جۇرەگىڭ تاستان با ەدى, مۇزدان با ەدى,
الدە مەنەن جاقىن ءبىر قىز بار ما ەدى.
كوڭىلىمدى سۋىتتىڭ ءۇنسىز قالىپ,
مەن دە اينالسام جۇمباققا قىزعانبا ەندى.
قىزعانبا ەندى وزگەمەن بيلەسەم دە,
شاقىرا عوي وزگەنى بيگە سەن دە.
مەن جۇرەيىن جانىندا جات بىرەۋدىڭ
ولەڭ وقىپ بەرەيىن سۇيمەسەم دە…
ءبىز وسكەن ورتادا بوي جەتكەن قىزداردىڭ كوبى وسى ولەڭدى جاتقا وقۋشى ەدى. بالا كوڭىل ءبىزدىڭ وزىمىزگە ارۋدىڭ وكپە نازى تۇنعان بۇل شۋماقتار ءسوز يەسىنىڭ سونشالىق جان ءنازىكتىگىن سەزىندىرەتىن. اق ادال ماحاببات, رياسىز سەزىم يەسىن وكپەلەتكەن ادامنىڭ ابەس قىلىعى ءبىزدى دە وكىندىرۋشى ەدى. ءناپ-نازىك گۇلدى كۇلدىرگەن, كۇندى كولەگەيلەگەن, جايقالىپ اشىلعان گۇلدىڭ اۋىر مۇڭ ارقالاپ, سولۋىنا سەبەپ بولعان الدەكىمگە جەك كورىنىش تۋدىرعانى دا راس ەدى…
* * *
ولەڭ – بىرەۋگە باق, بىرەۋگە سور. تالاي اقىن جان-ءجۇرەگىن اقتارىپ, بويىنداعى ولەڭ تاسقىنىنا ەرىك بەرەم دەپ, قاتۋ قاباقتارعا تاپ بولعان. پىر ەتكەن سەزىم قۇستارىن قالت جىبەرمەي جىر قۇسىنا اينالدىرام دەپ, ءتىپتى دوس-جاران, جان جارىنان دا تۇسىنىستىك تاپپاعاندار قانشاما!
ويتكەنى, ولەڭ ادامعا سىر ءبۇگەرلىك مۇمكىندىك بەرمەيدى. قۋ ءسوز ادامنىڭ اقىماقتىعىن دا, دانالىعىن دا, ۇشقارى ويلارىن دا, تەرەڭنەن تۇيگەندەرىن دە, ءسۇيدىرگەنىن دە, كۇيدىرگەنىن دە, قۋانعانىن دا, مۇڭايعانىن دا جايىپ سالادى. سوندىقتان دا, ولەڭ — اباي ايتقانداي وسەكشى. وسەكشى بولعاندىقتان دا, ول — اقىننىڭ باعى مەن سورى.
ال, بەلگىلى اقىن, ولەڭدەرى نازىك ليريزمگە تولى كۇلاش احمەتوۆا ءۇشىن ول — باق. ويتكەنى, اقىندى جان جارى اقىن قايىربەك اسانوۆپەن تىلدەستىرگەن دە, ۇندەستىرگەن دە, ءومىردى ءبىر كەشتىرگەن دە سول ولەڭ.
* * *
بىردە قالامىزداعى نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە كۇلاش احمەتوۆامەن كەزدەسۋ وتەتىن بولىپ, وعان گازەت رەداكتسياسىنان ءبىز جىبەرىلگەنبىز. اتى اڭىزعا اينالعان اقىن اپانى كورۋ, ارينە, ۇلكەن باقىت. ارىپتەسىم سەرىكگۇل سۇلتانقاجى ەكەۋمىز الىپ-ۇشىپ اەروپورتتىڭ جولىن بەتكە الدىق.
وسى العاش تانىسقان ساتتە اقىنعا ءوزىمىزدىڭ سۇحبات العىمىز كەلەتىنىن ايتقانبىز. جۇزىنەن نۇر توگىلگەن, جانى جايساڭ كۇلاش اپاي رەتى كەلسە, سۇحبات بەرۋگە كەلىسىم بەردى.
بۇل كۇندەرى استانادا تاراز قالاسىنىڭ مادەني كۇندەرى ءوتىپ جاتقان. كۇلاش احمەتوۆا مەن جۇبايى اقىن قايىربەك اسانوۆ جامبىلدىق ونەرپازدار توبىنىڭ اقساقالدارى رەتىندە كوپشىلىكتى باستاپ كەلگەن.
