باياعىدا اتالارىمىز «قار جاۋدى دەپ قۋانبا, ارتىندا ايازى بار» دەپ جاتۋشى ەدى. بۇل ونىڭ سوڭى ايازعا ۇلاسىپ كەتەتىنىن بىلدىرگەن ەسكەرتپە عانا بولاتىن. بىراق ءبىزدىڭ تىرشىلىگىمىز ءۇشىن قار قانشالىقتى كەرەكتى بولعانىمەن, ونىڭ جاۋعانىنا ونشالىقتى قۋانا قويمايتىن مەكەمەلەر ءىرى قالالاردا كەزدەسىپ قالادى. سەبەبى كوشەلەر تاباندارىن جاۋعان قاردان تازالاپ شىعۋ دا وڭاي شارۋا ەمەس.
مۇنى جاقىندا ەلوردادا ءبىردەن قالىڭ قار تۇسكەننەن كەيىنگى ابىگەر تاعى دا بايقاتىپ بەردى. جىلدىڭ وسىنداي ۋاعىندا قار جاۋ ابدەن كادىك ەكەنىن ءبىلىپ جۇرسەك تە, كەيدە سونى توسىن كەلگەندەي بولىپ قابىلداپ جاتاتىنىمىز بار. مۇنداي كوڭىل كۇي مەن جاعداي الەمدەگى بارلىق ءىرى قالالارعا دا ورتاق. دەگەنمەن ولاردىڭ اربىرىندە قار تازالاۋ ماسەلەسىنە وراي الۋان ءتۇرلى تاجىريبەلەر قالىپتاسقان. بۇگىنگى اڭگىمە سولاردىڭ بىرقاتارىن تالداۋعا ارنالادى.
نورۆەگيانىڭ استاناسى – وسلو قالاسىندا جىلىنا ورتا ەسەپپەن جەرگە 80 سم قار تۇسەدى. سالىستىرۋ ءۇشىن كەلتىرسەك, بۇل كورسەتكىش ماسكەۋدە 152 سانتيمەتردى قۇراسا, نۇر-سۇلتاندا بۇدان ءبىرشاما كەم. دەمەك, مۇندا ءبىز مىسالعا كەلتىرگەن ءۇش قالانىڭ ورتاڭعىدان جوعارى كورسەتكىشى جاتىر. بۇل وندا جىلدىڭ قىس مەزگىلىندە ايتارلىقتاي كوپ قار تۇسەتىنىن كورسەتەدى. ونى ءبىز قايسىبىر جىلى وسلودا ءۇش كۇن بولعانىمىزدا دا بايقاپ ەدىك. ءبىز بارعان كۇنى نورۆەگيانىڭ استاناسىندا تۇنىمەن قار جاۋدى. الايدا ەرتەڭىنە ازاندا كوشەلەردەن دە, تروتۋارلاردان دا ءبىر جەنتەك قار كورە المادىق. سويتسەك, مۇندا دا قار تازالاۋ جۇمىسى ول جاڭا جاۋا باستاعان كەزدەن قولعا الىنىپ, قاشان توقتاعانشا جالعاسا بەرەدى ەكەن. قاسات قارى ءبىر تۇسكەندە قارىس بويىنان اسىپ كەتەتىن ولكەدە ونى تازالاۋ جۇمىستارىنا ايرىقشا كوڭىل بولەتىن بولىپ شىقتى.
بۇل ەلدە جىل سايىن قار تازالاۋ جۇمىستارىنا 200 ملن ەۋرو شاماسىندا قارجى بولىنەدى. نورۆەگتەر قار تازالاپ, جينايتىن كولىكتەرىنىڭ سانى جاعىنان دا تالاي ەلدى تاڭعالدىرادى. تەك ەل ورداسىنىڭ وزىندە وسىنداي 300 كولىك ءبىر مەزگىلدە قالا كوشەلەرىنە شىعارىلادى. ال بۇكىل ارىستان ارقالى تۇبەك بويىنشا مۇنداي تەحنيكالار 2600-گە جەتەدى. بۇعان قوسا, وسىعان قارايلاس گرەيدەرلەر, تراكتورلار جانە قار اتاتىن اگرەگاتتار تاعى بار. سونىمەن بىرگە وسلونىڭ ۇلكەن جولدارىندا حيميالىق قوسپا – رەاگەنتتەر پايدالانىلادى. ال تيىمدىلىگى بۇدان گورى تومەندەۋ جولدارعا قۇم توسەلەدى.
