ءازىربايجان مەن ارمياندار اراسىندا مىنە, 8-ءشى كۇن سوعىس ءجۇرىپ جاتىر. ۇرىس دالاسىندا جاپپاي قىرىپ-جوياتىن قارۋدان باسقاسىنىڭ ءبارى قولدانىلۋدا.
ءازىربايجان قورعانىس مينيسترلىگى ارمەنيانىڭ 230 تانكىسىن جانە باسقا دا بروندى تەحنيكاسىن, 250 ارتيللەريالىق قوندىرعىنى, مينومەتتەردى, دۇركىرەتىپ اتۋ جۇيەسىن, 38 اۋە قورعانىس قۇرىلعىسىن, 10 كوماندالىق پۋنكتتەردى, 7 قارۋ-جاراق قويماسىن جانە س-300 زىمىران كەشەنىن جويعانىن حابارلادى. دەگەنمەن باق بەتتەرىندە ەكى تاراپتىڭ ناقتى قانداي شىعىنعا ۇشىراعانى تۋرالى ءبىرىزدى اقپارات جوق.
ەل پرەزيدەنتى يلحام اليەۆ Twitterدە 3 قازان كۇنى التى اۋىلدى ازات ەتكەندەرىن, ال 4 قازان كۇنى ءىرى اۋدان ورتالىعى دجەبرايل قالاسىن باسىپ العاندارىن قۋانا جەتكىزدى.
كەزەكتى كەسكىلەسكەن ۇرىستان كەيىن ماداگيز اۋىلى ءازىربايجان قاراماعىنا كوشكەن سوڭ, اليەۆ ادەتىنشە Twitterدە «قاراباق – بۇل ءازىربايجان!» دەپ جازدى.
ءبىرىن-ءبىرى اتقىلاۋدا
ارمەنيا قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى ستەپانياننىڭ ايتۋىنشا, 5 قازان كۇنى ءازىربايجان جاعى وڭتۇستىك باعىتتا شابۋىلدى ۇدەتىپ, ستەپاناكەرتتى اتقىلاعان. ءازىربايجاندار بولسا ارمياننىڭ تەرتەر مەن گوراديز باعىتىنا شابۋىلعا شىققانىن ايتادى. ءبىر انىعى, ۇرىس قيمىلدارى مايدان دالاسىنىڭ ءارتۇرلى ۋچاسكەلەرىندە ءارتۇرلى قارقىنمەن جۇرگىزىلىپ جاتىر.
ءازىربايجاننىڭ باس پروكۋراتۋراسى ارمياندار ەلدەگى ەكىنشى ءىرى قالا گياندجدى اتقىلاعانىن مالىمدەدى. سونىڭ سالدارىنان 32 تۇرعىن جاراقاتتانعان. ءازىربايجان قورعانىس ءمينيسترى زاكير گاسانوۆ ەل قالالارىنىڭ اتقىلانۋى «سوعىس قيمىلدارىنىڭ اۋماعىن كەڭەيتە تۇسەدى» دەپ مالىمدەدى. ارمەنيا قورعانىس ءمينيسترى وۆسيسيان وعان ەرەگىسكەندەي, ءازىربايجاننىڭ ءىرى قالالارىندا ورنالاسقان اسكەري نىساندارى ەندى ارميان كۇشتەرىنىڭ نىساناسىنا اينالادى دەپ مالىمدەدى.
يلحام اليەۆ ارمەنيا تاۋلى قاراباقتان جانە ونىڭ ماڭايىنداعى اۋماقتاردان اسكەرىن شىعارماي, ءازىربايجان ۇرىس قيمىلدارىن توقتاتپايتىنىن ەسكەرتتى.
ەقىۇ مينسك توبى ولگەندەردىڭ مۇردەلەرىن الىپ شىعۋ ءۇشىن تىنىشتىق رەجيمىن سۇرادى.
