ودان قولدان كەلمەستى تالاپ ەتەدى, جالپى ورىندالمايتىن نارسەنى ەمەس, ونىڭ ءوز قولىنان كەلمەيتىندى. ۇلى ءىستى اتقارۋ گاملەتتىڭ جۇرەگىنە جۇكتەلگەن. ال, جۇرەك وندايدى كوتەرە المايدى.
گەتە
پىكىرلەر ايتىلا بەرەدى, ۇلىلىق قالا بەرەدى جانە جارقىراي تۇسەدى.
«گاملەت» تۇڭعىش رەت 1601 جىلى لوندونداعى «گلوبۋس» تەاترىندا كورسەتىلگەن. ارادا تۋرا 411 جىل وتكەندە تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ اقورداسى – استانا قالاسىندا ەل قادىرلەگەن اتاقتى اقىن, مارقۇم حاميت ەرعاليەۆتىڭ اۋدارماسى بويىنشا العاش قويىلىپ وتىر. مۇنى دراما جانرىندا شەكسپير جاساعان مۇرا ومىرشەڭدىگىنىڭ تاعى ءبىر دالەلى دەسەك, سونىمەن بىرگە, جاقىندا عانا اكادەميالىق اتاقپەن مەرەيلەنگەن قاليبەك قۋانىشباەۆ اتىنداعى قازاق مۋزىكالىق دراما تەاترىنىڭ جاڭا اتاعىنا لايىق شىعارماشىلىق جولداعى كەزەكتى سەرپىندى قادامى, ءوسۋ-ورلەۋ ديناميكاسىنىڭ تاعى ءبىر جارقىن بەلەسى بولدى دەسەك تە قاتەلەسە قويماسپىز.
قاي قۇرلىقتا ءومىر سۇرمەسىن, قاي ناسىلدەن بولماسىن, ادامزات قاراكەت-تىرشىلىگىنىڭ ءمان-ماعىناسى ورتاق تا, وزەكتەس تە. ادام ءومىرىنىڭ وسى ءوزارا وزەكتەس ءارى ورتاق ءمانىن سۋرەتتەۋ ءۇشىن ونەردە قولدانىلاتىن سيۋجەت سانى, زەرتتەۋشىلەر تۇجىرىمى بويىنشا, قالاي اينالدىرساڭ دا وتىز ۇشتەن اسپايدى ەكەن. دەمەك, ماسەلە سيۋجەتتە ەمەس, ماسەلە جازۋشىنىڭ تالانتىندا, قولعا العانىن قالاي ۇلگەرتۋىندە بولعانى عوي. «گاملەتتە» دە, بىرىنشىدەن, بۇرىن بولعان وقيعانىڭ سۇرلەۋى جاتىر; ءحىى عاسىرداعى يسلانديا جىلناماسىنا نەگىزدەلگەن, حورۆەنديل دەگەن فەودالدىڭ, ونىڭ ايەلى گەرۋتا, ۇلى املەت, ءىنىسى فەنگو ارالارىنداعى ءوزارا قىزعانىش پەن وپاسىزدىقتان باستالىپ, اياعى ماسقارا قانتوگىسپەن بىتكەن قايعىلى حيكايات. ەكىنشىدەن, شەكسپيرگە دەيىن وسى سيۋجەت نەگىزىندە «گاملەت» تراگەدياسىن الدىمەن توماس كيدد دەگەن اۆتور جازعان. بىراق ول ەڭبەك بىزگە جەتپەگەن. وسى ورايدا مۇقاعالي ماقاتاەۆ ايتىپتى دەگەن ءبىر ءسوز ەسكە تۇسەدى. ول الدىنا كەلگەن جاس اقىندارعا: «ماعان جامان ولەڭدەرىڭدى كورسەتپەڭدەر, ول ءبارىبىر باسىلمايدى, بىراق مەن ونى جانىمنىڭ مارتەن پەشىنە سالىپ, قايتا قورىتامىن دا, ىشىندەگى جىلت ەتكەن جاقسى ويىن جاۋھارعا اينالدىرىپ جىبەرەمىن, سودان قورقىڭدار», – دەيدى ەكەن. قاي زاماندا, قاي قۇرلىقتا, قاي ەلدە ءومىر سۇرمەسىن, قاي تىلدە سويلەمەسىن, ۇلىلار تالانت قۇدىرەتىمەن ءبىر-بىرىنە ۇقساس كەلەدى عوي. شەكسپير دە وزىنە دەيىنگى تالاي قارادۇرسىن دۇنيەنى جان ەلەگىنەن وتكىزىپ, ماڭگى توزباس جاۋھارلارعا اينالدىرعان. سونىڭ ءبىرى جانە بىرەگەيى, ارينە – «گاملەت».
