاتردىڭ رەپەرتۋارلىق ساياساتى, شىعارماشىلىق ۇستانىمدارى مىقتى بولعاندا عانا ول تەاتر ورگە باسادى. تەاتردىڭ باستى قۇندىلىعى – اكتەرلەر, التىن دىڭگەگى – رەجيسسەر. قانشا جەردەن بيۋدجەتى مىقتى بولىپ, قارجىلاي قولداۋ جاسا, ەگەر تەاتردا رەجيسسەر بولماسا, بولاشاعى – بۇلىڭعىر. تەاتر ونەرىندە وزەكتى ماسەلەلەر كوپ. ونى جازعاننان, ايتقاننان ەشتەڭە ونبەيدى. ناقتى قادامدار كەرەك. ەڭ باستىسى, تەاتر ونەرىن دامىتۋعا ارنالعان ناقتى مەملەكەتتىك باعدارلاما كەرەك. مەملەكەتتىك تۇرعىداعى باعدارلاما – بۇل ءوز كەزەگىندە ۇلت تەاترىنىڭ الەمدىك كەڭىستىككە جول سالار تەمىرقازىعى بولار ەدى. ءدال قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاننىڭ قازىرگى تەاتر ونەرىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن ارقاۋ ەتكەن ۇلكەن ماقالا جازىپ جاتىرمىن. الداعى ۋاقىتتا تەاتر سالاسىنىڭ مامانى رەتىندە زەردەلەگەن, ساراپتاعان ويلارىممەن بولىسەتىن بولامىن. جۋىردا عانا وسىمەن 3-ءشى مارتە ەلىمىزدەگى كاسىبي ساحنا ماماندارىنا بەرىلەتىن «ساحناگەر» ۇلتتىق تەاتر سىيلىعىنىڭ ماراپاتتاۋ ءراسىمى ءوتتى. سول ماراپاتتاۋ كەشىندە رەسپۋبليكالىق, وبلىستىق تەاترلاردا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن 30-دان استام جاستارىمىز ماراپاتقا يە بولدى. ولاردىڭ شىعارماشىلىق الەۋەتىنە, تالانتىنا, ساحنالىق ىزدەنىستەرىنە ءتانتى بولدىق. ەل تەاترىنىڭ بولاشاعى – سول جاستاردىڭ قولىندا. ولاردىڭ ارمانى مەن ماقساتى – بارلىعىمىزدىڭ كوكەيىمىزگە ۇلكەن سەنىم وتىن جاقتى.