ارمەنيا پرەمەرى ە.پاشينيان رف قانداي جاعدايدا اسكەري كۇشىن پايدالانۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتتى (BBC News):
«ارمەنيادا 102-رەسەي اسكەري بازاسى ورنالاسقان جانە ءبىزدىڭ اۋە قورعانىس قۇرىلعىسى جۇيەمىز ءبىر. ەكى ەل اراسىندا ناقتى قانداي جاعدايدا رەسەي اسكەري كۇشتەرىن قولدانۋى مۇمكىن ەكەندىگى جونىندە كەلىسىم بار. ەگەر ارمەنيا قاۋىپسىزدىگىن قورعاۋ ءۇشىن ونداي جاعداي تۋسا, رەسەي ءوزىنىڭ موينىنا العان مىندەتتەمەسىن ورىندايدى دەپ سەنەمىن» دەدى.
كرەملدە تەك ەكى تاراپ كەلىسكەن جاعدايدا عانا بىتىمگەرلەردى ەنگىزە الاتىنىن مالىمدەدى.
توۆۋزگە نەگە ءتيىستى؟
ساياسات – ەكونوميكانىڭ شوعىرلاندىرىلعان كورىنىس دەپ تەگىن ايتىلماعان. اعىمداعى جىلى شىلدە ايىنىڭ ورتاسىندا ارميان-ءازىربايجان اراسىندا ءتورت كۇندىك سوعىس ءورتى بۇرق ەتە قالعانى بەلگىلى. جانە ونىڭ ءازىربايجاننىڭ اسا ماڭىزدى ستراتەگيالىق توۆۋز اۋدانىندا تۇتانۋى تەگىننەن-تەگىن ەمەس. توۆۋزدا ءازىربايجاننىڭ بارلىق ەنەرگورەسۋرستارى شوعىرلانعان. ارمەنيا مەن گرۋزيانىڭ ارالىعىندا ەنى 35-40 شاقىرىمنان اسپايتىن اۋماقتان جەيحان-باكۋ گاز قۇبىرى, باكۋ-تبيليسي-ەرزۋرۋم (تۇركيا) گاز قۇبىرى جانە باكۋ-سۋپسا (گرۋزيا) مۇناي قۇبىرى وتەدى. ول گرۋزيانىڭ قارا تەڭىز پورتتارىنا دەيىن جەتەدى. سونىمەن قاتار باكۋ-تبيليسي-كارس (تۇركيا) تەمىرجولى, باكۋ-تبيليسي اۆتوجولى جاتىر. ياعني توۆۋز ءدالىزى ءازىربايجاننىڭ بۇكىل ەكونوميكاسىن قارجىمەن قامتاماسىز ەتىپ وتىر.
وسى ومىرلىك ماڭىزدى كوممۋنيكاتسيا وتەتىن ءدالىزدى باقىلاۋعا قولايلى بيىكتى ارميانداردىڭ باسىپ الۋى ءازىربايجاننىڭ اشۋ-ىزاسىن تۋعىزعانى تۇسىنىكتى. سول بيىكتىكتەن ءدالىزدى گاۋبيتسامەن, مينومەتپەن نەمەسە دۇركىن اتقىلاۋ جۇيەسى ارقىلى اتقىلاي الادى. بۇل ءازىربايجاننىڭ تاماعىنا پىشاق تىرەپ تۇرعانمەن بىردەي.
كىم ۇتادى, كىم ۇتىلادى؟
ءازىربايجان گازىن توۆۋز ءدالىزى ارقىلى تۇركيا, سوسىن – يتالياعا, ودان ءارى ءىرى ەۋروپالىق حاب – اۆستريا, باۋمگارتەنمەن جالعاۋ جوسپارلانعان. «سولتۇستىك اعىستى-2»-ءنىڭ جاعدايى اركى-تاركى بولىپ تۇرعان كەزدە بۇل رەسەيگە, ارينە, ءتيىمسىز. مۇنداي جاعدايدا رەسەي تۇركيا مەن ەو ەنەرگەتيكالىق كوممۋنيكاتسياسىنا كەسىرىن تيگىزۋگە مۇددەلى. ەگەر وڭتۇستىك كاۆكازدى سوعىس ءورتى شارپىپ جاتسا, اتالعان جوبا جۇزەگە اسۋى قيىن. سوندا ەۋروپانى وتىن-ەنەرگەتيكامەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن «سولتۇستىك اعىن-2» جوباسىن العا جىلجىتۋعا جاعداي تۋادى.