زەرتتەۋشىلەر گاملەتتى ەۋروپادا قايتا ورلەۋ ءداۋىرىنىڭ اياقتالۋ كەزەڭىنە سايما-ساي كەلگەن تۇلعا دەپ ونى ادامزاتپەن بىرگە جاسايتىن دون كيحوت, دون جۋان, فاۋست سىندى «ماڭگىلىك وبرازدار» قاتارىنا جاتقىزادى. الايدا, مۇنداي ورتاق تۇجىرىمعا كەلگەنشە, جالپى شەكسپير شىعارمالارى, ونىڭ ىشىندە «گاملەت» زامانا – ۋاقىت بەزبەندەرىندە بىردە جوعارىلاپ, بىردە تومەندەپ, تالاي-تالاي ءارلى-بەرلى تەڭسەلگەنى دە اقيقات. ماسەلەن, كلاسسيتسيزم تۇسىندا (XVII جانە XVIII عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسى) ونىڭ پەسالارىنىڭ پوەتيكالىق پافوسى جوعارى, بىراق ساحنا ءۇشىن ەمەس. ويتكەنى, كورىنىستەرى شىندىققا جاناسپايدى. سونداي-اق, ءۇش بىرلىكتى: ۋاقىت, مەكەن, وقيعا بىرلىگىن ساقتامايدى. بۇگىنگى كۇننىڭ ءسوزىن باياعىدا ءوتىپ كەتكەن وقيعالارعا كيلىكتىرىپ انوحرونيزمگە جول بەرەدى دەپ ەسەپتەگەن. XIX عاسىردىڭ اياعى مەن XX عاسىردىڭ باسىنداعى ساحناداعى كورىنىستەردى ومىردەگىگە جاقىنداتۋ, ۇقساتۋ كەرەك دەيتىن ءپوزيتيۆتى جانە ناتۋرالدى كوزقاراس كەزىندە دە شەكسپير شىعارمالارى توڭىرەگىندەگى پىكىرتالاس ورشىمەسە, سايابىرسىعان جوق-تىن. ايتىسا كەلە, اقىرى 1930 جىلدان باستاپ اعىلشىندار: «گاملەت پوەتيكالىق پوەما سولاي باعالانۋى كەرەك» دەگەن تۇجىرىمعا توقتاسا, شەكسپيرتانۋشى عالىم ا.انكيست «شەكسپير پەسالارىن وقۋ ءۇشىن ەمەس, ساحنادا وينالۋى ءۇشىن جازعان. مۇنى ءبىلۋ ونىڭ ونەرىن دۇرىس ءتۇسىنۋدىڭ اسا «ماڭىزدى كىلتى» دەپ دالەلدەگەن ەدى. قازىرگى تۇركىتانۋشىلار نەگىزىنەن وسى كوزقاراستى ۇستانادى.
شەكسپيرشە تەاتر دەگەنىمىز ءومىردى تانىپ-ءبىلۋدىڭ وزىندىك جولى, بولمىسقا كوزقاراسى, ياعني, «بۇكىل الەم – ساحنا, ال ءومىر – تەاتر». ونىڭ تۇسىنۋىندە «ءومىر – تەاتر» ۇعىمى ادام جاراتىلىسىنىڭ نەگىزگى ءمانىن ايقىندايدى. بۇل «گاملەت» ترادەگياسىندا دا جاسىرىن مەتافورا تۇرىندە كورىنەدى. تەاتر تاقىرىبى ءومىردىڭ وزىندە ءومىر ىشىندە ورنەكتەلىپ, قوعامدىق اكتەرلىق ونەردىڭ ورنى, ساحناداعى ارەكەت ماسەلەسى قوسا ايتىلاتىنى دا سوندىقتان. ءيا, «ءومىر – تەاتر» قايتا ورلەۋ داۋىرىنە ءتان دۇنيەتانىمنىڭ باستى يدەياسى بولعانى ءسوزسىز. كەيىنگىگە جەتكەن اڭىز بويىنشا شەكسپير پەسالارى قويىلاتىن «گلوبۋس» تەاترىنىڭ الدىندا اسپان كۇمبەزىن قۇلاتپاي قولىمەن تىرەپ ۇستاپ تۇرعان گەركۋلەس ءمۇسىنى, ال ونىڭ ەتەگىندە لاتىن تىلىندە پەترونيدەن الىنعان: «بۇكىل الەم