سونىمەن اراعا كۇن سالىپ, اقىنعا تەلەفون شالدىق. سۇراقتاردىڭ جونىمەن تانىسقان سوڭ قولى قالت ەتكەندە ءوزى حابارلاساتىنىن ايتىپ سەندىردى.
استاناعا بار بولعانى ءۇش-اق كۇنگە كەلگەن احمەتوۆانىڭ كىسىدەن بوساي قويماسى انىق. ءبىراز جىلدان بەرى دەنساۋلىعى سىر بەرىپ, قوعامنىڭ قىم-قۋىت تىرشىلىگىنەن سىرت قالىپ جۇرگەن اقىندى ءبىر كورسەم دەپ, ىزدەپ بارىپ جاتقاندار از ەمەس-ءتىن. ونىڭ سىرتىندا بۇل ساپارداعى باعدارلاماسى مادەني ءىس-شارالارعا, كەزدەسۋلەرگە تولى…
جىرلارىنىڭ بىرىندە:
ازاماتقا سەرىك بولعان ايەلدىڭ,
دۇنيەگە كورىك بولعان ايەلدىڭ,
تولعاق قىسىپ, بالا تۋعان ايەلدىڭ,
بەينەت ءۇشىن جاراتىلعان ايەلدىڭ
وعان قوسا قالام ۇستاپ قولىنا,
يلحام كەشىپ ىقتيارلى كەڭەستە
جىر جازعانى ءبىر عالامات ەمەس پە؟ – دەپ جازعان اقىنمەن, كەزىندە قادىر ءمىرزالىنىڭ ءوزى «عالامات! عالامات!» دەپ, قولداعان, سۇيسىنگەن, ءىلتيپات بىردىرگەن اقىنمەن گازەت وقىرماندارى ءۇشىن كەزدەسىپ, سۇحبات الۋعا ءبىز, ارينە, مۇقتاج ەدىك. كوپ كورىنە بەرمەيتىندىكتەن دە, ونىمەن اڭگىمە جۇرگىزىپ, «سويلەسىپ» قالۋعا ايتەۋىر بىزدە قۇلشىنىس كۇشتى. سوندىقتان, مينۋت ساناي باستادىق. ءوزى حابارلاساتىن ۋاقىتتى تاعاتسىزدانا كۇتتىك.
شىنىندا دا, ءوزى ايتپاقشى, «ايەلدىڭ باسى ورنىنا كىشىرەيگەن جەر شارىن ورناتىپ اپ ءجۇرگەن» اقىن, اقىن الەمى ءبىزدى ىنتىقتىرىپ, ماگنيتتەي تارتا تۇسكەن ەدى. بالا كۇنىمىزدەن ءارتۇرلى ولەڭدەرىنىڭ ءارتۇرلى شۋماقتارى كوڭىلىمىزدىڭ ءبىر-ءبىر تۇكپىرىندە جاتتالىپ قالعان اداممەن تاعى كەزدەسۋ كادىمگى ارمانعا اينالدى. تاعى دا اقىن كىتاپتارىن اقتارا باستادىق. نە دەگەن نازىكتىك, نە دەگەن ليريزم دەپ ەلجىرەدىك ىشتەي.
بۇل «الەمدەگى» ءاربىر ولەڭ ءبىر ءبىر ەتيۋد, كارتينا سياقتى. ەگەر احمەتوۆانىڭ قولىنا بەرىلگەن قالام سيامەن ەمەس, بوياۋمەن جازىلاتىن قىلقالام بولسا, وندا مىنا شىعارمالار جيىنتىعى كىرگەنگە شىققىسىز سۋرەت گاللەرەياسى بولار ما ەدى, كىم ءبىلسىن؟!
راسىندا دا, ءار ولەڭى ءومىردىڭ ءارتۇرلى كەزەڭدەرىن بەينەلەگەن ءبىر-ءبىر كارتينا دەرلىك!