«سولتۇستىك اعىن-2»-ءنى اقش ەكونوميكالىق ەمەس, ساياسي جوبا دەپ توقتاتىپ تاستاۋعا ابدەن بەكىنىپ العان. قازىر و باستا بۇل جوبانى قولداۋشىلاردىڭ ءوزى ءدۇدامال كۇيدە. وعان كوپ ۋاقىت ەۋروپاداعى باستى ەكونوميكا – گەرمانيا قارسى بولعان, قازىر ونىڭ ءوزى بەيتاراپ كۇي تانىتۋدا.
سونداي-اق رەسەيدىڭ تۇركيا ارقىلى ەۋروپانى گازبەن «جاۋىپ» تاستايمىز دەگەن ءۇمىتى ءوشىپ بارادى. 35 جىلدان بەرى تۇركيا ءبىرىنشى رەت مامىر ايىندا ەكى اپتاعا رەسەيدىڭ گازىن يمپورتتاۋدى توقتاتتى. «تۇرىك اعىسى» جوندەۋگە تۇردى. «كوگىلدىر اعىستىڭ» قۇبىرى مامىر ايىنان بەرى بوس تۇر. بۇل – ءبىر.
ەكىنشىدەن, ءازىربايجاننىڭ SOCAR كومپانياسى 2018 جىلى تۇركيادا ەڭ ءىرى STAR مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىن سالعان ەدى. زاۋىت باسىندا رەسەي مۇنايىن الىپ تۇرعان, بىراق تامىز ايىنان باستاپ ونىڭ ورنىن يراك جانە نورۆەگيا مۇنايىمەن اۋىستىردى. تاۋلىگىنە 210 مىڭ باررەل وڭدەيتىن زاۋىتتىڭ رەسەيدەن مۇناي ساتىپ الماۋى سولتۇستىكتەگى كورشىگە اسا ۇلكەن سوققى بولىپ ءتيدى. ەندى تۇركيانىڭ مۇناي نارىعىنىڭ 23 پايىزىن ءازىربايجان قامتاماسىز ەتىپ وتىر, ودان كەيىنگى ورىندا – يران مۇنايى (14 پايىز). ءبىر كەزدەرى تۇركيانىڭ ەڭ ءىرى مۇنايمەن جابدىقتاۋشىسى بولعان رەسەي بىردەن 5 ساتىعا سىرعىپ ءتۇستى.
ونىڭ ۇستىنە ەۋروپا دا رەسەي مۇنايىن ساتىپ الۋدى ايتارلىقتاي ازايتىپ جىبەردى. Urals ماركالى رەسەي مۇنايى ەو ەلدەرىندە تامىزدا ساۋىرگە قاراعاندا 43% كەم ساتىلدى. 2020 جىلدىڭ قاڭتار-تامىز ارالىعىندا رەسەي تەڭىزبەن 2019 جىلدىڭ سايكەس مەرزىمىمەن سالىستىرعاندا 20,9% از مۇناي ەكسپورتتادى. ەكونوميكاسى مۇناي مەن گازعا تاۋەلدى رەسەي ءۇشىن ول قاتتى سوققى.
جوعارىداعى جايتتاردىڭ ءبارى بۇل سوعىس ەكونوميكالىق جاعىنان رەسەيگە ءتيىمدى دەگەن ويعا يتەرمەلەيدى. ال ءازىربايجاندار مەن ارمياندار يمپەريالار مۇددەسى توعىسىنىڭ وسى ساياسي وينىنىڭ قۇربانىنا اينالماي ما؟