جالعاندىققا قۇرىلعان. ادامنىڭ ءبارى وتىرىكشى» دەگەن جازۋ بولىپتى. تامىرىن سول زامانداعى ومىرگە دەگەن فولكلورلىق ءھام ادەبي كوزقاراستان تارتقان ۇعىم ەدى بۇل. ونىڭ ۇستىنە ءدال سول كەز مىڭجىلدىقتار بويىندا قالىپتاسقان ەسكى مادەني ۇستانىمداردىڭ ابدەن توزىپ, ءىرىپ-ءشىرىپ قۇري باستاعان شاعى دا ەدى. ماسەلەن, ەرازم روتتەردامسكيدىڭ «اقىماققا ماداق» («پوحلاۆا گلۋپوستي») اتتى شىعارماسىنىڭ كەيىپكەرى ماريا: «ادامزات بالاسىنىڭ بار ءومىرى الدەبىر كومەدياعا ۇقسايدى. قاشان كورتىشقان كەلىپ تىرشىلىك الاڭىنان سۇيرەپ-اپ كەتكەنشە, اركىم ءوز بەتپەردەسىمەن تيەسىلى ءرولىن ويناي بەرەدى… تەاتردا وسىنىڭ ءبارى بوياۋى قالىڭ جاعىلىپ, تىم اششى تۇردە كورسەتىلەدى دەمەسەك, ناقتى ءومىردىڭ وزىندە قالاي وينالسا, تەاتر سونى بار بولعانى تەك قانا اينىتپاي عانا قايتالايدى».
شەكسپير جانە ونىڭ زامانداستارى «ءومىر – تەاتر» دەگەن تەزيستى ءومىردىڭ وزىنەن اينىمايتىن ونىڭ ءبىر كىشكەنتاي بولشەگى تۇرىندە تۇسىنگەن. سول سەبەپتى, شاعىن ساحنا الاڭىنا بارشا الەمدى سىيعىزۋعا, ول جەردەن ادامعا ءتان تىرشىلىكتىڭ بارلىق قىر-سىرىن كورسەتۋگە بولادى دەپ ەسەپتەگەن. شەكسپير بولسا «ونەر – تىرشىلىك ايناسى» دەگەن زامان تۇسىنىگىنەن دە ءارى بارىپ, ونى «ونەر – اقىل ايناسى» دەگەن ۇعىممەن تەرەڭدەتكەن. باسقاشا ايتساق, وسى ەكى تەزيس شەكسپير شىعارمالارىندا توننىڭ ىشكى باۋىنداي بوپ ءوزارا ۇيلەسىمدى جىمداسقان. سونىڭ ارقاسىندا جاسىرىن مەتافورالارى كوپ قىرلى بولا تۇسكەن. مەتافورا, لاتىنشا metapھor, ورىن اۋىستىرۋ دەگەندى بىلدىرەدى. وسى ءادىستى ول شىعارما تۋدىرۋدا ءوزىنىڭ باستى قۇرالى ەتكەن. مەنىڭ بۇل ايتىپ وتىرعاندارىم شەكسپيرتانۋداعى قالىپتاسقان الەمدىك كانون دەسەم دە بولادى. بىراق ءار رەجيسسەر ءبىلىم-بىلىگى, تالانت شەبەرلىگىنە قاراي ۋاقىت تىنىسىن, كورەرمەن اۋديتورياسىن ەسكەرە وتىرىپ, شىعارمانى جاڭاشا وقىپ, جاڭاشا سومداۋعا ەركى بار. قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى, رەجيسسەر بولات ۇزاقوۆ «گاملەتتى» قوياردا وسى قيىن جولدى تاڭداعانعا ۇقسايدى. الدىمەن 5 اكتىدەن, 20-دان استام كورىنىستەن تۇراتىن پەسانى بارىنشا قىسقارتىپ ىقشامداعان, ەكى-اق اكتىگە بىرىكتىرگەن. سونىڭ ناتيجەسىندە, ويىنعا قاتىسۋشى كەيىپكەرلەر سانى ازايعان, ارينە, جوعالتقاندارى دا بار. دەگەنمەن, ساحناداعى قيمىل-ارەكەت ديناميكاسىنىڭ شيرىعا تۇسۋىنە قول جەتكىزگەنى دە بايقالادى.
