«مادەنيەت – كىسىلەر اراسىندا ادام بولۋ ونەرى». ورتانىڭ ايناسى – مادەنيەتى, ونەرى ءھام ادەبيەتى. سوڭعىسىن قويا تۇرالىق. استانانىڭ ايناسىن الدىڭعى ەكەۋىمەن كورەلىك. تاۋەلسىزدىكتىڭ تۋىن توبەمىزگە كوتەرگەلى جوعالتقانىمىزدى تاپتىق, بارىمىزدى بايىتتىق دەدىك. ەندەشە, باس قالاداعى مادەني وشاقتارعا باس سۇعىپ, تىنىسى مەن تىرشىلىگىن بايىپتالىق.
ونەر مەن ورە
«تەاتر – كيىم ىلگىشتەن باستالادى». ورەسى جەتكەن ءوزى-اق تۇيسىنەر. وتپەلى ەكونوميكالىق توقىراۋ رۋحاني قۇلدىراۋعا دا جەتكىزگەنى راس. بۇگىن, ءتاۋبا, وركەنيەتتى ەلدەر قاتارىنا ۇمتىلىسىمىز قۇلدىراپ كەتكەن رۋحانياتتى دا, مادەنيەتتى دە ءبىرشاما بيىكتەرگە كوتەردى. استانا استانا بولعالى ءبىر مۇشەلدەن استى. تەاترلاردىڭ تامىرىنا قان جۇگىردى. سول جاعالاۋدان كلاسسيكالىق ۇلگىدە ىرگەسىن كوتەرگەن جاڭا تەاتر ايتىلعان ءسوزدىڭ ايعاعى. جىل باسىندا سان جىلدىق تاريحى بار ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى قازاق, م.گوركي اتىنداعى ورىس دراما تەاترلارىنا «اكادەميالىق» دەگەن ايدار تاقتىق. بەكەردەن-بەكەر ەمەس, دارەجەسىنە ساي ءىسى بولعاندىقتان. دالەل كەرەك پە؟ قاراڭىز.
قاللەكي تەاترى بيىلعى ماۋسىمىن حالىق قاھارمانى, پروفەسسور, وسى وردادا ون جىلداي كوركەمدىك جەتەكشىلىك ەتكەن ازەربايجان مامبەتوۆتىڭ قولتاڭباسىنداعى «عاسىردان دا ۇزاق كۇن» دراماسىمەن اشقان. قارقىندى باستالعان جاڭا ماۋسىمدا ونەر ۇجىمى ەكى رەسپۋبليكالىق جانە حالىقارالىق فەستيۆالگە قاتىسىپ, جەڭىسپەن ورالدى. اتاپ ايتقاندا, عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ «اقان سەرى – اقتوقتى» تراگەدياسى ورال قالاسىندا وتكەن قازاقستان دراما تەاترلارىنىڭ باسەكەسىندە قادىر مىرزا ءالي اتىنداعى ارنايى سىيلىقتى يەلەندى. ۇجىم جۋىردا عانا قوستانايدا ۇيىمداستىرىلعان بايقاۋعا ج.شەۆرەنىڭ «ىزگىلىك فورمۋلاسىمەن» ءتۇسىپ, «ەڭ ۇزدىك ايەل» نوميناتسياسىن قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى لەيلو بەكنازار-حانينگا مەن قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى جانات چايكينا يەلەندى. ال, قازاننىڭ سوڭىن الا الماتى قالاسىندا ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ IV حالىقارالىق تەاترلار فەستيۆالى ءوتتى. بايراقتى دوداعا تەاتر كوركەمونەرپازدارى الەمدىك كلاسسيكانىڭ حاس شەبەرى, ۇلى دراماتۋرگ ۋ.شەكسپيردىڭ «گاملەت» تراگەدياسىمەن بارعان. تاعى دا قانجىعا مايسىز ەمەس. العىس حاتپەن ماراپاتتالدى. اكتەر نۇركەن وتەۋىلوۆ گاملەت بەينەسى ءۇشىن «ەڭ ۇزدىك ەر بەينەسى» نوميناتسياسىن جەڭىپ الدى.
«شىعارماشىلىق ادامى ءىزدەنىسسىز شىڭعا شىقپايدى. ءىزدەنىسسىز جاڭا دۇنيە دە تۋدىرۋ نەعايبىل». ءبىز اڭگىمەلەسكەن تەاتر ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى قۇرمان ومىربەكۇلى وسىلاي دەيدى. ونىڭ ايتۋىنشا, تۋرا قازىر تەاتر ارتىستەرى شەرحان مۇرتازانىڭ «تەكە بۇرقاق» دراماسىنىڭ جانە قۋاندىق شاڭعىتباەۆ پەن قانابەك بايسەيىتوۆ شىعارماشىلىعىنداعى «قىزدار-اي» كومەدياسىنىڭ پرەمەراسىنا قىزۋ دايىندىق ۇستىندە ەكەن. ايتا كەتپەسەك تاعى بولمايدى, دۋمان رامازاننىڭ «كەنەسارى – كۇنىمجان» قويىلىمى تۇرىك تىلىنە اۋدارىلىپ, وسى ۇجىم ارتىستەرىنىڭ ساحنالاۋىمەن قارا تەڭىزدىڭ جاعاسىنداعى ستامبۋل, انكارا قالالارىنا جەتىپتى. قازاق ونەرپازدارىن تۇركيا ەلى زور قوشەمەتپەن قارسى العان كورىنەدى.