نورۆەگيا بايتاعىندا كوشەلەر كاتەگوريالارعا ءبولىنىپ قاراستىرىلادى. سونىڭ ىشىندە قالانىڭ كۇرەتامىرى بولىپ تابىلاتىن ا جانە ۆ توبىنا جاتاتىن كوشەلەردەگى قاردى ەكى ساعاتتىڭ ىشىندە تولىق تازارتىپ شىعۋلارى ءتيىس. جوعارى ينتەنسيۆتى كولىك قوزعالىسى بار مۇنداي جولدار ەلدەگى بارلىق جولداردىڭ 10 پايىزىن قۇرايدى. ال ەلدەگى جولداردىڭ جالپى ۇزىندىعى 80 مىڭ شاقىرىمعا جۋىقتايدى. سوندا نورۆەگتەردىڭ قار جاۋىپ تۇرعان كەزدە دە ونى تازالاۋعا جاتاتىن بۇكىل ەلدەگى جولدارىنىڭ كولەمى 8 مىڭ شاقىرىمعا جەتەدى. مىنە, وسى جولدار ءۇشىن ەلدە جىلىنا 325 مىڭ توننا رەاگەنتتەر جۇمسالادى.
نورۆەگيانىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى, بۇل داۋلەتتە ءتىپتى ۆەلوسيپەد جۇرەتىن جولداردى تازالايتىن ارنايى كوممۋنالدىق قىزمەت بولىمشەسى بار. مۇندا تروتۋارلار تاباندارىن باسقا قىزمەت جۇيەسى قاردان تازالايدى. ەجەلگى ۆيكينگتەر ۇرپاقتارى بۇل جاعىنان ايلاكەر ەكەن. ولار ۇيلەرگە ىستىق سۋلار جەتكىزەتىن قۇبىرلاردى وسى تروتۋارلار استىنان جۇرگىزەدى. سول ارقىلى ونىڭ بەتىندەگى قار قاپسىرماسىنىڭ وزىنەن-ءوزى ەرىپ, تازالاۋ جۇمىسىنىڭ وڭاي جۇرۋىنە جول اشادى.
يسلانديانىڭ باس قالاسى – رەيكياۆيكتە ۇيلەر تابيعي ىستىق سۋ كوزدەرى ارقىلى جىلىتىلادى. وسى سۋمەن سونداي-اق ەكزوتيكالىق جەمىستەر وسىرىلەتىن جىلىجايلارعا, سونداي-اق كوشەدەگى جولدار مەن تروتۋارلارعا جىلۋ بەرىلەدى. ىستىق سۋ اعىپ جاتاتىن قۇبىرلار كوشە بويلارىن تۇگەل قامتيدى. ناتيجەسىندە جەرگە تۇسكەن قار زاماتىندا ەرىپ, جول بويلارى مەن ولاردىڭ جيەكتەرى ۇدايى تازالانىپ تۇرادى. بۇل ءتىپتى ەكولوگيالىق جاعىنان دا وتە تازا كورىنەدى.
كانادانىڭ اۋقىمى جاعىنان ەكىنشى قالاسى – مونرەالدا اۆتوكولىك جولدارى جۇيەسى وتە مىقتى دامىعان. قالادا قاجەتتى كەزىندە قار تازالاۋ جۇمىستارىنا 3 مىڭ جول قىزمەتى قىزمەتكەرلەرى مەن 2,2 مىڭ ارنايى تەحنيكا جۇمىلدىرىلادى. سالىستىرۋ ءۇشىن ايتا كەتەيىك, رەسەي استاناسى – ماسكەۋدە مۇنداي جۇمىسقا 17,6 مىڭ تەحنيكا شىعارىلادى. دەمەك, مونرەالداعىدان تۋرا 8 ەسە ارتىق. سونىمەن بىرگە كرەملدى قالانىڭ اۋدانى 7 ەسە ۇلكەن. سونداي-اق كانادادا قولدارىنا كۇرەك ۇستاپ جۇرەتىن اۋلا سىپىرۋشىلار جوق. ال ماسكەۋدە ولاردىڭ سانى 25 مىڭعا بارادى. مونرەالدا جولدىڭ جيەكتەرى مەن تروتۋارلاردا جاتقان قاردى ميني-تراكتورلار كۇرەپ الادى. ولار قاردى ۇلكەن جولدىڭ جيەگىنە جينايدى. سوسىن ولاردى قار جيناۋشى اۋىر ماشينالار كوتەرىپ الىپ, ساموسۆالدارعا سالادى. جۇك كولىكتەرى بۇل قاردى قالانىڭ شەتىنە شىعارىپ تاستايدى. مۇندا كۇرەكتەر تەك كوپ قاباتتى ۇيلەردىڭ وجىرەلەرى مەن اۋلاداعى اۆتوموبيلدەردىڭ ۇستەرىن قاردان ارشىپ الۋ ءۇشىن عانا قولدانىلادى. ايتقانداي, كوپ قاباتتى ۇيلەردىڭ الدارىن سول باسپانادا تۇراتىن تۇرعىندار وزدەرى تازالاپ الادى.