سونشالىق ءمولدىر, سونداي ءنازىك, سونداي كىرپياز… قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن ابىز ءابىش كەكىلباەۆ اقىننىڭ ەلۋ جىلدىعىندا, سوناۋ 1996 جىلى: «كۇلاشتىڭ جىرى جۇرەگىڭە سونداي جىلى, سونداي جاقىن… كۇننىڭ نۇرىنداي, گۇلدىڭ ارىندەي, ناننىڭ دامىندەي, ءسۇتتىڭ وڭىندەي, بوبەكتىڭ يىسىندەي ەمىرەنتپەي, تەبىرەنتپەي قويماس, كىنا تاقساق, كيە ايتاتىنداي پاك جىر» دەگەندى دە تەگىن ايتپاسا كەرەك.
تاعى ءبىر جولىندا: «ول انانىڭ پەيىلىندەي دارقان, عاشىقتىڭ جۇرەگىندەي وتتى, ءسابيدىڭ ەڭبەگىندەي نازىك, قارىنداستىڭ كوز جاسىنداي ءمولدىر» دەمەي مە ءابىش اعاسى اقىن جىرى تۋرالى…
وسىنداي ءتاتتى مۇڭعا ورانعان ولەڭدەردىڭ اسەرىنەن ارىلا الماي وتىرعاندا تەلەفون شىلدىرلاپ قويا بەردى.
– مەن دەنساۋلىعىم بولماي, كەزدەسۋلەردەن قالىپ قويدىم. قازىر ەكى ساعاتتاي ۋاقىتىم بار, كەلە عوي. «دۋمان» قوناقۇيىندەمىن, – دەدى كۇلاش اپا.
– قازىر شىعام. 15 مينوتتە جەتەم, بۇيىرتسا, – دەپ ۇشا جونەلدىم مەن دە…
بۇل كۇنى وتكەندەگىدەي ەمەس, قايىربەك اعا ءبىزدى وڭاشا قالدىردى.
كۇلاش اپانىڭ دا اڭگىمەسىنەن ەرەكشە شىنايىلىق سەزىندىم مەن.
اڭگىمە اۋانى ايەل بولمىسى مەن اقىن بولمىسى, ايەلگە ارتىلعان جۇك پەن اقىنعا ارتىلعان امانات ءتوڭىرەگىنە اۋعاندا:
– «اقىن ايەل» دەگەن ولەڭiڭiزدە اقىندىقتىڭ ءوزi ايەل ادام ءۇشiن «ەرەك سىناق» ەكەنiن جازىپسىز… ءوزiڭiز سول سىناقتان قالاي مۇدiرمەي ءوتiپ كەلە جاتىرسىز؟ – دەپ سۇرادىم.
– پوەزيا – وزiنە سەلقوس قاراعاندى ۇناتپايتىن ونەر. كەز كەلگەن ونەر ادامىنىڭ جان-تانiمەن وزiنە بەرiلiپ, سوڭىنا ءتۇسiپ, iزدەنiپ, جانكەشتiلiك تانىتقانىن قالايدى. سوندىقتان, بۇنىڭ قيىن سىناق ەكەنi راس. ءوزiڭiز ەندi «وسى قيىن سىناقتان قالاي مۇدiرمەي ءوتiپ كەلە جاتىرسىز؟» دەپ وتىرسىز عوي, قالاي مۇدiرمەي وتەيiن؟! ءمۇدiرiپ قالامىن. زۋلاپ ءوتiپ كەلە جاتقان جوقپىن. ونداي سىناقتان ءوتۋ وڭاي ەمەس. كەي كۇندەرi قانشا يلحام شابىت كەلiپ تۇرسا دا, ولەڭiڭدi جىلاتىپ, بالاڭدى جۇباتۋعا تۋرا كەلۋi مۇمكiن. اۋزىڭا كەلiپ تۇرعان ولەڭدi تۇنشىقتىرىپ, قويا تۇرىپ, باسقا تiرلiككە مويىن بۇرىپ كەتۋiڭ مۇمكiن. كەيدە, تiپتi, سونداي بiر شابىت كەلiپ, ولەڭ جازايىن دەپ وتىرعانىڭدا ساۋ ەتiپ, قازاقتىڭ قوناعى كەلە قالادى. مۇسىلمان ايەلi بولعاننان كەيiن ەر-ازاماتىڭ بiر تاپسىرما بەرە قالادى… سونداي قات-قابات جۇمىستاردىڭ اراسىندا ءجۇرiپ, ولەڭگە قولىڭدى سوزا بەرگەنiڭدە كەيدە تۇرمىستىڭ تاۋقىمەتi باستالىپ كەتەدi. بiراق, وسى قايناعان تiرشiلiكتiڭ اراسىنان جول تاۋىپ, قىزۋ تiرلiك ۇستiندە كوڭiلiڭنiڭ تۇكپiرiندەگi ساۋلەنi ءسوندiرiپ الماي, ساڭىلاۋ تاۋىپ, سونى جارىققا شىعارۋ, كوكەيiڭە ورالعان ولەڭدi قاعازعا ءتۇسiرۋ – شىنىندا دا, وڭاي شارۋا ەمەس.
