قاسيەتتى قادىر ءتۇنىنىڭ بەلگىسى بار ما؟

قادىر ءتۇنى – بەرەكەلى رامازان ايىندا كەلەتىن قاسيەتتى ءتۇن. رامازان ايىنىڭ سوڭعى ون ءتۇنى مۇسىلمان ءۇشىن وتە ماڭىزدى. سەبەبى قادىر تۇنىندە قاسيەتتى قۇران كارىم تۇسە باستادى. سوندىقتان يسلام دىنىندە بۇل ءتۇن ەرەكشە باعالانادى. قۇران كارىمدە «قادىر» سۇرەسى بار. وسىنىڭ ءوزى-اق بۇل ءتۇننىڭ اسا ارداقتى ەكەنىنەن حابار بەرەدى.

اللا تاعالا «قادىر» سۇرەسىندە: «ءبىز ونى (قۇراندى) قادىر تۇنىندە تۇسىردىك. قادىر ءتۇنىنىڭ نە ەكەنىن قايدان بىلەسىڭ؟ قادىر ءتۇنى مىڭ ايدان قايىرلى. ول ءتۇنى ءاربىر ءىس ءۇشىن راببىڭنىڭ رۇقساتىمەن پەرىشتەلەر جانە رۋح (جابىرەيىل پەرىشتە) تۇسەدى. تاڭ اتقانشا تىنىشتىق جالعاسادى» دەپ بۇرىن-سوڭدى ادام بالاسى بىلمەگەن حاباردى جەتكىزگەن. سول سەبەپتى پايعامبارىمىزدىڭ (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) سۇننەتى ارقىلى مۇسىلمانداردى رامازان ايىنىڭ سوڭعى ون تۇنىندە قادىر ءتۇنىن كۇتۋگە, ونىڭ ساۋابىن ىزدەپ, وسى ءتۇنى (اسىرەسە تاق تۇندەردە) قۇلشىلىقپەن اينالىسۋعا تالپىندىرعان.

«قادىر» – اراب ءسوزى. تىلدىك ماعىناسى قادىرلى, قاسيەتتى, ولشەممەن بەكىتىلگەن, ارتىق-كەمى جوق, دۇرىس دەگەن ماعىنالارعا سايادى. ال شاريعي تەرميندىك ماعىناسىنا «ءبىر جىلدا بولاتىن ىستەردى بەلگىلەپ, سونىڭ جازىلۋىنا اللا تاعالانىڭ ۇكىم بەرەتىن ءتۇنى» دەپ انىقتاما بەرىلگەن.

اتاۋى قانداي؟

عالىمدار بۇل ءتۇننىڭ اتاۋىنا بايلانىستى بىرنەشە سەبەپ كەلتىرگەن:

1) قادىر ءتۇنى – ءشاراف, ياعني قادىرلى, شاراپاتتى, ابىرويلى ءتۇن.

2) قادىر تاعدىر ماعىناسىندا كەلەدى, ياعني وسى ءتۇنى ءبىر جىلدا بولاتىن وقيعالار مەن بولمىستىڭ تاعدىرى, ريزىق-نەسىبەسى مەن اجالى جازىلادى.

3) قادىر ءسوزى قۇرمەتتى, قاسيەتتى دەگەن ماعىناعا سايادى. قادىر ءتۇنىن ۇيىقتاماي, قۇلشىلىقپەن وتكىزگەن كىسى اللا تاعالانىڭ قۇزىرىندا قۇرمەتكە بولەنەدى.

قۇران مەن حاديستە قادىر ءتۇنى بىلايشا بايان­دالادى.

1) قۇراندا «قادىر» سۇرەسى بار.

2) ايشا (اللا وعان رازى بولسىن) انامىزدان جەتكەن حاديستە: «قادىر ءتۇنىن رامازان ايىنىڭ سوڭعى ون تۇنىنەن ىزدەڭدەp» دەلىنگەن (بۇحاري, ساحيح, 2020.)