ەگەر مونرەالدا قار تازالاۋ جايى سالىستىرمالى تۇردە ناشار ۇيىمداستىرىلاتىن بولسا, ەلدىڭ بايتاعى – وتتاۆاداعى احۋال بۇدان دا مۇشكىل. ونىڭ تۇرعىن ءۇي اۋداندارىندا تەك جولدار تاباندارىنداعى قارلار تازالانىپ الىنادى دا, تروتۋارلار سول قالپى كۇرتىككە اينالىپ جاتا بەرەدى. سوعان قاراماستان, وتتاۆا مەرياسىنىڭ سايتىندا جازىلعان قار تازالاۋعا بايلانىستى ەرەجەلەردىڭ تالاپتارى بارىنشا قاتاڭ. ول بويىنشا قار قۇيىلىسى اياقتالعاننان كەيىنگى ءتورت ساعاتتىڭ ىشىندە قالانىڭ بارلىق باستى كوشەلەرى تولىق تازالانىپ شىعۋى ءتيىس. ال التى ساعاتتا جول قىزمەتتەرى تۇرعىن ۇيلەر مەن ماگيسترالدى جالعاستىرىپ جاتاتىن كوشەلەر قاردان ارشىلىپ بولۋى كەرەك. سول سياقتى تۇرعىن ءۇي اۋداندارىنىڭ كوشەلەرى مەن تۇيىقتارى سوڭعى قار ۇلپاسى تۇسكەننەن كەيىن 16 ساعات كولەمىندە جاۋىن-شاشىنعا دەيىنگى قالپىنا جەتكىزىلىپ قويىلۋى قاجەت. تروتۋارلاردى تازالاپ شىعۋ ءۇشىن دە وسىنشا ۋاقىت بەرىلەدى.
شۆەتسياداعى جاعداي دا نورۆەگيانىڭ تارتىبىنە ءبىرشاما ۇقسايدى. مۇندا كولىك قوزعالىسى ينتەنسيۆتى جولدار ءاسفالتتىڭ قارا تابانى كورىنگەنگە دەيىن تەز تازالانىپ شىعۋى ءتيىس. بۇعان جەتۋ ءۇشىن ولار تۇز ەرىتىندىسىن پايدالانادى. شۆەدتەردە سونداي-اق مۇزداقتارمەن كۇرەسۋدىڭ وزىندىك تاسىلدەرى بار. ونى شۆەد عالىمى تورگەير ۆاا 2004 جىلى ويلاپ تاپقان. ول ۇساق قۇمدى ىستىق سۋمەن 7-گە 3 پروپورتسياسى شاماسىندا ارالاستىرۋ ارقىلى جاسالادى. سوسىن ىستىق قۇم قاردىڭ بەتىنە سەبىلەدى. بۇل كۇنىنە 1500-گە جۋىق كولىك ءجۇرىپ وتەتىن جولدى 3-7 كۇن تايعاناق ەتپەي ۇستاپ تۇرۋعا جارايدى. سونىمەن بىرگە كولىك قاتىناسى وتە كوپ ءىرى قالالاردا ارتىنان كوشەنىڭ شاڭىن شىعارىپ جىبەرەتىن بولعاندىقتان, وعان قۇم پايدالانۋعا تىيىم سالىنعان. مۇنداي ەرەجە نورۆەگيادا دا بار.
شۆەتسيادا جولدى تايعاناق بولۋدان ساقتاۋ ءۇشىن ءمارمار تاستىڭ جاڭقالارىن قولدانۋ دا كەزدەسەدى. بىراق ول رەاگەنتكە بالاما بولا المايدى. تۇز بەن ءمارمار ۇنتاعى قارى جەنتەكتەلىپ قالعان كوشەلەر مەن ەنىنىڭ اۋقىمى از جولدارعا سەبىلەدى. بىراق مۇزداق كەزىندە ولاردان پايدا از. بۇعان تەك رەاگەنتتەر عانا جارايدى.
قىسى قانشالىقتى قاتال بولعانىمەن, بۇكىل شۆەتسيادا قىستىگۇندەرى بارلىعى 2600-گە جۋىق قار تازالاۋشى, 900 تۇز سەبۋشى جانە 1000 قۇم سەبۋشى تەحنيكالار عانا ىسكە قوسىلادى. ماسكەۋدىڭ 17,6 مىڭ تەحنيكاسى جانىندا بۇلار دا تۇك ەمەس. قار جاۋعاندا بۇل ەلدە زارداپتى كوبىرەك شەگەتىن ستوكگولم بولىپ شىقتى. مەملەكەت استاناسىندا قاردىڭ جاۋعاننان كەيىن جولدار مەن تروتۋارلاردا تاۋلىكتەپ جاتىپ قالاتىن كەزدەرى كەزدەسەدى ەكەن.
الەم ەلدەرىندەگى ءىرى قالالاردىڭ بارىندە ءبىر-بىرلەرىنە ۇقساس وسىنداي پروبلەمالار بار. بىراق ولاردى شەشۋدى ءار مەگاپوليس وزىنشە قولعا الىپ كەلەدى.
راسۋل ايتقوجا