ماقالا باسىندا شەكسپير پەسالارى وقۋ ءۇشىن بە, قويىلۋ ءۇشىن بە دەگەن پىكىرتالاس بولعانىن ايتقانبىز. ءبىزدىڭ جاس كەزىمىزدە ادەبيەتتى جاقسى كورمەيتىن جان بالاسى بولماۋشى ەدى. پروزانى عانا ەمەس, ۇلكەن پوەما, داستانداردى, ءتىپتى, پەسالاردى دا ادامدار سۇيسىنە وقيتىن. ستۋدەنتپىز, ارامىزدا كەيىن اكادەميك بولعان مارقۇم رىمعالي نۇرعاليەۆ بار, ۋ.شەكسپيردىڭ «گاملەت», ف.شيللەردىڭ «زۇلىمدىق پەن ماحاببات», م.اۋەزوۆتىڭ «قاراكوز» پەسالارىن داۋىستاپ وقيتىنبىز, تالدايتىنبىز. دراماتۋرگيا تابيعاتىن تۇسىنۋگە, اسىرەسە, رىمعالي دوسىمىز بەيىمدىلەۋ ەدى. ونى «گاملەتتەگى» اكە ارۋاعىمەن تىلدەسەتىن ساحنا قاتتى تولعاندىراتىن. ءبارىمىز بوپ اتاقتى «بىت يلي نە بىت» تىركەسىنىڭ قازاقشا بالاماسىن ىزدەيتىنبىز. ەڭ دۇرىسى, ءدال نۇسقاسى «بولۋ, يا بولماۋ» دەگەنگە توقتالاتىنبىز. ادەبيەتكە دەگەن قۇشتارلىقتىڭ باستاۋىندا جۇرگەن سول ءبىر ستۋدەنتتىك شاقتان-اق پەسا ماتىنىندە گاملەتتىڭ جان دۇنيەسىندەگى وزگەرىس پسيحولوگيالىق تۇرعىدان ەكى كەزەڭنەن تۇراتىنىن بايقاعانبىز. سوندا ول اكە ارۋاعىمەن كەزدەسكەنگە دەيىن ءبىزدىڭ كوزىمىزگە بوزدا ويناپ جۇرگەن قايعىسىز, مۇڭسىز بوزبالا كەيپىندە كورىنەتىن. وسى تۇسى مىنا جاڭا قويىلىمدا ءماتىننىڭ قىسقارتىلۋىنا بايلانىستى شولاقتاۋ قايرىلعانداي ەكەن. سونىڭ سالدارىنان, ويىننان ەلەۋلى كەيىپكەرلەر گاملەتتىڭ دوسى گوراتسي مەن وفيتسەر مارتسەللا دا ءتۇسىپ قالعان. سول سەبەپتى دە, مارتسەللانىڭ «دات كورولدىگىندەگىنىڭ ءبارى ءىرىپ-ءشىرىپ بىتكەن-اۋ» دەيتىن ءسولى سورعالاعان اششى ءسوزى (I اكت, IV كورىنىس) ايتىلمايدى. دەسەك تە, قىسقارتۋ ارقىلى شيرىعۋعا قول جەتكىزگەن دەگەن پىكىرىمىزدەن دە باس تارتپاق ەمەسپىز. ويىن باسىندا گاملەتتىڭ ويعا العىر, ءازىل-وسپاققا بەيىمدىلىگى, بەيقامدىعى از دا بولسا كورىنبەي قالمايدى. ءاسىلى, ول جاراتىلىسىنان سەزىمتال, ۇنەمى ءوز ىشىنە ءوزى ءۇڭىلىپ جۇرەتىندىكتەن اكە كەگى ءۇشىن كلاۆديدىڭ ءولىمى ەشنارسەنى وزگەرتپەيدى دەپ ەسەپتەيدى. زۇلىمدىقتى جازالاۋ مىندەتى ەكەنىن بىلمەيدى ەمەس, بىلەدى. الايدا, كورول اۋلەتىندەگى ەجەلدەن قالىپتاسقان كەك الۋ ءداستۇرى كلاۆديدى ولتىرۋمەن تۇبەگەيلى شەشىمىن تاپپايدى دەپ ويلايدى. ويتكەنى, ونىڭ بايقاۋىندا دانيا تۇرمە ىسپەتتەس. زۇلىمدىق تەرەڭ تامىرلانىپ, بۇكىل قوعامعا كەڭ جايىلىپ كەتكەن. ەلدى وسىنداي ميلىعىپ كەتكەن بىلىق-شىلىقتان تازارتۋعا ءبىر ءوزىنىڭ شاماسى جەتپەسىن تۇسىنگەندىكتەن دە كەك الۋدان تارتىنعانداي ەدى. الايدا, اكەسىن يدەال كورىپ, ونى ەرەكشە