بiراق, اللا تاعالا ادامعا ءوزi كوتەرە المايتىنداي سىناق بەرمەيدi دەيدi عوي. بiز قانشا كوڭiلiمiز الاڭداپ, وتباسى, وشاق قاسىنداعى مiندەتiمiزدi ورىنداساق تا, تاعدىردىڭ تالانت دەگەن سىيىن باعالاۋعا تيiسپiز. ولاي بولسا, مەن دە ولەڭنiڭ اۋىر بايراعىن كوتەرiپ وتۋگە مiندەتتiمiن دەپ ويلايمىن, – دەدى اقىن اعىنان جارىلىپ.
ال:
– وتباسى, بالا قامىن بiرiنشi كەزەككە قويامىن دەپ وتىرسىز. «ەر ازامات بولعانىمدا بۇدان جاقسى جازار ەدiم-اۋ» دەپ, جارىققا كەلمەي جادىدان ءوشiپ جاتقان ولەڭدەرiڭiز ءۇشiن وكiنەتiن كەزدەرiڭiز بولماي ما؟ – دەگەنىمدە:
– راس, كەيدە سونداي كەزدەر دە بولادى. «ەر ادام بولعانىمدا قازiر بۇدان دا كوپ جازىپ, جاقسى دۇنيەلەر تۋدىرعان بولاتىن ەدiم عوي» دەپ, كەيدە مۇڭايىپ قالامىن. ويتكەنi, ەر ادام وتباسىنىڭ بiتپەيتiن كۇيبەڭiنەن ازات قوي! بiراق… «ەر ادام بولسام, كلاسسيك اقىن بولار ما ەدiم» دەگەن, ول — پەندەۋي وي. ولاي ويلاۋ — كۇپiرلiك تە. سوندىقتان, اركiمنiڭ ارقالاعان جۇگi, ارمانى مەن ماقساتى, باقىتى دا وزiنە شاق بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن, – دەپ جاۋاپ بەردى…
وسىنشالىق جانى نازiك, قامقورلىققا, كۇتiمگە مۇقتاج ادامنىڭ قوعامدىق ورتاداعى كۇرەسكەرلiگi تۋرالى سۇراعانىمدا:
– كوپ ادامدار ماعان نازiكسiڭ عوي دەپ جاتادى. بiراق, بۇل قوعامدا كوزدەگەن ماقساتىڭا جەتۋگە, العا ۇمتىلۋعا كەدەرگi بولاتىن نارسە ەمەس. ءوزiمدi iشكi رۋحى مىقتى اداممىن عوي دەپ ويلايمىن. اتاق-ابىرويعا, وزگەلەردiڭ كوزقاراسى مەن پiكiرiنە تاۋەلدi ادام ەمەسپiن. سوندىقتان ەشقاشان «مەنi بiرەۋ باعالاماي قويدى عوي» نەمەسە «بiرەۋ وزىپ كەتتi» دەپ, رەنجiپ جاتپايمىن. كەرiسiنشە, «بiرەۋدi تۇسiنبەي قالدىم با, باعالاماي قالدىم با» دەپ وزiمە ءوزiم سىنمەن قارايمىن. وزگەلەردەن كوپ تالاپ ەتپەيمiن. وزiمە كوپ تالاپ قويامىن. ءدال بۇگiنگi كۇننiڭ ءاربiر ءساتiن باعالاي بiلسەم, نىعمەتتەرiن سەزiنە بiلسەم – مەن ءۇشiن سول ۇلكەن جاقسىلىق. بۇعان مەنi يسلام دiنi ۇيرەتتi. وسى تۇرعىدان كەلگەندە, مەن ءوزiمدi نازiك, ءالسiز اداممىن دەپ ەسەپتەمەيمiن. نازiك جاراتىلسام دا, ءوز ماقساتىنا جەتە الاتىن اداممىن عوي دەپ ويلايمىن, كۇپiرلiك بولماسىن! – دەپ جاۋاپ بەردى…
* * *
عالىم اعامىز امانتاي ءشارىپتىڭ سوزىمەن ايتقاندا, «ءنازىكتىگىنە نامىسقويلىعى, سەزىمتالدىعىنا سەرگەكتىگى ۇيلەسكەن» اقىن بولمىسى ءبىزدى قايران قالدىردى. اقىن ۇستانىمىنىڭ دۇرىستىعىن ىشتەي مويىندادىق.