3) ءابۋ ھۋرايرادان (اللا وعان رازى بولسىن) جەتكەن تاعى ءبىر حاديستە: «كىمدە-كىم قادىر ءتۇنىنىڭ قاسيەتىنە سەنە وتىرىپ, ساۋابىن ءۇمىت ەتىپ قۇلشىلىقپەن وتكىزسە, ونىڭ وتكەن كۇنالارى كەشىرىلەدى» دەلىنگەن (بۇحاري, ءمۇسليم).

4) ايشا (اللا وعان رازى بولسىن) انامىزدان جەتكەن تاعى ءبىر حاديستە: «ۋا, اللانىڭ ەلشىسى! ەگەر قادىر ءتۇنى ەكەنىن بىلسەم اللاعا نە ايتقانىم دۇرىس؟» دەپ سۇراپ ەدىم, سوندا پايعامبارىمىز: «ۋا, اللا! سەن كەشىرىمدىسىڭ, كەشىرگەندى جاقسى كورەسىڭ, مەنى كەشىر دەپ ايت» دەدى (تەرميزي, ءسۋنان, 3513).

قادىر ءتۇنىنىڭ بىرنەشە بەلگىسى بار. عۇلامالاردىڭ ايتۋىنشا, قادىر ءتۇنىنىڭ بەلگىلەرى ەكى توپقا بولىنەدى. ءبىرىنشىسى, ۋاقىتىندا (ياعني سول ءتۇنى) بىلىنەتىن بەلگىلەر. وعان سول ءتۇننىڭ اشىق, اي ساۋلەسىنىڭ جارىق بولۋى; جۇرەكتىڭ تىنىشتىعى, ­ۋايىم-قايعىعا بەرىلمەي تىنىش­تىقتى سەزىنۋى; مۇسىلماننىڭ كوكىرەگى كەڭ بولىپ, جايدارلىقتى سەزىنۋى; ادامعا جاعىمدى سامال جەلدىڭ ەسۋى; سۋىق تا, ىستىق تا ەمەس قولايلى اۋا رايىنىڭ بولۋى جاتادى. ەكىنشىسى, ۋاقىتى وتكەن سوڭ (تاڭ اتقاندا) بىلىنەتىن بەلگى. بۇعان كۇننىڭ ساۋلەسىز قىزارىپ شىعۋى جاتادى

5) ابدۋللا يبن ءۋنايستان (اللا وعان رازى بولسىن) جەتكەن حاديستە: «ۋا, اللانىڭ ەلشىسى! قادىر ءتۇنىنىڭ ساۋابىن ىزدەيتىن ءتۇن قايسىسى؟ سونىڭ حابارىن بەرسەڭىز» دەپ سۇراپ ەدىم. سول كەزدە پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن): «ەگەر ادامدار سول تۇننەن باسقا تۇندەردە قۇلشىلىعىن تاستامايتىن بولعاندا ايتار ەدىم» دەدى» دەلىنگەن (ابدۋرراحيم ءال-عيراقي, ءلايلاتۋل-قادر كىتابى, 49-بەت).

ءيا, اللا تاعالا قادىر ءتۇنىن وزگە تۇندەردەن الدەقايدا قادىرلى, قاسيەتتى ەتكەن. قادىر ءتۇنىنىڭ قادىر-قاسيەتىن ءارى ساۋا­بىنىڭ قانشالىقتى ەكەنىن اللا تاعالا قۇران ارقىلى بايانداعان. يبن ابباس (اللا وعان رازى بولسىن): «ونى قۇت-بەرەكەگە تولى قاسيەتتى تۇندە تۇسىردىك, ءبىز ەسكەرتۋدەمىز. سول ءتۇنى ءاربىر حيكمەتتى ءىس ناقتىلانادى» دەپ («دۋحان» سۇرەسى, 3-4 اياتتار) كەلەتىن اياتتىڭ وسى قادىر ءتۇنى جايلى ايتىلعانىن العا تارتقان.