قۇرمەت تۇتقان پەرزەنتتىك جۇرەگى سول اياۋلى اكەنىڭ ەلەسىنەن قاستاندىق سىرىن بىلگەننەن كەيىن عانا مۇلدە باسقاشا شيرىعادى. اقىرى كلاۆديدى ءولتىرىپ, زۇلىمدىقتى جازالايدى. سالقىن اقىلدى ىستىق جۇرەك جەڭەدى. وسى تۇستا ءبىر ويلاناتىن جەرىڭ, گاملەت بويىنداعى ەرگە كەرەكتى مىنەزدىڭ «ءۇش-اق نارسە ادامنىڭ قاسيەتى: ىستىق قايرات, نۇرلى اقىل, جىلى جۇرەك» دەيتىن اباي سيپاتتاماسىنا ءدوپ كەلەتىنى. ۋاقىتتىڭ, جەردىڭ, ءتىلدىڭ الشاقتىعىنا قاراماستان ۇلىلار تالانتىنىڭ تابيعاتى ۇقساس ءارى ۇندەس بولادى ەكەن-اۋ دەگەن باستاپقى ويىڭدى ىشكە تاعى ءبىر بۇگىپ قوياسىڭ. مەن مۇنىڭ ءبارىن پەسا ماتىنىنە سۇيەنىپ ەمەس, گاملەتتىڭ وبرازىن سومداعان اكتەر نۇركەن وتەۋىلوۆتىڭ ويىنىنان شىعارىپ ايتىپ وتىرمىن. ول ءوز ۋاقىتىنا ءتان الىسۋ-جۇلىسۋ, جۇدىرىقتاسۋ, قانجار, قىلىش سياقتى سۋىق قارۋلاردى ايقاس ۇستىندە قالاي پايدالانۋ جاعىنان دا زامانداستارىنان ءبىر يىق وزىق تۇرعان جاسۇلان, بىراق ۇر دا جىق ەمەس. ول سەزىمتال, ويشىل. ءجۇزىنىڭ اشىقتىعىمەن ءسوزدى انىق جەتكىزەتىن داۋىسىنىڭ قۇلاققا جاعىمدى اۋەزدىگىمەن, تۇرمەگە ۇقساس عيماراتتىڭ بۇرىش-جاقتاۋلارىمەن ناعىز تسيرك ارتىستەرىنشە ءبىر جوعارى شىعىپ, ءبىر تومەن ءتۇسىپ, قينالماي
ەمىن-ەركىن قوزعالاتىن ەپتىلىگىمەن دە ول كورەرمەندى وزىنە بىردەن باۋراپ الادى. باس پرەمەرانىڭ ءبىرىنشى كۇنى كەيبىر سوزدەرىنىڭ انىق ەستىلمەي قالىپ ولقى-تولقى سوققان تۇستارى بولماي قالعان جوق. ال, ەكىنشى كۇنى كەشەگى كورەرمەندەر كورسەتكەن ىستىق قوشەمەتتەن كەيىن وزىنە دەگەن سەنىمى ارتا ءتۇستى مە, ىشكى جان ارپالىسى مەن سىرتقى ارەكەت قيمىلىنىڭ ءبىر بىرىمەن تابيعي ۇيلەسىمى جاقساردى; كوكىرەگىنەن جارىپ شىققان سوزدەرى دە وسى ۇيلەسىمگە ءدوپ كەلىپ, قىبىر ەتپەستەن كورىپ, ۇيىپ تىڭداعان زالداعىلاردىڭ ىقىلاس-زەيىنىن دە, كوڭىل-كۇيىن دە ساحناداعى گاملەت بەينەسىنە بايلاپ قويدى, ويىن بىتكەنشە ءبىر بوساتقان جوق. سونىمەن, قازاق اكتەرى گاملەت بولا الدى ما؟ سۇراق جايدان جاي قويىلعان جوق. ماسەلەن, وسى پەسانىڭ ورىس تىلىندە 50-دەن استام اۋدارماسى بار ەكەن. بۇل ورىس جۇرتىنىڭ الەمدىك جاۋھارعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىنىڭ قانشالىقتى جوعارى بولعاندىعىن كورسەتەدى. سوعان سايكەس, گاملەتتى ورىنداۋشىلار قاتارى دا كوپ بولعانىن بىلەمىز. سولاردىڭ ىشىندە ي.