ەسىل جاعاسىنداعى قازاق ەلى
«ەلىمىز قايتىپ كۇي كەشسە, «اتامەكەن» قازاقستان كارتاسى» دا سولاي تىنىس الۋى ءتيىس». بۇل – ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ايتقانى. ءبىز توقتاعان ەسىلدىڭ جاعاسىنداعى قازاق ەلىنىڭ ماڭىزىن وسى سوزبەن سالماقتاي بەرىڭىز. «اشىق اسپان استىنداعى مۇراجاي» دەپ تە اتالاتىن «اتامەكەن» قازاقستان كارتاسى» ەتنومەموريالدىق كەشەنى مادەني جانە اعارتۋشىلىق باعىتتا جۇمىس ىستەيدى. ءبىر جارىم گەكتار اۋماقتى الىپ جاتقان قازاق جەرىندەگى قالالار مەن وبلىستاردى ايتىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق, ويتكەنى, بارىمىزگە تانىس.
ونجىلدىق شەجىرەسى بار ەتنوكەشەن قالاداعى ماڭىزدى مادەني-ەتنوگرافيالىق ورتالىقتىڭ ءبىرى سانالادى. سونىمەن قاتار, حالىقارالىق جانە رەسپۋبليكا دەڭگەيىندەگى فورۋمدار, online كونفەرەنتسيالار جانە مەرەكەلىك شارالار ۇيىمداستىرىلىپ, ەل تاريحىنىڭ تۇعىرلى كەزەڭدەرىنە ارنالعان باسقوسۋلار ءوتىپ تۇرادى. جىل سايىن مۇراجايتانۋشىلار مەرەكەسىن «اتامەكەندە» ايرىقشا اتاپ ءوتۋ داستۇرگە اينالعان.
بىرنەشە جىلدان بەرى مۇندا «اتامەكەن» پاتريوتتار كلۋبى جۇمىس جاساپ كەلەدى. وندا ەلوردالىق ورەندەر باس قوسىپ, مۇراجاي ۇجىمىنا قولعابىس جاسايدى. ال, «عاسىرلار توعىسىنداعى» ديورامالىق پاۆيلون ەرتە پالەوليت ءداۋىرىنەن قازىرگى زامانعى گۇلدەنگەن قازاقستانعا دەيىنگى كەزەڭدى قامتىسا, جۋىردا اشىلعان «تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىق شىڭى» اتتى پانورامالىق پاۆيلونىندا تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى جەتىستىكتەر كورىنىس تاپقان. پانورامالىق مۇراجايداعى جادىگەرلەر مەن ماكەتتەردى جاساۋدا ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىنىڭ جەتەكشى سۋرەتشىلەرى, ديزاينەرلەرى جانە ساۋلەتشىلەرى ەرەكشە ەڭبەك ءسىڭىردى.
سورەلەر تولى شەجىرە
«كىتاپتىڭ قۇنى جوعالىپ بارادى» دەيدى, بىرەۋلەر. باتۋاسىزدىقتان ايتىلعان. ايتپەسە, ءبىر عانا ەلوردادا جيىرما بەسكە جۋىق كىتاپحانا بوي كوتەرە مە؟! ولاردىڭ مىڭداپ سانالاتىن وقىرمانىن ايتىڭىز. ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانانى, ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جانىنداعى «وتىرار» كىتاپحاناسىن, نازارباەۆ ورتالىعىنداعى كىتاپحانانى بىلاي قويعاندا, ورتالىقتاندىرىلعان كىتاپحانالار جۇيەسىنە قارايتىن 23 كىتاپحانا بار. سوڭعىسىنىڭ قالانىڭ شەتىندە ورىن تەپكەن №5 بالالار كىتاپحاناسىنا تابان تىرەدىك. اشىلعانىنا بار-جوعى ەكى-اق اي بولعان. جەتكىنشەكتەر اراسىندا دا كىتاپقا قىزىعۋشىلار جەتەرلىك. جاڭا اشىلعان رۋحاني وردا وقىمىستى ورەندەرمەن بايلانىسىن مىقتاپ ورناتىپ ۇلگەرگەن. مۇندا 17000-نان استام كىتاپ قورى بار ەكەن. رۋحاني وردانىڭ جەتەكشىسى گۇلميرا بەكتاسوۆا سوڭعى ايدىڭ وزىندە بەس جۇزگە تارتا كىتاپقۇمار بالانى قابىلداعاندارىن جەتكىزدى.
اسحات رايقۇل