قادىر تۇنىندە قۇلشىلىقتاردى كوبەيتۋگە ءمان بەرۋ قاجەت. بىرىنشىدەن, تاراۋىق نامازىن وقۋ كەرەك. سەبەبى بۇل ءتۇندى بارىنشا قۇلشىلىقپەن وتكىزۋدىڭ ساۋابى مول. ەكىنشىدەن, قۇراندى كوبىرەك وقۋ قاجەت. ويتكەنى بۇل ءتۇنى قۇران تۇسىرىلە باستاعان. ۇشىنشىدەن, دۇعا جاساپ, تىلەك تىلەپ, اللادان جارىلقاۋ سۇراۋ كەرەك. ­ويتكەنى پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ايشا انامىزعا (اللا وعان رازى بولسىن) كەشىرىم سۇراۋ دۇعاسىن ۇيرەتىپ, سونى جاساۋدى بۇيىرعان.

6) «ءراببانا ءاتينا» دۇعاسىن مۇمكىندىگىنشە كوپ ايتۋ قاجەت. پايعامبارىمىزدىڭ (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) رامازان ايىندا دا, باسقا ۋاقىتتاردا دا ەڭ كوپ ايتاتىن دۇعاسى وسى ەدى.

قادىر ءتۇنىنىڭ بىرنەشە بەلگىسى بار. عۇلامالاردىڭ ايتۋىنشا, قادىر ءتۇنىنىڭ بەلگىلەرى ەكى توپقا بولىنەدى. ءبىرىنشىسى, ۋاقىتىندا (ياعني سول ءتۇنى) بىلىنەتىن بەلگىلەر. وعان سول ءتۇننىڭ اشىق, اي ساۋلەسىنىڭ جارىق بولۋى; جۇرەكتىڭ تىنىشتىعى, ۋايىم-قايعىعا بەرىلمەي تىنىشتىقتى سەزىنۋى; مۇسىلماننىڭ كوكىرەگى كەڭ بولىپ, جايدارلىقتى سەزىنۋى; ادامعا جاعىمدى سامال جەلدىڭ ەسۋى; سۋىق تا, ىستىق تا ەمەس قولايلى اۋا رايىنىڭ بولۋى جاتادى. ەكىنشىسى, ۋاقىتى وتكەن سوڭ (تاڭ اتقاندا) بىلىنەتىن بەلگى. بۇعان كۇننىڭ ساۋلەسىز قىزارىپ شىعۋى جاتادى.

ول قاي تۇنگە سايكەس كەلەدى؟

حانافي ءمازھابىنىڭ عالىمدارى ناقتى ءبىر عانا تۇنگە بەكىمەي, كەز كەلگەن ءتۇن قادىر ءتۇنى بولۋى مۇمكىن ەكەنىن العا تارتقان. ايتسە دە رامازان ايىنىڭ 27-ءتۇنىن قۋاتتى دەپ بەكىتكەن. ساحابالاردان جەتكەن ريۋاياتتاردى زەرتتەگەن عالىم سايد ­سابيقتىڭ ايتۋىنشا, عۇلامالار قادىر ءتۇنىن بەلگىلەۋدە ءتۇرلى كوزقاراس ۇستانعان. «قادىر ءتۇنى رامازان ايىنىڭ 21, 23, 25, 29-ى كۇندەرى دەگەن عۇلامالار بولسا دا, كوپشىلىك عالىمدار 27-ءتۇن قادىر ءتۇنى دەگەن پىكىرگە توقتاعان. بىزگە جەتكەن ريۋاياتتارعا قاراساق يمام ءمۇسليم, ءابۋ ءداۋىت, تەرميزي جانە احماد يبن حانبالدىڭ جەتكىزگەن ساحيح حاديستەرىڭدە 27-ءتۇن ەكەنى انىق ايتىلادى» دەيدى عالىم. الايدا پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) رامازان ايىنىڭ سوڭعى ون كۇندىگىن مەشىتتە يعتيكافپەن وتكىزگەنىن ۇمىتپاعان ءجون. بابالارىمىزدىڭ «ءار كورگەندى قىدىر ءبىل, ءار ءتۇنىڭدى قادىر ءبىل!» دەگەن وسيەتى وسى بولسا كەرەك.

عازيز احمەت,

رانت مۇشەسى, «كەڭەسحان قاجى» مەشىتىنىڭ يمامى