سموكتۋنوۆسكي ايرىقشا جۇلدىزدى بولدى. ستۋدەنتتەر اراسىندا ونىڭ اكتەرلىق شەبەرلىگىن ءسوز ەتۋ, تالداۋ ونەر سۇيگەن جاستار ءۇشىن ءبىر عانيبەت شۋاقتى ساتتەرىمىز ەدى. ال, ونى 39 جاسىندا كينورەجيسسەر گريگوري كوزينتسەۆ «گاملەت» فيلمىندەگى باستى رولگە شاقىرىپ, ول فيلم كەيىن بۇكىل دۇنيەجۇزى ەكراندارىندا كورسەتىلىپ, سموكتۋنوۆسكي بۇرىن-سوڭدى تەاتر مەن كينودا گاملەت وبرازىن سومداعانداردىڭ ىشىندەگى ەڭ ۇزدىگى دەپ تانىلعاندا, العاش رەت سول كەزدەگى كەڭەستەر ەلىندە «سموكتۋلانى» دەيتىن فاناتتار توبى پايدا بولعان ەدى. ارينە, سول ورتاق ونەر قۋانىشى ىشىندە قازاق جاستارى دا از ەمەس-ءتىن. 1971 جىلى اتاقتى رەجيسسەر يۋ.ليۋبيموۆ قويعان سپەكتاكلدە گاملەتتى ۆلاديمير ۆىسوتسكي ويناپ, اكتەرلىق بەدەلىن كوتەرەدى. اكتەر اندرەي تاركوۆسكي سومداعان گاملەت تە كوپكە دەيىن تەاتر سىنشىلارى مەن ونەر سۇيەر قاۋىمنىڭ اۋزىنان تۇسكەن جوق. ءبىز بۇگىن وسى قاتاردان قازاق اكتەرى نۇركەن وتەۋىلوۆ ويىپ تۇرىپ ءوز ورنىن الدى-اۋ دەگەن ويدامىز. تەك ۇزاعىنان ءسۇيىندىرسىن.
جالپى, رەجيسسەر بار كۇشىن گاملەت وبرازىنا ءبولىپ, باسقالاردى وسى بەينەنىڭ بەدەرلەنە تۇسۋىنە قىزمەت قىلۋعا باعىتتاعان سياقتى. ۇتىس – قازاق گاملەتتىڭ كورەرمەندى قىزىقتىرىپ, باۋراپ, كوڭىلدەرىنەن شىققانى, كورەرمەندەردىڭ ونى ءوز ورتاسىنىڭ ادامىنداي جاقسى كورىپ كەتكەنى. الايدا, جاقسىنىڭ دا كولەڭكەلى جاعى بولادى دەسەك, بۇل جەردە ول باسقا كەيبىر وبرازداردىڭ سولعىنداۋ شىققانىنان بايقالادى. پرەمەرا ەكى كۇن وينالعاندا, گاملەت بەينەسىندەگى ن.وتەۋىلوۆتەن باسقاسى اۋىسىپ وتىرعان ەدى. سالىستىرساق, ءبىرىنشى قۇرامدا كلاۆديدى ويناعان ەرلان مالاەۆ ساسىقتاۋ, پاسىقتاۋ ءارى سۇيكىمسىزدەۋ بوپ كورىنسە, ونى ەكىنشى قۇرامدا ويناعان ەرجان نۇرىمبەت جىلپوس, ارامدىعىن ىشكە بۇككەن زىميان كەيپىندە تانىلدى. الايدا, ەكەۋى دە شەكسپير مەتافوراسىنىڭ جاسىرىن استارىنا تىعىلعان سايقىمازاق بەينەنى ءبىرشاما وڭدى سومداي الدى دەۋگە بولادى. ارتيست بولات ىبىراەۆتىڭ ءپولونيى مىسىق ءجۇرىستى, ايلاكەر تۇلكىدەي جىمىسقى, ال, كەڭەس نۇرلانوۆتىڭ كەسكىندەۋىندە ىزعارلى, وكتەم بولىپ كورىنگىسى كەلگەنمەن, ولاي بولماي, قالبالاقتاعان ولاقتاۋ قالپىنان شىعا الماي-اق قويدى. تاعى ءبىر ايىرماشىلىقتارى ب.ىبىراەۆتىڭ سوزدەرى كەيدە سىبىرعا ۇلاسىپ, ەستىلمەي جۇتىلىپ كەتىپ جاتسا, ك.نۇرلانوۆ ءسوزدى اشىق, ايقىن, ناقتاپ ايتادى ەكەن. ول وسى جاعىنان ۇتىمدى كورىندى. ەكى قۇرامدا دا وفەليانىڭ (تاڭسۇلۋ مۇزافاروۆا, گاۋھار ءجۇسىپوۆا) سۇيگەن جىگىتى گاملەتكە دەگەن ماحابباتى جەتكىلىكتى اشىلمايدى. سۇيىسپەنشىلىك وتىنا كۇيگەنى نەمەسە سەزىمىن ەسەپكە قۇرعانى, يا بولماسا, اكە سوزىنەن شىعا الماي قالعانى, باسىنا تۇسكەن ءىستىڭ وسى مۇمكىن ءۇش قىرىنان دا تانىلا المايدى. سول سياقتى گەرترۋدا رولىندەگى التىناي نوگەربەك تە, سايا توقمانعاليەۆا دا جاقسى ويىنىمەن كورەرمەن كوڭىلىندە مورلەنە الدى دەپ ايتۋ قيىن. كورول كۇيەۋىن ولتىرۋگە نەگە قاتىستى, ونىڭ ءىنىسى كلاۆديگە دەگەن جان شىداتپاس الاۋلاعان ماحابباتى ما؟ بالاسى ەر جەتىپ, شاۋ تارتىپ قالعان ايەل… قىزىق. بالاسىنىڭ باسىنداعى جان كۇيزەلىسىنە نەگە سەلسوق؟ جاسى كەلگەن موسقال ايەل قالايشا قۋىرشاق ورنىندا سەكەڭدەپ ءجۇر؟ پەسا جەلىسىنىڭ قىسقارتىلۋىنا بايلانىستى جەتىلمەي قالدى ما ەكەن؟ الدە «قاتىن كىمنىڭ قاتىنى, الا قاپتىڭ قاتىنى, الا قاپتان اس كەتسە, الدە كىمنىڭ قاتىنى» دەپ قازاق اتامىز ايتقانداي, باي دا, بالا دا ماڭىزدى ەمەس, تۇرمىستان جۇدەۋلىك كورمەسەم بولدى دەيتىن توعىشارلىعى, ياعني, شەكسپيردىڭ جاسىرىن مەتافوراسىنىڭ ءبىر ۇلگىسى مە ەكەن؟
سپەكتاكل ىشىندەگى سپەكتاكل بۇرىنعى كورول «گونزاگونىڭ ءولىمى» تۋرالى كورىنىسكە توقتالماي كەتۋ ءجون بولماس. ويتكەنى, بۇل سپەكتاكلگە كولدەنەڭنەن قىستىرىلا سالىنعان قوسىمشا ەمەس, بۇكىل قويىلىمنىڭ اششى-تۇششى ءدامىن كەلتىرەتىن تۇزدىعى. وسى جەردە گاملەت تە ەرەكشە تۇرلەنەدى. ول – رەجيسسەر, اكتەر مونولوگىنا ءبىراز قوسىمشا جولدار قوساتىن اۆتور, سونداي-اق, سپەكتاكلدى قويۋشى ءارى كوممەنتاتور. گاملەت بۇكىل قاۋىم الدىندا اكتەر ورنىن, اكتەر تۇلعاسىن بارىنەن دە جوعارى قوياتىنىن اشىق تا تۋرا ايتادى. ياعني, مەتافوراعا جاسىرىنعان «بۇكىل الەم – ساحنا» دەگەن تۇسىنىكتىڭ سىرىن اشقانداي بولادى. وسى ورايدا, كورىنىستەگى اكتەر رولىندە بولعان قاسىمحان بۇعىبايدىڭ جاقسى ويىنىن اتاپ ايتقىمىز كەلەدى.
تاريحشىلاردىڭ جازۋىنشا, انگليا كورولەۆاسى ەليزاۆەتا تەاترى اسا جۇتاڭ بولسا كەرەك. سوسىن دا شىعار, پەسا رەماركاسىندا وقيعا قالا اكىمدىگى الدىنداعى الاڭدا وتەدى دەپ كورسەتىلگەن. وعان قوسا, گاملەتتىڭ دانيانى تۇرمەگە تەڭەيتىنىن ەسكەرسەك, ساحنانىڭ تەمىر شىبىقتاردان ءورىلىپ, تۇنەرگەن تۇرمە تەرەزەلەرى تۇرىندە جاسالۋى ورىندى. زاماننىڭ تارلىعىن, قوعام باسىنداعى قىسپاقتاعى مەشەۋ ءومىردى مەڭزەيدى. ياعني, قويۋشى-سۋرەتشى داۋلەت دوسپاەۆ كورەرمەندى تۋ سوناۋ الىستا قالعان قاپاستى زامان تۇنەگىنىڭ ىشىنە بىردەن ەنگىزىپ جىبەرەدى. مۋزىكامەن كوركەمدەۋشى قايرات توقىمبەتوۆ تە قاجەتتى ساز ىرعاعىن دۇرىس تاڭداعان. كيمەلەمەيدى, باسقا جاققا بۇرا تارتپايدى, كورەرمەندى ساحنادا بولىپ جاتقان ارەكەتتى تۇسىنۋگە جەتەلەيدى, قىر-سىرىنىڭ اشىلا تۇسۋىنە كومەكتەسەدى.