ءبىزدىڭ تۇيگەنىمىز, اق ءتۇس كىر شالعىش كەلەدى. بىراق سوندا دا كوڭىلدى, جان-جۇرەكتى كىردەن تازارتىپ, ءمولدىرەتىپ ساقتاۋعا يمان عانا كومەكشى بولماق.
وسى ورايدا ءماۋلانا ءجالاللادين رۋميدىڭ: «ادامنىڭ بولمىسى – ءىشىندە ءارتۇرلى اڭدار مەكەندەيتىن ورمانعا ۇقساس. ءبىزدىڭ بويىمىزدا تازا-لاس, جامان-جاقسى, يماني-حايۋاني سياقتى مىڭداعان قاسيەتتەر بار. ەگەر ىشكى جان شاھارىڭدا قاسقىر ءۇستەمدىك ەتە باستاسا, وندا ادامنىڭ قاسقىرعا اينالعانى» – دەگەنى ويعا ورالادى. بۇل جاعىنا كەلگەندە كۇلاش اپا حال-قادىرىنشە ىشىندەگى ءتۇلكىسىن تىزگىندەپ, ايۋىن اپانعا قاماپ, باسقا دا جىرتقىشتارىن شىنجىرلاپ, ىشكى ورمانىن جىلى, جايلى ورمانعا اينالدىرا بىلگەن ادام سياقتى…
* * *
اڭگىمەلەسىپ وتىرعاندا ءنازىك جانىنا جاقسىلىق ۇيالاپ, ءجۇزىن ۇيات نۇرلاندىرىپ تۇرعان كۇلاش اپانىڭ مەنىڭ دە كوزىمە ويلى جانارىن قاداپ قويىپ وتىرعانىن بايقاعانمىن.
اڭگىمە اياقتالعاندا:
– سەن دە, بايقايمىن, نازىك ادام سياقتىسىڭ. ءوزىڭدى ءوزىڭ كۇت! مىقتى بول! – دەدى باتاسىن دا, اپالىق اقىل-كەڭەسىن دە ءبىلدىرىپ.
ۋاقىت جەتكەندە قوشتاسىپ, تۇرا بەرگەم. ەسىككە بەتتەگەنىم سول:
– اينالايىن! – دەپ ەمىرەنە داۋىستادى كۇلاش اپام.
جالت بۇرىلسام, سوڭىمنان كۇلىمسىرەپ قاراپ وتىر.
ول ساۋساقتارىن جۇمىرلاپ قولىن سەرمەي سويلەدى:
– كۇيرەك بولمايىق! كۇشتى بولايىق!
P.S. قوناقۇيدەن شىعىپ, ايالدامانى بەتكە الدىم. و, توبا! وسىنداي دا سەزىم بولادى ەكەن! مىنا كىسى مەنىڭ بۇرىننان تانىس تۋىسىم سەكىلدى! جانىم ەگىزىن تاپقانداي ما قالاي؟! اۋزىنان شىعىپ جاتقان ءاربىر ءسوز, ءار جاۋابى ماعان ءوز ىشىمنەن شىعىپ تۇرعانداي, ءوز سۇراعىما ءوزىم جاۋاپ بەرىپ وتىرعانداي, سونشالىق جاقىن, سونشالىق جىلى تيگەنى نەسى!
كىم بىلەدى… كەيىن, بالكىم, قارتايعاندا مەن دە وسى كىسىدەي بولاتىن شىعارمىن…
قازاقتىڭ سايىن دالاسىنداي كەڭ سارىارقا بويىمەن ءجۇرىپ كەلە جاتتىم. بىراق… ءجۇرىپ ەمەس, ۇشىپ بارا جاتقانداي ەدىم…
ءنازيرا بايىربەك