ادەتتە, بۇرىننان قالىپتاسقان قويىلىمداردا, اكە ەلەسى بۋعا ورانىپ جەر استىنان شىعار ەدى, ءىنىسى كلاۆديگە ايتاتىن ونىڭ ازالى ءۇنى دە جەر استىنان ەستىلەر ەدى. بۇل ارەكەتتەردى رەجيسسەر بولات ۇزاقوۆ جوعارىعا, اسپان استىنا قاراي كوتەرگەن. قازاقىلىققا جاقىن ۇعىم. ويتكەنى, قازاق ۇعىمىندا ارۋاق تا پەرىشتەلەر سەكىلدى كوك اسپان اياسىندا جۇرەدى. سپەكتاكلدەن الار اسەردى كۇشەيتكەن رەجيسسەرلىق وڭدى شەشىم. تەك قويىلىم فينالىندا گاملەتتىڭ ەلەسى جۇلدىزداي سامعاپ اسپانعا ۇشىپ كەتەتىنى «وسى قالاي» دەگىزەدى. قىسقارتۋدان تۋعان شورت كەسۋگە ۇقسايتىنداي. ماسەلەن, وسىنداي شەشىمدى بىلتىر رەجيسسەر قۋاندىق قاسىموۆ قويعان «مەدەيا» سپەكتاكلىنەن دە كورگەن ەدىك. وندا دا مەدەيا ويىن فينالىندا كوككە كوتەرىلىپ عايىپقا كەتۋشى ەدى. قايتالاۋ شابلونعا اينالسا, ونەر قادىرىن تۇسىرەتىنىن ەستەن شىعارماعان ءجون-اۋ.
شەكسپيردىڭ ۇلى تالانت يەلەرىن ءسوز ەتكەندە, ولاردىڭ ۇلى دەمەۋشىلەرى دە ەرىكسىز ەسكە تۇسەدى ەكەن. مىسالى ەگەر مۇحامبەت وزىنەن جيىرما جاس ۇلكەن, جەسىر وتىرعان باي ايەل قاديشاعا ۇيلەنبەگەندە, ول كوكتەگى اللادان تۇسكەن قۇراندى قابىلداپ العان مۇحامبەت پايعامبار اتانار ما ەدى, قايتەر ەدى؟.. شەكسپير دە سونداي. 1601 جىلى «گلوبۋس» تەاترىندا «گاملەت» قويىلىپ جاتقاندا, ابدەن قارتايعان كەمپىر كورولەۆا ەليزاۆەتانىڭ جاس ءفاۆوريتى گراف ەسسەكس ءابسوليۋتيزمدى شەكتەتۋ ماقساتىمەن, ءوزىنىڭ قامقورشىسىنا قارسى زيالىلاردى باستاپ بۇلىك ۇيىمداستىرادى. بىراق حالىق ولاردى قولدامايدى. بۇلىكشىلەردى جازالاۋ كەزىندە شەكسپيردىڭ قارجىلىق دەمەۋشىسى گراف ساۋتگەمپتون دا ۇستالىپ, اباقتىعا جابىلادى. شەكسپيردىڭ دە قارجىلىق باسىنا ۇلكەن قاۋىپ بۇلتى ۇيىرىلگەندەي بولادى. الايدا, كوپ ۇزاماي, گراف ساۋتگەمپتون اباقتىدان اقتالىپ شىعىپ, شەكسپير كەدەيشىلىك قۇرساۋىنان ءبىرجولا قۇتىلسا كەرەك. ءسويتىپ, قايىرىمدى دەمەۋشىسىنىڭ ارقاسىندا ويعا العان شىعارمالارىن جازۋدى ەمىن-ەركىن جالعاستىرا بەرەدى.
شەكسپيردىڭ ۇلى مۇراسى ارادا ءتورت عاسىردان استام ۋاقىت وتسە دە, الەم جۇرتشىلىعىن ەتيكالىق-ەستەتيكالىق تۇرعىدان بولسىن, تاريحي-تانىمدىق, پسيحولوگيالىق تۇرعىدان بولسىن, ۇنەمى سۇيسىندىرۋمەن كەلەدى. سونىڭ تاعى ءبىر جارقىن دالەلى – ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق قازاق مۋزىكالىق دراما تەاترىنىڭ ساحناسىندا «گاملەت» پرەمەراسىنىڭ كورەرمەندى قۋانتىپ, زور تابىسپەن وتكەنى.
وتەن احمەت,
ونەرتانۋشى
